پوشیده‌های برهــنــه

خبرنامه دانشجویان ایران: مهدی نجفی// لزوم پوشش زن در برابر مرد بیگانه از مهم‌ترین مسائل در اسلام است که قرآن کریم نیز بدان اشاره‌کرده است، ولی باید به این نکته توجه داشت که این مسأله به این معنی نیست که زنان نباید از خانه بیرون بروند، زیرا استفاده از کلمۀ حجاب که از منظر لغت بیش از مفهوم سِتر و پوشش۱ به مفهوم پرده و حائل۲ تعبیر می‌شود، منجر شده است که برخی بدخواهان، شبهات مختلفی علیه اسلام راه بیاندازند و مدعی حذف زنان از عرصۀ اجتماعی شوند، حال‌آنکه هر دو (حائل و پوشش) ازنظر مفهوم یکی است و اسلام پوشش زن را برای چشم‌پوشی مردان و حفظ عفت عمومی جامعه ضروری می‌داند. هم‌چنین این‌گونه شائبه‌ها علیه اسلام در حالی است که زنان در زمان حضرت رسول(ص) و حضرت علی(ع) در جامعه حضوری فعال داشتند.

حجاب؛ آموزه‌ای قرآنی برای حفظ شخصیت انسانی زن
باید اذعان کرد اصل رعایت حدود حجاب (پوشش) در اسلام مورد تأکیدات فراوانی است، ازاین‌رو به‌روشنی در قرآن کریم و احادیث دستورات مرتبط با رعایت حدود حجاب و چارچوب‌های پوشش موردتوجه قرارگرفته است. با این اوصاف باید گفت فلسفۀ پوشش در اسلام را می‌توان در حفظ حریم، حفظ پاکی، حفظ تحکیم خانواده، جلوگیری از انحرافات فکری، حفظ شخصیت انسانی زن، استواری جامعه و حفظ بهداشت روانی فرد و جامعه...برشمرد.

قرآن کریم در پی صدور فرمان کنترل نگاه، دستور می‌دهد تا زنان پوشش خود را کامل کنند و از آنان می‌خواهد که (اطراف) روسری (یا مقنعه)‌های‌شان را روی خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشیده شود) ۳.

هم‌چنین با تأمل در آیات ۳۰ و ۳۱ سورۀ نور چارچوب‌های پوشش برای زنان آشکار می‌شود. در آیۀ۳۱ سورۀ نور دستور خداوند مبنی بر «وَ لا یبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها» (زینت‌های خود را جز آن مقدار که ظاهر است، آشکار ننمایند) اشاره دارد به اینکه زنى که خود را آرایش مى‌کند و زینت خود را در معرض تماشاى نامحرمان قرار مى‌دهد، درواقع عفتش را به مخاطره انداخته و بیگانگان را به تماشاى خود دعوت مى‌کند.

سقراط دانشمند معروف، به زنى که زینت مى‌کرد تا به تماشاى شهر رود، گفت: «گمان من این است که تو به تماشاى شهر نمى‌روى، بلکه مى‌روى که شهر تو را تماشا کند»۴.

لذا خداوند علاوه بر جواز آشکار نمودن زینت ظاهری زن، که خودبه‌خود نمایان است، و اساساً قابل پوشاندن هم نیست، در ادامۀ آیۀ ۳۱سوره‌ی  نور، برای بعضی  محارم که غیر شوهر او هستند (در مورد شوهر که محرز است) زن می‌تواند حتی زینت غیر ظاهر را آشکار کند.

بدین ترتیب مى‌بینیم که اسلام از طرفى با دستور الزامى به زنان به رعایت حجاب و پوشش و از طرف دیگر با تشویق آنان به استفاده از زیورآلات و زینت‌ها به‌شرط عدم تبرج و نمایش زینت‌ها به نامحرمان، جلوى سوءاستفاده را گرفته است تا از این طریق زمینه سلامت روحى و روانى افراد جامعه فراهم گردیده و نظام خانواده مستحکم و پایدار بماند.

در تبیین کیفیت چگونگی رعایت حدود پوشش نیز باید گفت، با نزول آیه ۵۹ سوره احزاب، به همسران و دختران پیامبر وزنان باایمان دستور داده شد برای شناخته شدن و مورد آزار قرار نگرفتن، خود را با جِلباب بپوشانند؛ (یدْنینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلابیبِهِنَّ).

لغت‌شناسان و مفسران در تبیین معنای  جلباب،  لباس فراگیر از سرتاپا مانند چادر  را ذکر کرده‌اند، یعنی لباسی فراخ که زن روی لباس‌هایش می‌پوشد و تا قدم‌هایش را فرامی‌گیرد، مقنعه و یا سرپوشی که سر و روی زن را بپوشاند.۵

لذا می‌توان به این تعریف جامع از حجاب رسید که حجاب زن عبارت است از پوشش کامل اندام از سرتاپا به‌استثنای صورت و دست‌ها تا مچ .۶

با این تعریف می‌توان گفت پوشش زن تنها منحصر به چادر نیست، بلکه منظور از حجاب پوشیدگی است، نه صرفاً استفاده از چادر، زیرا مهم این است که زن حجاب داشته باشد و مصونیت و عفاف با آن پوشش محقق شود، حال به هر فرم و شکلی که می‌خواهد باشد.

واکاوی مصادیق فقهی رعایت حدود پوشش در برابر نامحرم
حال باید مهم‌ترین  مصادیق حدود حجاب و پوشش را ذکر نمود، ازنظر فقهای شیعه و سنی، بانوان باید به‌جز گردی صورت (آن مقدار از صورت که در وضو واجب است که شسته شود)۷ ،  و دست‌ها (از مچ تا انگشتان)۸ ، تمام بدن و اندام خود را از نامحرمان بپوشانند. ۹ ۱۰ ۱۱، ، ،مشروط به آنکه دست و صورت آنها زینت نداشته باشد ۱۲،  یعنی ساده و بدون آرایش باشد و نباید کسی به‌قصد لذت و به نحو مفسده به این دو عضو از بدن نگاه کند ۱۳. در غیر این صورت باید آن را نیز از نامحرم پوشاند.

هم‌چنین نمایاندن کف پا، روی پا، قوزک پا، پاشنۀ پا در برابر نامحرم حرام است، بنابراین اگر خانمی در حال نماز این قسمت‌ها را نپوشاند در حضور نامحرم معصیت کرده، ولی نمازش صحیح است .۱۴

زینت؛ مسأله‌ای عرفی و نیازمند تشخیص فرد و جامعه
در تبیین دقیق چیستی زینت برخی ابهامات وجود دارد و در تفاسیر و روایات اختلافاتی مشاهده می‌شود، لذا می‌توان گفت مسألۀ زینت فراتر از محدوده‌ای است که در فقه سنتی تعریف می‌شود، نزدیک‌ترین معنی زینت با توجه به کاربرد امروزی آن زیورآلات و آرایش زن است، یعنی آنچه زن برای افزودن زیبایی خود به کار می‌برد.

اما نکته مهمی که در این مسأله به چشم می‌خورد این است که تشخیص زینت بودن یا زینت نبودن هر یک از مصادیق مورداشاره در پوشش بر عهدۀ عرف و خود شخص است، بنابراین فقها در تعریف زینت گفته‌اند: «هر چیزی که صرفاً زینت محسوب گردد و مردم به آن زینت بگویند.» ۱۵

لذا تشخیص زینت در باب پوشش مسئله‌ای عرفی است، ازاین‌رو عمل‌های زیبایی همچون پروتز لب، جراحی بینی، پروتز پلک... گرچه بسیاری از فقها اصل انجام این عمل را با رعایت شروطی همچون عدم نگاه و لمس حرام توسط نامحرم...جایز و بدون اشکال دانسته‌اند۱۶.  لیکن تشخیص زینت بودن یا نبودن عمل‌های زیبایی به عهدۀ عرف و خود شخص است.

بدین‌صورت که اگر طبق تشخیص خود فرد یا تشخیص عرف جامعه یقین شود که  عمل‌های زیبایی زینت شمرده می‌شود، و موجب تهییج و تحریک نامحرم می‌شود باید آن را از نگاه نامحرم پوشاند. چنانچه مراجع عظام نیز در پاسخ به احکام مربوط به هاشور،و تاتو ابرو و لب و چشم.. عرف را ملاک تشخیص زینت قراردادند.

با این تفاسیر فقها اصل تشخیص زینت را امری عرفی و با تشخص عرف جامعه می‌دانند.

پوشیده‌های برهنه
متأسفانه در جامعه بد پوششی از قبیل پوشیدن لباس‌های نازک، تنگ و بدن‌نما و ...به‌شدت رواج دارد، درحالی‌که در احکام و آموزه‌های اسلامی پوشش لباس باید به نحوی باشد که نظم جامعه را مختل نسازد، هم‌چنین امنیت فردی و اجتماعی افراد در جامعه باید تأمین شود، ازاین‌رو اگر لباس و پوشش، خود روح و روان جامعه را مورد تهدید قرار دهد، قطعاً مورد منع فقهای اسلام و شرع مقدس قرار می‌گیرد.بدیهی است پوشش زنان باید به نحوی باشد که نگاه انسانی به زن را حذف و آن را به نگاه جنسیتی تبدیل نکند، زیرا در آن صورت سوءاستفاده جنسی از زنان را در محیط اجتماع به دنبال خواهد داشت و زمینه را برای بوالهوسان و به تعبیر قرآن آنان که در قلب‌هایشان مرض است ۱۷مهیا می‌سازد.

هم‌چنین پوشش زن باید به نحوی باشد که هم بدن او را از دیدِ نامحرم پنهان سازد و هم این نوع پوشش او را به‌گونه‌ای فراگیرد که حجم بدن وی برابر نامحرم معلوم نشود، بنابراین لباس‌های جذب و یا شلوارهایی که در قالب ساپورت‌های مختلف و لباس‌های بدن‌نما و نازک و چسبان که در جامعه به‌وفور مورداستفاده زنان قرار می‌گیرد، نوعی برهنگی در قالب پوشش است؛ لباس‌های نازک و چسبان در حقیقت برهنگی را احیاء می‌کند، زیرا هدف از پوشیدن لباس که پوشیدگی است با این‌گونه لباس‌ها محقق نمی‌شود. در آموزه‌های دینی این گروه با عنوان (پوشیدگان برهنه) نام‌برده شده‌اند.

لذا پوشش باید زمینۀ گناه را دور کند، نه اینکه امنیت اجتماعی را خدشه‌دار کند، پوشش مناسب زنان باید به نحوی باشد که ایمنی و مصونیت را به همراه داشته باشد. رسول خدا از یکی از انواع پوشش به‌عنوان سِپَر یادکرده و از مردان خواسته تا به‌وسیلۀ آن از زنان خود مراقبت و محافظت کنند.۱۸ قرآن کریم نیز پوشش زن را مایۀ ایمنی از آزار مردان هوس‌باز دانسته است.۱۹ حال آیا هجوم لباس‌های تنگ و بدن‌نما و نازک که در جامعۀ امروزی می‌تواند حداقل‌های مطالبات پوشش را برای جامعۀ زنان فراهم سازد؟

ازاین‌رو است که فقهای معاصر استفاده از جوراب‌های نازک که پوست پا از پشت آن نمایان باشد را در حکم پوشش قرار ندادند، و ضرورت اجتناب ازاین‌گونه جوراب‌ها در مقابل نامحرم، مورد تأکید مراجع معظم قرارگرفته است.۲۰ هم‌چنین پوشیدن لباس‌های تنگ که حجم برآمدگی بدن زن را مشخص می‌کند یا لباس‌های محرک در مهمانی‌ها اگر در تیررس نگاه  نامحرم باشد و موجبات تحریک را فراهم نماید در آن صورت پوشیدن آن جایز نیست. ۲۱

در خاتمه باید گفت ضرورت رجوع به آموزه‌های ناب اسلامی برای دریافت فلسفۀ واقعی حجاب و پوشش برای جامعۀ بانوان کشور امری حیاتی است، زیرا معرفت و شناخت این آموزه‌ها در بین بانوان و مطالبات اقشار مختلف زنان از متولیان فرهنگی کشور و نیز سیاست گذران در امر پوشاک و لباس ..می‌تواند بسیاری از نابسامانی‌های فرهنگی و اجتماعی را کاهش دهد و تقویت شخصیت وجودی زن و سلامت روزافزون روح و روان افراد جامعه را فراهم سازد.

۱جوهری،۱/۱۰۷،  ابن منظور،۱/۲۹۸
۲راغب اصفهانی،/۲۱۹، ابن فارس، ۲/۱۴۳  ، فیومی،/ ۴۷
۳سورۀ نور؛ آیۀ ۳۱
۴ به نقل از: احمد محسنى گرگانى، زیباترین الگوى پوشش در اسلام، اراک، دفتر نماینده مقام معظم رهبرى، ۱۳۸۰، ص ۱۶۲.
۵ سیوطی، ذیل آیه، ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه. محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ذیل آیه، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.  
۶ علامه حلّی در تذکره و سایر کتاب ها تصریح کرده است.
۷ امام، اراکی، فاضل، تبریزی، گلپایگانی، مکارم...(احکام روابط زن و مرد ص۱۱۰)
۸ همان
۹ محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۴، ص۱۶۰، ج ۴، چاپ محمدباقر بهبودی، تهران ۱۳۸۸.
۱۰ احمد بن محمدمهدی نراقی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۶، ص۴۶، ج ۱۶، قم ۱۴۱۹.
۱۱ عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۹۲، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۲ توضیح المسائل مراجع، م۲۴۳۵
۱۳همان
۱۴ العروه الوثقی،ج۱، فی الستر و الساتر، قبل از م۱؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص۱۰۹.
۱۵ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان ص۱۲۰ امام، اراکی، بهجت، سیستانی، خامنه‌ای، مکارم....
۱۶ کتاب مسائل جدید ج۳و۴ ص۱۵۳
۱۷احزاب آیۀ ۳۲
۱۸الجامع الصغیر، ج۱ص۲۰(ح۹۹.)
۱۹احزاب، آیۀ۵۹
۲۰مسائل جدید ار دیدگاه مراجع،ج۱،ص۳۲و۳۱
۲۱مسائل جدید از دیدگاه مراجع،ج۴،ص۸۳و ۸۴: استفتائات واحد پاسخ گوئی به سؤالات جامعه الزهرا(س).