ایرج میرزا
شاعری که پیش از دوره مشروطه به ستایش سیاستمداران و صاحبان قدرت دوره قاجار میپرداخت، بعد از مشروطه تغییر مسیر داد و بههمین دلیل است که ایرج میرزا، امروزه بهعنوان شاعری مصمم برای انتقاد از مسائل اجتماعی دوران خویش شناخته میشود. هنر شاعری ایرج میرزا با زبان ساده، طنزآلود و شیوه خاص سرایش او شکل ویژهای گرفت و همین سبک متفاوت شعری او، جایگاه متمایزی را به این شاعر دوره مشروطه در میان شاعران همعصرش داد. ایرج میرزا 14 سال پیش از ملکالشعرای بهار و در سال 1251 خورشیدی بهدنیا آمد و این دو شاعر، هر یک بهگونهای متفاوت، به انتقاد از اجتماع پرداختند با این تفاوت که ایرج میرزا به شاهزادگان قاجار تعلق داشت و در شعرهایش با نگاهی اشرافی از روابط اجتماعی انتقاد میکرد.
************************************************
ملکالشعرای بهار
محمدتقی بهار در سال 1265 در مشهد بهدنیا آمد و از کودکی تحت تاثیر فعالیتهای ادبی و سیاسی پدرش با ادبیات و سیاست آشنا شد؛ پدری که شاعر دربار بود اما نتوانست فرزندش را در مسیری که خود پیموده بود نگه دارد و محمدتقی بهار، راه انقلاب و اعتراض را در شعرها و شیوه زندگیاش پیش گرفت. از این سیاستمدار و استاد دانشگاه، همچنان بهعنوان یکی از شناختهشدهترین شاعران و روزنامهنگاران دوره مشروطیت یاد میشود؛ مردی که تاثیر بهسزایی در زمانه خود گذاشت و برخی وی را برترین و آخرین شاعر قصیدهسرای ایران میدانند.
بهار، زندگی سیاسی پرفراز و نشیبی را تجربه کرد. فعالیتهای حزبی گسترده، پژوهشهای ارزشمند در حوزه سبکشناسی، انتشار روزنامههای تاثیرگذاری چون نوبهار، تازهبهار و دانشکده، حضور فعال در مبازرههای ملی و پارلمانی و سرایش شعرهایی ماندگار، از او چهرهای جاودان و سبز در ذهن علاقهمندان به ادبیات و سیاست برجای گذاشت، گرچه او نیز مانند بسیاری از چهرههای ادبی و سیاسی، نقصها و ضعفهای زیادی داشت.
************************************************
سیداشرف گیلانی
«نسیم شمال» عنوان روزنامهای سیاسی بود که در دوران مشروطیت به سردبیری سیداشرف گیلانی منتشر شد. این روزنامه در خاطرات فعالان جنبش مشروطیت جایگاه ارزشمندی پیدا کرد، بهطوری که سردبیرش با نام نسیم شمال مطرح و خطاب شد و در یادها ماند. اشرف گیلانی در سال 1249 خورشیدی بهدنیا آمد و یکی از شاعران مردمی دوران مشروطه بود که از فکاهه و زبانی ساده برای انتقال آرمانهای انقلاب به مردم بهره میبرد. او نیز از جمله شاعران دوره مشروطه بود که به میدان مبارزه رفت و برای رسیدن به آرزوهای یک ملت تحصن کرد و جنگید.
************************************************
عارف قزوینی
عارف قزوینی، این شاعر آزادیخواه را آینه تمامقد جنبش مشروطه مینامند. او در سال 1259 هجری شمسی بهدنیا آمد و نخستین شعرهای بهجا مانده از وی اشعاری عاشقانهای هستند که تحت تاثیر زندگی شخصیاش سروده شدهاند، اما روند شاعری عارف قزوینی بهتدریج و تحت تاثیر وضعیت سیاسی جامعه زمان او تغییر کرد. وجه تمایز عارف قزوینی با دیگر شاعران همعصرش که سبب ثبت آثارش در ذهن مردم عامی و روشنفکران شد، بهرهگیری از ترانه بود؛ عارف غزلها و ترانههایی در وصف وطنپرستی که سیاست و ادبیات را با هم درآمیخت و تصنیفسازیهایش، باب جدیدی را در ادبیات و سیاست ایران گشود.
************************************************
علیاکبر دهخدا
دهخدا یکی از نامآشناترین چهرههای سیاسی و ادبی دوره مشروطیت است؛ نویسندهای که آثار ارزشمندی از خود بر جای گذاشت، ولی فقط در عرصه ادبیات تاثیرگذار نبود و همواره از او بهعنوان یکی از سیاسیون برجسته دوران مشروطه نیز یاد میشود. خالق لغتنامه دهخدا، که دورهای از زندگی خود را در اتریش گذرانده بود، در روزهای پرالتهاب کشور و اوج نهضت مشروطیت به ایران بازگشت و بعد از مدت کوتاهی با انتشار روزنامه «صوراسرافیل» به چهرهای مطرح و تاثیرگذار در مطبوعات کشور تبدیل شد. این روزنامه که با انتقادهای تند و تیزش تا کودتای محمدعلیشاه دوام آورد، سبب تبعید دهخدا به اروپا و به دار آویخته شدن میزرا جهانگیرخان شیرازی شد.
************************************************
میرزاده عشقی
میرزاده عشقی از شاعران و روزنامهنگاران مطرح دوران مشروطه است که در سال 1273 بهدنیا آمد و جانش را در راه اعتقادات و وطنپرستیاش از دست داد. او نه تنها با اشعار انتقادی خود بلکه با حضور فیزیکیاش در مبارزات انقلابی علیه رژیم قاجار بر روند مشروطهخواهی موثر افتاد. او در شعرهایش با زبانی تند و صریح انتقاد میکرد، واژگان زبان عامیانه را برمیگزید و گرایش زیادی به تجدد و مدرنیسم داشت. عشقی مدتی نیز روزنامه «قرن بیستم» را منتشر کرد و با آثاری در وصف میهن بهشهرت رسید. همان زبان آتشین عشقی بود که سرانجام سر او را بر باد داد و این شاعر در منزلش به ضرب گلولهای کشته شد.
************************************************
فرخی یزدی
یکی از مطرحترین غزلسراهای سیاسی دوران مشروطیت، میرزا محمد فرخییزدی بود؛ شاعری برخاسته از طبقه محروم جامعه که تجربیات زندگیاش در اشعارش نیز منعکس شد و سختیهای زندگی، وی را بهدفاع از طبقه محروم جامعه واداشت. فرخی یزدی متولد سال 1268 در یزد، در دوره هفتم مجلس شورای ملی نماینده مردم شهرش بود و سردبیری نشریاتی از حزب کمونیست را نیز بهعهده داشت. این شاعر و روزنامهنگار یکی از مخالفان قرارداد 1919 در دوران نخستوزیری وثوقالدوله بود و بهدلیل انتقادهای تندش از وضعیت جامعه، زندانی شد و مورد سوءقصد قرار گرفت تا اینکه در زندان قصر با تزریق آمپول هوا از دنیا رفت.
************************************************
ابوالقاسم لاهوتی
بیشک مرور تاریخ مشروطه بدون یاد کردن از نام ابوالقاسم لاهوتی ممکن نیست؛ شاعری که در سال 1266 بهدنیا آمد، به یکی از فعالان سیاسی زمانه خویش تبدیل شد، مدتی تحت تعقیب بود و به اعدام نیز محکوم شد اما توانست به شوروی فرار کند. نخستین اشعار لاهوتی در روزنامه حبلالمتین منتشر شد و اولین روزنامه رسمی شهر کرمانشاه را با نام «بیستون» منتشر کرد. او که مجبور به ترک وطن شده بود در خارج از کشور، سمتهای فرهنگی مهمی چون وزیر فرهنگ و هنر جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان شوروی را کسب کرد و پایهگذار اپرا و تئاتر در تاجیکستان نام گرفت. لاهوتی بهدلیل آشناییاش با زبانهای مختلف، ترجمههای ارزشمندی نیز از خود بر جای گذاشت.
************************************************
میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی
طالبوف یکی از نویسندگان و فعالان فرهنگی و سیاسی پیش از دوران مشروطه است که ردپای فعالیتهای او را میتوان بر روند اعتراضات مردمی در کشور مشاهده کرد. این چهره سیاسی، از 55 سالگی نویسندگی را آغاز کرد و خیلی زود در میان روشنفکران همعصر خود شناخته شد. او که یکی از رهبران فکری مشروطه غربی بود که مدتی پیش از انقلاب مشروطه به تهران آمد و بعد از پیروزی انقلاب، به نمایندگی مردم تبریز در مجلس شورای ملی برگزیده شد اما ترجیح داد در تبریز بماند و فعالیتهای سیاسی، اجتماعی و روشنفکرانه خود را از زادگاهش پی بگیرد.
************************************************
ادیبالممالک
وی شاعر، ادیب و روزنامهنگار دوره مشروطه بود که فعالیت در دارالترجمه دولتی و سردبیری روزنامههایی چون «ایران سلطانی» و «مجلس» را نیز تجربه کرد. ادیبالممالک با آثارش توانست تغییراتی در مفهوم میهن و میهنپرستی در میان مردمان سرزمینش بهوجود بیاورد. با رسیدن عطر انقلاب و تحول در دوران پیش از مشروطیت، وی که در خدمت مظفرالدینشاه شعر میسرود و از سوی او لقب «ادیبالممالک» را دریافت کرده بود، تغییر رویه داد و همسو با روشنفکران عصر خود، به فردی انقلابی و معترض تبدیل شد.
************************************************
زینالعابدین مراغهای
یکی از آزادیخواهان دوره مشروطه در ایران و نویسنده کتاب «سیاحتنامه ابراهیمبیگ» است. برخی تاثیر کتاب مراغهای را با کتاب مطرح ژان ژاک روسو در انقلاب کبیر فرانسه که «قرارداد اجتماعی» نام داشت برابر میدانند. این نویسنده مطرح عصر مشروطیت، مدتی تابعیت کشور روسیه را پذیرفت اما میهنپرستیاش به او اجازه روگردانی از وطنش را نداد. وی علاوه بر «سیاحتنامه ابراهیمبیگ» که اولین داستان سفرنامهای در ایران و رمانی سیاسی محسوب میشود، در روزنامههای تاثیرگذاری مانند «حبلالمتین» کلکته نیز قلم میزد.
************************************************
پروین اعتصامی
این شاعر نامآشنای ادبیات فارسی در سال 1285 بهدنیا آمد و زمانی حضورش در عرصه ادبیات پررنگ شد که انقلاب مشروطه مهمترین خواسته مردم ایرانزمین بود. شعر وی نیز با الهام از وضعیت زمانهاش رنگ و بوی سیاسی و اجتماعی گرفت و اخلاق و مذهب نیز به شعرهایش راه یافتند. وی شاعری مستقل بود که قشر عادی و ضعیف جامعه را به شعرهایش راه داد و گرچه تبلور شعری او در دوران بعد از مشروطیت بود، اما میتوان از وی بهعنوان یکی از شاعران موثر روزهای پایانی این انقلاب یاد کرد
منبع:: هفته نامه پنجره
