به گزارش خبرنگار فرهنگی و اجتماعی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ «این مستند کار عجیبی بود زیرا تاریخ را با تصاویر دقیق آرشیوی بازگو کردید که روایتگر بخشی از تاریخ آن هم با تصاویر سیاه و سفید است.» اینها بخشی از صحبت های نادر طالب زاده پیرامون مستند «۱۹۱۹» به شمار می رود؛ اثری که به روایت برهه ای از تاریخ کشور پرداخته که کمتر در ذهن تاریخی مردم مانده است. مهدی صلواتچی در آخرین ساخته خود روایتی شنیده نشده از قرارداد استعماری سال ۱۹۱۹ میلادی بین ایران و انگلیس را برای مخاطب بازگو می کند. «۱۹۱۹» به تهیه کنندگی محمدرضا امامقلی و جدیدترین تولید مرکز سفیرفیلم است که در جشنواره فیلم عمار به نمایش درآمد و توانست نظرها را به خود جلب کند.
مهدی صلواتچی در گفتگو با «خبرنامه دانشجویان ایران» درباره موضوع این مستند گفت:این یک اثر تاریخی به شمار می رود. بعد از دوران قحطی بزرگ جنگ جهانی اول که در ایران رخ داده بود، یک سیاستی در کشورمان بنا و مسئولین تصمیم می گیرند که این قطحی را از بین ببرند در همین راستا با روی کار آمدن حسن وثول الدوله سیاست مذاکره با کشور ابرقدرت آن زمان در پیش گرفته می شود و «۱۹۱۹» روایت این مذاکره و دوران قبل و بعد از مذاکره را نشان می دهد.
وی با تاکید بر اینکه نگاه به گذشته می تواند تکلیف مان را در بسیاری از موارد مشخص کرده و در اتخاذ سیاست های امروز کمک کند، اظهار داشت: امروزه بسیاری از مردم درگیر مسائل مختلف اعم از اقتصادی و اجتماعی شده و عملا از تاریخ فاصله گرفته اند و نمی دانند در گذشته کشور چه اتفاقی رخ داده است. از سوی دیگر آنچه در مباحث درسی تاریخی ما آمده بسیار مختصر هستند، به طور مثال درباره همین قرارداد ۱۹۱۹ بسیار کوتاه به اصل قرارداد و عدم اجرای آن اشاره شده است.
کارگردان مستند «۱۹۱۹» با بیان اینکه در این اثر تلاش کردیم در ۳۸ دقیقه نگاه تاریخی کاملی به آن برهه داشته باشیم، افزود: علی رغم اینکه به عمد روی آن برهه غبار گرفته شده، اما تلاش کردیم این غبار را برداشته و آن مقطع را با یک روایت تاریخی به مخاطب نشان دهیم. البته یکی از سخت ترین بخش های کار مربوط به تهیه اسناد و آرشیوها بوده است. هر چند که انگلیس قانونی دارد و طبق آن بعد از چند سال اسنادش را از رده محرمانه خارج و حتی برایش کتاب تالیف می کند، تا جایی که مرجع اصلی مان برای این مستند همان اسنادی بوده که از سوی وزارت امور خارجه انگلیس منتشر شده، اما متاسفانه هر چه تلاش کردیم در داخل کشور اسناد مربوط به آن مقطع را تهیه کنیم؛ با مشکل روبه رو شدیم.
به اسناد وزارت خارجه انگلیس دسترسی داشتیم؛ به وزارت خارجه کشور خیر!
صلواتچی گفت: جالب اینجاست که ما به اسناد وزارت خارجه انگلیس دسترسی داشتیم، اما نمی توانستیم به اسناد وزارت خارجه کشور خودمان دسترسی پیدا کنیم. در این بین از اسناد جدیدی در مستند استفاده کردیم که از جمله آن می توان به گزارش روزنامه تایمز اشاره کرد، سندی که در هیچ کدام از رفرنس های منتشر شده درباره قرارداد ۱۹۱۹ وجود نداشت. با این تلاش هایمان برای ارتباط با مراکز تاریخی کشور خیلی موفق نبوده است.
وی با تاکید بر اینکه ساخت مستند آرشیویی در داخل کشور کار بسیار سختی است، ادامه داد: برای این کار باید به سراغ مراکز برویم که این آرشیوها را در اختیار دارند و همین مسئله سخت ترین بخش کار است؛ چرا که از یک سو اصلا مشخص نیست این مراکز اطلاعات را در اختیار مستندساز بگذارند یا خیر و از طرف دیگر نمی دانیم اسنادی درباره موضوع موردنظر وجود دارد. طبیعی است که اگر یک مرکز همکاری لازم را نداشته باشد، شاید عملا روند کلی ساخت مستند با مشکل مواجه شود، اتفاقی که برای «۱۹۱۹» هم پیش آمده بود.
کارگردان مستند «۱۹۱۹» با تاکید بر اینکه ما تصاویر آرشیویی از دوران حکومت قاجار نداریم، تا جایی که شاید نهایتا بتوانیم زیر ۳ دقیقه تصویر از آن برهه پیدا کنیم، تصریح کرد: فیلم هایی که در این مستند می بینیم بیشتر تصاویری است که از اینترنت پیدا کرده ایم، اما روی آنها کمی تغییر انجام دادیم؛ چرا که نمی خواستیم عینا همان تصاویر را استفاده کنیم.
صلواتچی با اشاره به اظهارات نادر طالب زاده درباره این اثر تصریح کرد: زمانی که کار را شروع کردیم چند باری طعم شکست را چشیدیم اما در نهایت با تلاش همه گروه کار متوقف نشد. به حدی برای ساخت این اثر تلاش شد که وقتی خروجی اثر را می دیدیم، احساس می کردیم می تواند اتفاقاتی را رقم بزند، اما هیچگاه فکر نمی کنیم تعابیری مانند انچه طالب زاده گفته را بشنویم و امیدواریم محتوای اثر نیز بتواند بر روی مخاطب و سیاستگذاران کشور تاثیرگذار باشد.
خلاءهای موجود در شرایط روز و مشکلات ارشیویی؛ دلایل بی انگیزگی مستند برای ساخت آثار تاریخی است
وی افزود: این مستند ۳ نسخه داشت که ۲ نسخه آن به لحاظ فنی قابلیت پخش نداشت و در نهایت برای ساخت نسخه به نمایش درآمده، حدود ۲ ماه زمان صرف کردیم، البته کلیت کار از آغاز بحث پژوهش تا رسیدن به نسخه پخش شده، ۸ ماهی زمان برد. باید به این مسئله اشاره کنم که در نسخه های قبلی شیوه های روایتی مختلفی مانند تولیدی را در پیش گرفتیم اما در نهایت به روایتی رسیدیم که در «۱۹۱۹» می بینید.
کارگردان مستند «۱۹۱۹» درباره عدم تمایل مستندسازان برای ساخت آثار تاریخی گفت: اکثر مردم درگیر شرایط روز جامعه هستند و به حدی خلاء در شرایط فعلی وجود دارد که کمتر کسی به فکر تاریخ گذشته است و به دلیل اقبال مخاطبان، بیشتر مستندسازان ترجیح می دهند به سمت ساخت آثار با موضوع روز بروند. مسئله دیگر هم مشکل ارشیویی در کشور است و باعث می شود تا مستندسازان تمایل چندانی برای ساخت اینگونه آثار نداشته باشند. زمانی که خودمان به فکر ساخت این اثر افتادیم، دلهره زیادی برای دسترسی به آرشیوها داشتیم. در حقیقت ترس از پیدا نکردن آرشیو و همکاری نکردن مراکز آرشیویی کار را برای ساخت اینگونه آثار سخت می کند.
صلواتچی به جشنواره عمار اشاره و تصریح کرد: این جشنواره برای مستندسازان تازه وارد که دیگر جشنواره ها چندان اهمیتی به آنها نمی دهند، بسیار مهم است؛ چرا که برای این قشر به جایگاهی تبدیل شده که بتوانند آثارشان را عرضه کنند، اما در جشنواره های دیگر چنین فرصتی ندارند. «۱۹۱۹» در جشنواره سینماحقیقت نیز عرضه شد که پذیرفته نشد، اما جشنواره عمار این فرصت را در اختیارمان گذاشت که اثرمان در بستر یک جشنواره پخش شود و طبیعتا جریانی را نیز برای ما به راه بیندازد.
گزارش از سجاد باقری