بخش چهارم: حقوق فرهنگی ـ اجتماعی
حق عضویت و فعالیت در نهادهای اجتماعی و فرهنگی
نهادهای اجتماعی متنوعی در دانشگاه فعالیت میکنند که ازجمله مهمترین آن‌ها «انجمن‌های علمی دانشجویی»[1] و «کانون‌های فرهنگی و هنری دانشجویان»[2] اند. دانشجویان می‌توانند با مراجعه به دفاتر کانون‌ها که معمولاً زیر نظر معاونت فرهنگی دانشگاهاند، فرم عضویت را پُر و فعالیت خود را آغاز کنند. همچنین دانشجویان رشته ها و گرایش‌های گوناگون، طبق آیین‌نامه انجمن‌های علمی دانشجویی، عضو انجمن علمی همان رشته یا گرایش هستند و حق فعالیت دارند.
حق تأسیس نهادهای اجتماعی و فرهنگی
دانشجویان حق دارند، در چارچوب قوانین و مقررات، نهادهای اجتماعی متنوعی را، تاسیس کنند. این نهادها می‌توانند در زمینه‌های علمی و یا دینی و مذهبی، ادبی و هنری، فرهنگ و اندیشه و اجتماعی فعالیت کنند.[3] ازجمله مهمترین این نهادها که به صورت متداول در دانشگاه‌ها حضور دارند، می‌توان به «انجمن علمی دانشجویی»[4] و «کانون فرهنگی و هنری»[5] اشاره کرد.
حق فعالیت مطبوعاتیِ علمی، فرهنگی و اجتماعی
دانشجویان فعال در نهادهای علمی و فرهنگی حق دارند، در همان حوزه، فعالیت مطبوعاتی نیز داشته باشند. انجمن‌های علمی دانشجویی و کانون‌های فرهنگی دانشجویان می‌توانند، به عنوان شخصیت حقوقی، درخواست مجوز نشریه دانشجویی در حوزه فعالیت خود را بدهند و پس از طی مراحل قانونی نشریه دانشجویی در سطح دانشگاه منتشر کنند. سایر دانشجویان نیز این حق را دارند که بهطور مستقل به دبیرخانه نشریات دانشجویی دانشگاه مراجعه کنند و با اخذ مجوز به انتشار مطالب علمی، فرهنگی و اجتماعی بپردازند.[6]
حق برگزاری و شرکت در اردوهای دانشجویی
برگزاری اردو یا شرکت در اردوهای برگزارشده توسط سایر نهادها، از حقوق دانشجویان است که طبق ضوابط قانونی[7] تحقق می‌یابد. طبق این ضوابط، اردوهای فرهنگی و اردوهای علمی مستلزم اخذ مجوز از شورای فرهنگی دانشگاه است. اما «سفر آموزشی و پژوهشی (مرتبط با واحد درسی) با حضور استاد و با مجوز گروه آموزشی دانشکده برگزار می‌شود.»[8] همچنین می‌بایست «اطلاع‌رسانی درباره برگزاری اردوها از سوی برگزارکننده اردو به صورت علنی و عمومی انجام شود تا کلیه دانشجویان واجد شرایط به صورت عادلانه حق ثبت نام در اردو را داشته باشند.»[9]
سفرهای عمره دانشجویی (زیر نظر ستاد عمره دانشجویی وابسته به نهاد مقام معظم رهبری)، اردوی راهیان نور (زیر نظر ستاد مرکزی راهیان نور) و اردوهای جهادی از جمله اردوهای متداول در دانشگاه‌ها هستند.
حق نمایندگی و مشارکت در شوراهای دانشگاه
شوراهای تخصصی و کمیته ها و هیئتهای گوناگونی در دانشگاه وجود دارند که دانشجویان حق دارند در برخی از آن‌ها نماینده داشته باشند. یکی از مهمترین این شوراها «شورای فرهنگی و اجتماعی» دانشگاه است که طبق «آیین‌نامه جامع مدیریت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فنآوری»، نماینده بسیج دانشجویی دانشگاه و نماینده بزرگترین تشکل اسلامی دانشجویی دانشگاه در آن عضویت دارند.[10]
همچنین دانشجویان حق داشتن نماینده در «کمیته ناظر بر نشریات دانشگاهی»[11] و «شورای انضباطی»[12] را نیز دارند.
حق حضور و مشارکت در جشنوارهها و مسابقات فرهنگی و اجتماعی
سالانه جشنواره‌های متعدد فرهنگی در دانشگاههای کشور برگزار می‌شود که دانشجویان می‌توانند طبق مقررات در این جشنوارهها حضور یابند و با یکدیگر رقابت کنند. برخی از این جشنوارهها عبارت اند از: جشنواره ها و مسابقات دانشجویی قرآن کریم، جشنواره ملی حرکت (ویژه انجمن‌های علمی دانشجویی کشور)، جشنواره نشریات دانشجویی (ویژه نشریات دانشجویی کشور)، جشنواره رویش (ویژه کانون‌های فرهنگی و هنری) و ...[13]
*************************
[1] برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به آیین‌نامه انجمنها و اتحادیههای علمی دانشجویی (مصوب 1387 وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری). لازم به ذکر است ماده3 این آیین‌نامه، فعالیت علمی را شامل«1. مناظره و نقد علمی؛ 2. هماندیشی و نشستهای تخصصی؛ 3. مطالعات و پژوهشهای علمی؛ 4. نشر و ترویج یافتههای علمی؛ 5. فعالیتهای کمک آموزشی» میداند و برخی از مصادیق آن را نام برده است: «1. برگزاری دوره های آموزشی تکمیلی و تقویتی و تشکیل کارگاههای تخصصی؛ 2.برگزاری و همکاری در اجرای جشنوارهها، کنفرانسها و مسابقات علمی (داخلی و خارجی)؛ 3. تولید و انتشار نشریه علمی، کتاب و نشریات الکترونیکی، نرم افزارهای رایانهای و فیلمهای علمی-آموزشی؛ 4. برنامهریزی و اجرای بازدیدهای علمی از مراکز علمی، صنعتی و فنآوری ...».
[2] برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به آیین‌نامه کانون‌های فرهنگی دانشجویان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی (مصوب 1388 وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی).
[3] ماده 1 «آیین‌نامه کانون‌های فرهنگی دانشجویان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی»، کانون‌های فرهنگی دانشجویان را نهادهایی میداند که «در زمینه هایی از قبیل دینی و مذهبی (اسلامشناسی، نماز و نیایش، امر به معروف و نهی از منکر، عفاف و حجاب، قرآن و عترت، مراسم، اعیاد و وفیات مذهبی و ...)، ادبی و هنری (ادبیات، فیلم و عکس، هنرهای نمایشی، هنرهای تجسمی، صنایع دستی و ...)، فرهنگ و اندیشه (مطالعات فرهنگی و ...) و اجتماعی (جهادی، سازندگی، ایران‌شناسی، گردشگری، محیط زیست، آسیبهای اجتماعی، امداد و هلالاحمر و ...) فعالیت میکنند.»
[4] برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به آیین‌نامه انجمنها و اتحادیه های علمی دانشجویی (مصوب 1387 وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری). لازم به ذکر است ماده 1 این آیین‌نامه، انجمن‌های علمی دانشجویی را «متشکل از دانشجویان علاقمند به مشارکت در فعالیتهای علمی در یک دانشکده یا گروه آموزشی» دانسته است. طبق تبصره 1 همین ماده :«در هر دانشگاه متناظر با هر رشته دانشگاهی یک انجمن علمی میتواند تشکیل شود.» و مطابق تبصره 2 :«در صورتی که دانشجویان دو یا چند رشته علاقمند به تشکیل انجمن علمی دانشجویی بین رشتهای باشند می‌توانند طبق ضوابط این آیین‌نامه اقدام نمایند.» مواد 10 الی 14 آیین‌نامه، ضوابط مربوط به تشکیل «شورای دبیران انجمن‌های علمی دانشجویی دانشکده و دانشگاه» و همچنین «اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی» را بیان داشته و بخش سوم آئیننامه، «ضوابط تشکیل و فعالیت انجمنها و اتحادیههای علمی دانشجویی» را توضیح داده است. حمایت از انجمن‌های علمی دانشجویی و نظارت بر عملکرد آن‌ها نیز بر عهده «شورای حمایت و نظارت بر انجمنها و اتحادیههای علمی دانشجویی» است که در بخش چهارم آیین‌نامه قابل مشاهده است.
[5] برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به «آیین‌نامه کانون‌های فرهنگی دانشجویان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی (مصوب 1388 وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی)«. ضوابط تشکیل کانون‌های فرهنگی و هنری و صدور مجوز فعالیت آن‌ها در فصل دوم این آیین‌نانه، به تفصیل آمده و مواد 7 و 8 آیین‌نامه، «گروه ناظر بر فعالیتهای کانون‌ها در دانشگاه» و «گروه مرکزی ناظر بر فعالیتهای کانون‌ها در وزارتخانه» را توضیح داده است. همچنین به مقررات مربوط به تشکیل «شورای هماهنگی کانون‌های هر دانشگاه» و «مجمعهای تخصصی کانون‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی و دینی دانشجویان دانشگاههای کشور» به ترتیب در فصول چهارم و هفتم آیننامه اشاره شده است.
[6] برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به ضوابط ناظر بر فعالیت نشریات دانشگاهی (مصوب 1383 شورای عالی انقلاب فرهنگی) و دستورالعمل اجرایی ناظر بر فعالیت نشریات دانشگاهی (مصوب 1386 وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی). لازم به ذکر است تبصره 1 ماده 1 دستورالعمل اجرایی ضوابط ناظر بر فعالیت نشریات دانشگاهی بیان می دارد: «عنوانهای فرهنگی و اجتماعی، زمینه های عقیدتی، صنفی و رفاهی، خبری و طنز را نیز در بر میگیرند.» به علاوه مقررات مربوط به اخذ مجوز انتشار نشریه در بخش دوم همین دستورالعمل قابل مشاهده است.
[7]برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به دستورالعمل اردوهای دانشجویی دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی (مصوب 1386 وزارت علوم تحقیقات و فنآوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی).
[8] تبصره 1، ماده 2دستورالعمل اردوهای دانشجویی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی (مصوب 1386 وزارت علوم تحقیقات و فنآوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی). همچنین طبق این ماده، اردوهای فرهنگی شامل «سفرهای زیارتی، ورزشی، هنری، سیاحتی و شرکت در جشنواره‌های فرهنگی و هنری» و اردوهای علمی شامل «شرکت در نمایشگاهها و بازدیدهای تخصصی، کنفرانسها، نشستها و بازدیدهای علمی و سفرهای آموزشی – پژوهشی» می‌شود.
[9] ماده 21 دستورالعمل اردوهای دانشجویی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی (مصوب 1386 وزارت علوم تحقیقات و فنآوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی).
[10]برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به آیین‌نامه جامع مدیریت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فنآوری (مصوب 1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی) (شماره 4 از بند ب ماده 12)
[11]برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به ضوابط ناظر بر فعالیت نشریات دانشگاهی (مصوب 1383 شورای عالی انقلاب فرهنگی) و دستورالعمل اجرایی ناظر بر فعالیت نشریات دانشگاهی (مصوب 1386 وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) و شیوهنامه انتخابات مدیران مسئول نشریات دانشگاهی (مصوب 1387 شورای مرکزی ناظر بر نشریات دانشگاهی)، لازم به ذکر است که ضوابط ناظر بر فعالیت نشریات دانشگاهی و دستور العمل آن ترکیبی را برای «کمیته ناظر بر نشریات دانشگاه» در هر دانشگاه و «شورای مرکزی ناظر بر نشریات دانشگاهی» در وزارتخانه معین کرده که در ماده 2 ضوابط ناظر و مواد 4 و 9 دستورالعمل قابل مطالعه است. بر اساس قانون، سه نفر از مدیران مسئول نشریات دانشگاهی به انتخاب مدیران مسئول نشریات دانشگاه(ها) که یک نفر عضو علیالبدل محسوب می‌شود، از اعضای کمیته (شورا) خواهند بود. لازم به ذکر است که برگزاری انتخابات مدیران مسئول نشریات دانشگاهی نیز طبق شیوهنامه انتخابات برگزار خواهد شد.
[12]برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به شیوهنامه اجرایی انضباطی دانشجویان (مصوب 1388 وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی). لازم به ذکر است که ماده 1 شیوهنامه اجرایی انضباطی دانشجویان ترکیب اعضای شورای انضباطی بدوی دانشگاه، شورای انضباطی تجدید نظر دانشگاه و شورای مرکزی انضباطی دانشجویان را مقرر کرده است. در شورای بدوی «دو نفر دانشجوی دانشگاه به انتخاب شورای فرهنگی دانشگاه از میان دانشجویان معرفیشده توسط دانشکدهها»، در شورای تجدید نظر «یک نفر دانشجوی دانشگاه به انتخاب شورای فرهنگی دانشگاه از میان دانشجویان معرفیشده توسط دانشکدهها» و در شورای مرکزی انضباطی «یک نفر دانشجو از میان اعضای دانشجویی شوراهای انضباطی دانشگاه‌ها به پیشنهاد رئیس شورای مرکزی انضباطی و حکم وزیر» عضویت دارند.
[13] برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به آیین‌نامه جشنواره ملی حرکت (مصوب 1386) و...
