فرهنگ، مظلوم ترین مفهوم در کشور ماست. تکه لباس چهل تکه ی چرک و چروکی که هر گوشه آن دست یکی است. از مدیران کلان نظام بگیرید تا مدیران میانی فرهنگی تا تولید کننده گان محصولات بسیار بسیار متنوع فرهنگی تا عناصر جزء همچون فوتبالیست و هنرپیشه و خواننده و کذا و حتی یک مجری تلویزیونی همچون همین عادل خان فردوسی پور!
عادل فردوسی پور هم در برنامه تخصصی فوتبال از اطلاعاتی که درباره آفساید و اوت و دریبل و مسی و ادینهو و شوهر عمه کریس رونالدو دارد استفاده می کند تا درباره ریزترین مسائل فرهنگی نظریه بدهد و به متخصصین انسان شناسی و جامعه شناسی و فرهنگ سازی بگوید : زکی! شما تشریف ببرید کشکتان را بسابید و به خالکوبی قبیح فوتبالیست میلیاردی چشم دریده بی فرهنگ که خیر سرش از بخت بد این روزگار الگوی جوانان و نوجوانان ملت است کاری نداشته باشید !
به خیال خودش هم راه حل تنها در فرهنگ سازی است و هیچگونه روش سلبی هم نباید به کار گرفت چرا که فرهنگ سازی صرفن یک فعالیت ایجابی است. فرهنگ سازی هم از آن دست لغاتی است که این روزها بلانسبت به یک روسپی بی پدر و مادری تبدیل شده که در هر دهان بلامغزی هم جا می شود.. بلا نسبت عادل خان البته.
موضوع بحثم البته این جوان دایره المعارف فوتبال ( نهایت لطفی که به اطلاعات داخل مغز ایشان می توانم بکنم) نیست!
می خواهم درباره "شهر موش ها 2" بنویسم. اما چه می شود کرد که وقتی می خواهی سراغ یک درد بروی، هزار مرض دیگر بیرون می زند که فرمود اگر دردم یکی بودی چه بودی!
بی مقدمه می روم سر اصل مطلب. نمی دانم چه حکمتی است که شهر موش های خانم "حکمت" را هرچه که تلاش می کنم نمی توانم با عینک خوشبینی ببینم. حتی وقتی به نکات مثبت آن می اندیشم باز هم نمی توانم دهان به انتقاد نگشایم. نمی توانم از بی خردی و بی تدبیری و بی لیاقتی میران فرهنگی شکوه نکنم که عقب مانده ترین و ساده لوح ترین مدیران رسمی این مملکت همه شان هجوم آورده اند به پست های فرهنگی و هنری. بلانسبت خوب هایشان البته هرچند که در اقلیتند.
بچه موش ها با اتحاد و شجاعت، گربه سیاه بد ذات را شکست می دهند، درست! این درس مبارزه و شجاعت و ایثار و چه و چه می دهد، درست! خدا بابت همین قدر شرافت و غیرتی که فیلمساز به خرج داده، خیر کثیر نصیبش کند اما مگر غالب ادبیات و سینمای کودک و نوجوان در سراسر گیتی جز این است؟! در بیشتر آثاری که در تاریخ هنر و فرهنگ جهان برای کودک و نوجوان ساخته شده ساده ترین شق داستان همین اسلوب پذیرفته شده و رایج است که کودک مخاطب اثر قرار است در مقابل تاریکی ها و بدی ها بایستد و به روشنی ها و خوبی ها بپیوندد. این بن مایه اساسی همه داستان هایی است که خردورزان هر فرهنگ و تمدنی در پی نهادینه کردن آن در بین نوباوه گانشان هستند و البته پرواضح است که هر جامعه و قوم و قبیله ای تعریف خود را از خیر و شر دارد.
از این منظر قصه شهر موش ها تاج گل جدیدی به سر فرزندان مظلوم این مملکت نزده است. اما چرا دغدغه مندان فرهنگ، همین که در این فیلم با مضمون مبارزه با شر مواجه می شوند خاضعانه به احترام تولید کنندگان کلاه از سر برمی دارند؟ جواب واضح است؛ به مرگ می گیرندمان تا به تب راضی بشویم..
در دولتی که بنای آن بر سازش یا حداقل مراوده مضحک بُرد- بُرد با کدخدا است همین که خروجی سینمای آن دوستی ژنِو گونه موش و گربه نیست، باید کلاهمان را بیاندازیم هوا ! اما آیا این همه ی ماجراست؟ آیا کودکان ما می روند سینما، شهر موش های دو را ببینند تا سیاست خارجی دولت یازدهم برایشان تبیین شود؟ یا مثلن از زبان خانم "نارنجی"، موضعشان نسبت به استیضاح وزیر علوم را اصلاح کنند؟ یا قرار است بفهمند که چاره مشکلات دود بنفش است؟ پر واضح است که خیر. این چند پیام مبتذل سیاسی برای پدر و مادرهایی است که همراه فرزندانشان آمده اند سینما. می گویم مبتذل چون مبرهن است که فیلمساز هم از اساس برای این چند پیام سیاسی سطحی، حسابی باز نکرده و انتظاری هم ندارد هرچند که برای بازی دادن منتقدان سیاسی اندیش و مشغول کردنشان به دود بنفش یا استیضاح یا رفاقت موش ها با بچه گربه و مادرش ( گربه به عنوان دشمن دیرینه موش)، طعمه بدی هم نیست.
شهر موش های دو یک جنگ علنی و البته ریشه ای با مفهوم مظلوم "سبک زندگی" است که اتفاقن این سال ها دغدغه مشترک صدر و ذیل دغدغه مندان فرهنگ این مرز و بوم بوده است! این که می گویم جنگ به این معنا نیست که عوامل اصلی فیلم مستقیمن از تلاویو دستور گرفته اند! خیر؛ نگارنده اینقدرها هم ساده به قضایا نگاه نمی کند و اینقدرها هم دشمنان خارجی را زیرک و صاحب نفوذ نمی پندارد! بلکه توضیحش بسیار ساده و مختصر است؛ شرح و بسط و سند هم نمی خواهد: از کوزه همان برون تراود که در اوست.. بخصوص وقتی درپوشش را کامل بردارند.. مسئله این است!
شهر موش ها 2
شهر موش های دو در فضای مغشوش جابجایی های مدیران تازه از راه رسیده سینمایی جلوی دوربین رفته است. مدیرانی که حتی اگر بپذیرم دغدغه جدی! فرهنگ و دین دارند معهذا برای دل بدست آوردن های آغاز راه، مته به خشخاش کسی نگذاشتند تا فرایند "ما پیامبر صلح و دوستی و صفا و آشتی و تدبیر و امید هستیم" لطمه ای نبیند. عکس یادگاری گرفتن با این چهره و آن چهره و خاطره خوب از خود به یادگار گذاشتن که بماند! خب طبیعی است که در این آب گل آلود صلح و دوستیِ مصلحتی، هر کسی ماهی خودش را از آب بگیرد. البته این به آن معنا نیست که مدیران سینمایی پیشین نیز چنین دقت و هوش و ذکاوتی داشتند که بر فرآیند تولید چنین فیلم هایی نظارت دقیق داشته باشند! فیلمی که به سادگی می شد حدس زد که هم مخاطب بسیار وسیع خواهد داشت و هم تاثیرگذاری بسیار عمیق بر عمق روح و جان فرزندان مظلوممان. مضاف بر آن در باب علت انفعال مدیریت فرهنگی نکته حائز اهمیتی وجود دارد که نصرت کریمی به عنوان پیشکسوت نمایش عروسکی ایران در مصاحبه ای با مجله گزارش فیلم ( آبان 1373) به آن اشاره می کند:
.. عروسک مشکلات بازیگر _ به عنوان یک موجود زنده _ را ندارد. از طرف دیگر عروسک می تواند کارهایی انجام دهد که بازیگر نمی تواند. سانسورچیان نیز در تمام دنیا با عروسک کاری ندارند و این خودش برای هنرمند یک مفری است. لذا چون در زمینه عروسک این کنترل کمتر است، دست هنرمند هم بازتر است در نتیجه کیفیت هنری اش هم خود به خود بالا می آید..
بازدید نصرت کریمی (نفر اول سمت راست) از پشت صحنه شهر موش ها 2
ظاهرن شاگردان جناب نصرت کریمی خوب به نکات ریز و فحوای کلام استادشان واقف بوده اند..
اگر نگاهی دوباره به شهر موش های سی سال پیش بیاندازیم و آن را با شهر موش های تازه مقایسه کنیم، پی به نکات اظهر من الشمس جالبی خواهیم برد. سبک زندگی آن ها به طرز عجیب و غریب و بی منطقی طی این مدت عوض شده است! زمان به جلو رفته و بچه ها بزرگ شده اند اما سبک زندگی به عقب برگشته! خانوم موش ها که سی سال پیش روسری به سر داشتند حالا کشف حجاب کامل کرده اند! میهمانی های مختلط دارند! موشموشک که دختری خردسال بود و از همان کودکی هم استعداد آوازه خوانی داشت (خواننده ترانه "دوست دارم من جنگل را" در نسخه یک) اگر اشتباه نکرده باشم حالا خانم جوان و خوش بر و رویی شده که معلم موسیقی و آواز مدرسه است و با مدل موی دلبرانه اش و دستمالی به گردن در میهمانی های شبانه پیانو می نوازد و آواز بزرگسالی می خواند و فقط کم مانده برود آکادمی گوگوش هم شرکت کند! همه باسواد ها و با کلاس های قدیمی و جدید، جز معلم جوان با تیپ اسپرتش، کراوت به گردن دارند.. پسرک قهرمان داستان یعنی "مشکی" هم مثل سوپراستارهای فیلم های تین ایجری آمریکایی نوازنده گیتار است و برای دوست دخترش "صورتی" که ته صدایی هم دارد می نوازد که او بخواند. خلاصه به قول دوستی، یک دهکده اروپایی تمام عیار ! اما من می گویم اروپایی تمام عیار نیست؛ لاقل هنوز هویت فارسی شان را حفظ کرده اند و مثل برخی همسایگانمان خط نوشتاریشان اروپایی نیست، به خط موشی هم نیست، فارسی است، ایرانی است. این یعنی هرچقدر از شهر موش های یک گذشته و بر عمر شخصیت هایش افزوده شده اما زمان آن ها را به عقب برده تا اوج شادی و سرور و رونق شهر و دیارشان در فضایی شبیه به ایران قبل از انقلاب یا ملغمه ای تمام عیار از ایران مدرنیزاسیون شده انقلاب نشده ترسیم شود. همانطور که امثال آخوندزاده دوست داشتند.
موشموشک خردسال در شهر موش ها 1
خانم موشموشک جوان در شهر موش ها 2
دوستی می گفت که این چه ایراد بنی اسرائیلی مضحکیست که موش باید حجاب داشته باشد؟! موش است! آدم که نیست! حرف چندان پُربیراهی نیست بلکه کاملن پُربیراه است! این ها اگر موشند و آدمیزاد نیستند پس چرا لباس به تن دارند؟! چرا لُخت نیستند مثل همین موش ها جوب های تهران؟! این چه استدلال مضحکیست که عده ای از دوستان می کنند؟! چه فکری درباره عقل و خرد منتقدین کرده اند ؟! چه کسی است که نداند ورود حیوانات به دنیای قصه و خیال آدم ها و سخن گفتن و لباس پوشیدنشان چه کارکرد و معنایی دارد؟! آیا چنین موضوع ساده ای را هم باید به بحث گذاشت؟! آیا باید کنفرانس کلیله و دمنه شناسی به راه بیندازیم تا مبنای بحث اثبات شود؟!
اصلن فرض می گیریم حق با همین دوستان باشد، خب پس چرا پدر و مادر این موش ها در سی سال پیش حجاب داشتند؟! آن موقع مگر موش نبودند؟! جواب واضح است؛ ظاهرن سی سال پیش هوش و حواس آن هایی که باید هوش و حواس می داشتند، بیشتر سر جایش بود. خوشبینانه اش این می شود که عوامل سی سال پیش به دلیل نزدیکی به واقعه فرهنگی عظیمی به اسم انقلااب اسلامی خوب می دانستند که مردم برای چه، سبک زندگی جدیدی را انتخاب کرده اند و خطوط قرمزشان در تربیت فرزندانشان چیست و مطالبه انقلاب از عناصر فرهنگی و هنری اش چگونه است ؟ اما ظاهرن غبار زمان به دموکرات شدن افراطی مدیران و ناظران انجامیده و البته بعضی از تولیدکنندگان فرهنگی هنری را نیز به اصل خویش بازگردانده اگر نگوییم که آن ها را به خواب غفلت فرو برده است!
حجاب موش ها در شهر موش های 1
حجاب موش ها در شهر موش های 1
برای خانواده های اقلیتی که سبک زندگیشان شبیه به شخصیت های شهر موش های دو و البته عوامل اصلی فیلم است خب اتفاق چندان جدیدی نیفتاده جز این که به شکلی زیبا و تاثیرگذار سبک زندگی غرب زده در نونهالانشان تثبیت می شود تا روز به روز بر تناقض های ریز و درشت فرهنگ غالب و رسمی بخصوص در مدرسه، با منش خانوادگیشان در ذهن ایشان تقویت شود تا سرانجام روزی به یک رفرم نرم تجدد طلبانه بینجامد. اما وای به حال خانواده های اکثریتی که خون دادند تا تربیت فرزندانشان مطابق اصول الهی و انسانی اسلام باشد..
سرکار خانم نارنجی در شهر موش ها 2
یکی از بچه های مدرسه شهر موش ها 2
لطفن نفرمایید که حالا یک فیلم 100 دقیقه ای مگر چکار می تواند بکند.. برای پاسخ به این اشکال حتی نمی خواهم به پیوست های فرهنگی شهر موش ها که از قضای روزگار به شکل سیتماتیک و منظم به زودی زود وارد بازار می شود اشاره کنم.. از عروسک های فروشی موش ها بگیرید تا لوازم التحریر و بازی رایانه ای! پیوست هایی فرهنگی که درست در تب و تاب تلاش برای جا انداختن محصولات ایرانی اسلامی خودشان را لای همین بازار تازه می چپانند و به اسم محصولات وطنی مسیر تثبیت خود را طی می کنند.. حتی ملاک نگارنده برای این حد از نگرانی، وعده ساخت شهر موش های سه و چهار نیست.. خیر .. من به تاثیرگذاری عمیق همان 100 دقیقه ویروس فرهنگی می اندیشم! به مظلومیت کودکی که بعد از سال ها بی رونقی سینمای کودک به لطف حس نوستالژی پدر و مادرش به تماشای فیلمی می رود که برای او شیرین ترین تصویر خیال انگیز کودکیش را خواهد ساخت.. بذری که از حالا برای بیست _ سی سال بعد، در عمق روح و روانش کاشته اند.. کافیست تصور کنیم عروسکی ملوس و دوست داشتنی که به دلیل داشتن تصویر و صدای خیال انگیز سینمایی در ذهن کودک به شدت زنده می نماید با آن لباس های نامتجانس، چگونه می تواند ذائقه پوشش کودک را در اختیار بگیرد و با سبک پوشش تبلیغ شده در ماهواره ها این همانی کند.. در مقابل کافیست تصور _ بخوانید آرزوی و خیال خام _ کنیم که وقتی دختربچه خردسالمان عروسکی را در آغوش می گیرد که علاوه بر لباس گل گلی مینیاتوری یک روسری گل گلی مینیاتوری نیز به سر دارد چگونه از همان خردسالی به روسری _ بخوانید حجاب _ علاقه مند خواهد شد.. آیا "کار فرهنگی" یا "فرهنگ سازی" که تمام وزرا و وکلا و مدیران این مملکت مدام دم از آن می زنند و در رثایش نطق غراء می کنند و حتی یک مجری دایره المعارف فوتبال هم آن را چماق می کند بر سر کمیته اخلاقی فوتبال، جز این است؟! آیا "فرهنگ سازی" متاعی است که باید از مریخ آن را واردات کنیم؟! آیا مدیران فرهنگی مسئول، بابت نهادینه کردن بی حجابی آن هم به واسطه یک "کار فرهنگی" بسیار موثر به نام سینما، روز محشر پاسخی در پیشگاه خداوند دارند؟! .. دارند! موذیانه اصطلاح مظلومی را لقلقه زبانشان کرده اند به نام "جذب حداکثری" ! ... جذب حداکثری هم حزبی هایشان خانم "مرضیه برومند" و "منیژه حکمت" در برابر "کار ضدفرهنگی" در حق کودکان بی دفاع این مردم.. چه معامله رَبَوی تاسف باری!
پی نوشت یک: نگارنده به عنوان یک عنصر کوچک و ناچیز فرهنگی و هنری، تنها اهل هشدار و انذار و ناله و گلایه نیست. به عقل ناقص خود برای جبران این سهل انگاری ها و بی خردی ها _ بخصوص در این مورد مشخص _ راه چاره کوتاه مدت و بلندمدت نیز سراغ دارد اما چه کند که..
پی نوشت دو: دور از انصاف است اگر نگویم یکی از مدیران تلویزیون ( که جز یک بار سلام و علیک اتفاقی ایشان را نمی شناختم) از بنده خواست درباره نوع مواجهه با شهر موش های تازه، نظر مشورتی و راهکار بدهم.. نمی دانم واقعن چقدر نظرات مشورتی در آن واحد مدیریتی کارگر است و چقدر توانایی اجرای راهکارها وجود دارد اما به هر حال ما با آنچه که در بطن پی نوشت یک محفوظ است، وظیفه مان را انجام می دهیم والسلام علی من اتبع الهدی..
