«تدبیر معیشت» راه و چاره ای برای اصلاح امور اقتصادی می باشد. این مباحث با الهام از آیات و روایات نکاتی را برای تدبیر معیشت مرور می‌کند
از ذکر کمک بگیرید
ذکر خدا حتی اگر به زبان نیاید، در معیشت انسان مؤثر است و به همین دلیل قرآن فرموده است: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً» و هر کس از یاد من روى گردان شود، زندگى(سخت و) تنگى خواهد داشت. (۱)
یاد خدا افزون بر آرامشی که به خودی خود همراه دارد، (۲) وقتی در قالب ذکرهای خاص أدا می‌شود یا در صورت رفتارهای دیگر تجلی می‌یابد، بر جریان رزق و در سامان معیشت اثر می‌گذارد.
کسب و کار مفید در کسب روزی مهم بوده و نمی توان از نقش آن کاست؛ چون کسب و کار وسیله لازم برای نزول روزی مقدر است؛ اما توصیه‌های بسیار حضرات معصومین (علیهم‌السلام) نسبت به ذکرهای مختلف برای بهبود رزق نشان می‌دهد، نمی‌توان و نباید از کنار آن‌ها به‌آسانی گذر کرد. البته اذکار، عبادات و زیارات مقدمه‌ای برای به دست آوردن ایمان، تقوا، شکر، مثبت‌اندیشی و... می باشد؛ اما به هر حال کسی که از این فرصت و وسیله استفاده نکند و از بهره‌های آن بی‌بهره ماند، خود مقصر است.
ذکرهایی که باعث وسعت رزق می‌شود
قرآن، بهترین و بالاترین ذکر بوده و قرائت آن باعث بهره‌مندی و برکت می گردد.(۳) نماز برکت‌آفرین است. (۴)، نماز شب. (۵) دعا و مناجات به درگاه خداوند نیز از ذکرهایی است که روایات آن را سلاحی برای جاری کردن رزق دانسته‌اند. (۶) خصوصاً هنگام سحر که هنگام نزول رزق است. (۷)
افزون بر این‌ها ذکرهایی چون: استغفرالله (۸)، سبحان‌الله (۹) و تکرار جملات أذان همراه مؤذن (۱۰) در تحصیل رزق مؤثر شمرده شده‌اند.
علاوه بر این أذکار، مناسک دیگری که جلوه‌ای از یاد خدا هستند، برای رونق رزق توصیه شده است. مثل روزه گرفتن، حج و عمره و زیارت حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) که بارها در روایات معصومین علیهم السلام تأکید شده است.
قبل از خرید، نیت خیر آن را بسنجید
اگر از انسان پرسیده شود، چرا فلان خرید را انجام می‌دهد؟
یا چرا مشغول کسب و کار و درآمد شده است؟؛ جواب نهایی او چرا‌بردار نخواهد بود، بلکه جواب انسان، همان نیت اصلی است. بدیهی است انسان، بدون نیت هیچ کاری را انجام نمی‌دهد؛ اما چیزی که بسیار مهم بوده و در کمال تعجب به آن کم توجه می‌شود، تأثیر این نیت در خاصیت کسب و کار و خرید و فروش‌های روزمره انسان هاست.
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرماید: «به وسیله نیت خوب و حُسن خلق، پاکی معیشت و امنیت راه و وسعت رزق به دست می‌آیند». (۱۱)
از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: «هر که حُسن نیت داشته باشد، روزی‌اش زیاد شود». (۱۲)
بر اساس روایات اهل بیت علیهم السلام، استفاده دوستان و پیروان ایشان از یک وسیله اگر با هدف حرکت در جهت یاری اهل‌بیت علیهم السلام و دشمنی دشمنان ایشان باشد، با رزق و بهره بیشتری برای آن‌ها همراه است. (۱۳)
بنابراین هر چه نیت انسان از استفاده، صرفاً مادی و لذت و عیش، بیش‌تر به سمت اهداف بلند حرکت کند، بهره واقعی شما از دنیا بیش‌تر؛ و احساس فقر و بدبختی از زندگی‌تان دورتر خواهد شد.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «هر که شب و روز، بزرگ‌ترین غصه‌اش دنیا باشد، خداى تعالى فقر و پریشانى را جلوى چشمش قرار می‌دهد و کارش را پریشان می‌سازد و در نهایت هم جز به همان چیزی که خداوند روزىِ او کرده بود، نمی‌رسد. در مقابل کسی که همت اصلی‌اش، آخرت باشد، خداوند توانگرى و بىنیازى را در دلش می‌گذارد و کارش را منظم می‌کند». (۱۴)
در نیت‌ها دقت کنیم
انسان باید در نیت‌های خود دقت کرده و همیشه از خود بپرسد: چرا این کار را انجام می‌دهد؟؛ چرا وارد این معامله می‌شود؟؛ یا چرا این جنس را می‌خرد؟. حتی در معمولی‌ترین رفتارهای مالی خود سعی کرده آن را با یک نیت خوب و خداپسندانه، تبرّک کند. به این ترتیب اگر انسان تشخیص داد که در کاری، هیچ خیری برای آن قابل تصور نیست، از انجام آن منصرف شود.
پاک بودن هنگام خوردن
همه انسان ها به تمیز بودن دست خود هنگام غذا خوردن اهمیت داده و آن را به فرزندان خود نیز گوشزد می‌کنند. در آموزه‌های دینی نیز به شستن دست ها قبل و حتی بعد از غذا سفارش شده است؛ اما این تمیزی علاوه بر جنبه بهداشتی و تأثیری که از این طریق بر سلامت انسان (و کم شدن خرج درمان) می‌گذارد، از نظر معنوی هم بر روزی انسان مؤثر است.
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «هر کس دست خود را قبل و بعد از غذا بشوید، در وسعت رزق زندگی کند و از بلاهای جسمی سالم بماند». (۱۵)
توصیه‌های تکمیلی هم در این‌باره وجود داشته که اثر آن را بیش‌تر می‌سازد. مثلاً وقتی دستتان را برای غذا می‌شویید آن را خشک نکنید و بگذارید خودش خشک شود تا برکت همراه غذایتان باشد. (۱۶)
افزون بر تمیزی ظاهری، نوع دیگری از پاکی هم وجود دارد که رعایت آن هنگام خوردن غذا به اندازۀ پاکیزگی دست‌ها در رزق انسان مؤثر بوده و آن طهارتی است که با وضو به دست می‌آید.
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «وضو قبل و بعد غذا، بر روزی می افزاید». (۱۷)
بر همین اساس از خوردن در حال جنابت نیز نهی شده و آن را باعث فقر دانسته‌اند. (۱۸)
درباره وضو این نکته را هم نباید فراموش شود که به طور کلی، مداومت بر وضو، رزق را بر انسان جاری می‌کند. چنان که نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه وآله) فرمودند: دائماً با وضو باش تا رزقت مدام باشد. (۱۹)
سعی شود به این توصیه‌ها عمل شده و اگر برخی اعضای خانواده آن را فراموش کردند، انسان می تواند واسطۀ برکت سفره شود.
پی‌نوشت‌ها:
۱. طه، ۱۲۴
۲. «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ رعد» ۲۸
۳. کافی (ط - دارالحدیث)، ج ۴، ص ۶۱۰ و همان، ص ۶۱۸
۴. خصال، ج ۲، ص ۵۲۲
۵. ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، النص، ص ۴۱
۶. همان، ص ۲۶
۷. کافی (ط - دارالحدیث)، ج ۴، ص ۳۲۲
۸. عیون اخبارالرضا (علیه‌السلام)، ج ۲، ص ۴۶
۹. خصال، ج ۲، ص ۵۰۴.
۱۰. علل‌الشرایع، ج ۱، ص ۲۸۵.
۱۱. غررالحکم و دررالکلم، ص ۷۳۱.
۱۲. کافی، ج ۳، ص ۲۷۳.
۱۳. همان، ج ۱۳، ص ۲۵۷.
۱۴. همان، ج ۳، ص ۷۷۶.
۱۵. همان، ج ۱۲، ص ۳۵۴.
۱۶. همان، ص ۳۶۰.
۱۷. همان، ص ۳۵۶.
۱۸. بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۳۱۴. (البته این کراهت با وضو برطرف می‌شود.)
۱۹. همان، ج ۱۰۵، ص ۱۶.
