به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ پنجم مردادماه سال ۱۳۵۸ اولین نماز جمعه تهران به امامت آیتالله طالقانی اقامه شد، اما عمر آن مجاهد نستوه در فاصلهای کوتاه و در ۱۹ شهریور همان سال به پایان رسید. دومین امام جمعه تهران نیز آیتالله منتظری بود که در فاصله کوتاهی بعد از انتصاب به قم رفت و از امامت جمعه تهران استعفا کرد.
جواد مقصودی، رییس سابق ستاد نماز جمعه میگوید: «البته آقای منتظری هم بعد از مدتی گفت که من دیگر نمیخواهم بیایم. گفتیم چرا؟ سخن از حضور در حوزه علمیه قم به میان آورد و بعد از آن امام آقا را منصوب کردند. از حضور ایشان در این مسند خیلی خوشحال شدیم. ایشان خطیب خیلی خوبی بودند که بین انقلابیون به شدت محبوب بودند. حکم امام جمعهای حضرت آقا را امام به ایشان داده بودند و من یادم هست که آقا همیشه میفرمودند که من این حکم را با هیچ چیز عوض نمیکنم.»
امام خمینی(ره) در حکمی در روز ۲۴ دی ماه ۱۳۵۸ آیتالله سیدعلی خامنهای را به امامت جمعه تهران منصوب کردند.
در این حکم آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
خدمت جناب مستطاب سیدالاعلام و حجت الاسلام آقای حاج سید علی خامنهای - دامت افاضاته
چون حضور جناب مستطاب حجت الاسلام و المسلمین آقای منتظری - دامت افاضاته - در حوزه مقدسه قم لازم بود و ایشان انصراف خودشان را از امامت جمعه تهران اعلام نمودند، جنابعالی که بحمدالله به حُسن سابقه موصوف و در علم و عمل شایسته هستید به امامت جمعه تهران منصوب میباشید. از خداوند متعال، توفیق جنابعالی را در ارشاد و هدایت مردم خواستارم. والسلام علیکم و رحمة الله.
۲۵ صفر ۱۴۰۰ / ۲۴ دی ماه ۵۸
روح الله الموسوی الخمینی
امامت جمعه آیتالله خامنهای را باید به سه دوره تقسیم کرد. ایشان در طول این سه دوره بیش از ۲۴۰ بار به اقامه نماز پرداختهاند.
دورهی نخست سالهای 1358 تا 1360 که فضای عمومی کشور در بحران ناشی از فعالیت ضدانقلاب ملتهب شده بود و نماز جمعه به امامت ایشان به عنوان سنگر دفاعی، سیاسی و فرهنگی جدی شکل گرفته بود. در نهایت در تاریخ ششم تیرماه سال 1360 ایشان مورد سوء قصد قرار گرفته و حدود سه ماه در بیمارستان بستری بودند تا بهبود یافتند.
در این مقطع حضرت آیتالله خامنهای در نقش خطیبی دلسوز به کمک مسئولین میشتافت و تلاش مینمود که عنصر وحدت آفرینی نمازجمعه را متبلور سازد. به عنوان نمونه میتوان به خطبه ایشان پس از انتخاب بنیصدر به ریاستجمهوری اشاره نمود. آنچه در صفحات تاریخ نقش بسته است، مخالفت جدی ایشان با بنیصدر در جامعه روحانیت مبارز و دیگر نهادهای تصمیم ساز است، تا آنجا که ایشان جلسهی جامعه روحانیت مبارز را ترک نموده بودند. اما با انتخاب وی توسط اکثریت مردم، در خطبههای نمازجمعه راه وحدت بعد از انتخابات را تجویز مینمایند و خود به عنوان یکی از چهرههای مطرح مخالف رییسجمهور منتخب، چنین خطابه ایراد میکنند « ...و شادى دوم این است که ملت ما در هفتهاى که گذشت موفقیت یافت تا یکى از گامهاى بلند انقلابى خود را با عافیت، با سربلندى بردارد. توانست بهطور چشمگیر و قابل توجهى در انتخابات شرکت کند و بر توطئهها فائق بیاید. دشمن لحظه به لحظه انقلاب ما و پیروزى ما را پیگیرى کرده است؛ در هر مقطعى از مقاطع این پیروزى، خواسته است نگذارد که ملت مزهى پیروزى را بچشد و از آن لذت ببرد؛ با ایجاد دودستگىها و اختلافها، حتى با ایجاد درگیریها. اما در این تجربهى بزرگ در انتخابات ریاستجمهورى براى نخستینبار در تاریخ ملت مستضعف ما- که دشمنان براى این روز فکرها کرده بودند و توطئهها چیده بودند- نیز ملت توانست موفق و پیروز و سربلند بشود؛ توانست رئیسجمهور خود را انتخاب بکند. ملت توانستند با اکثریتى بزرگ و چشمگیر بر یک نفر توافق کنند؛ این پیروزى بزرگى براى ملت است...»
این حفظ وحدت تا جایی ادامه داشت که حتی در جمعه پس از غائله 14 اسفند 1359 که منافقان قصد اغتشاش در نمازجمعه تهران را داشتند، ایشان چنین برخورد میکنند «به من خبر دادهاند که همان عناصر خبیثى که اجتماع دیروز را به صحنهى درگیرى بدل کردند، هم عناصر مؤمن و متّقى را کتک زدند هم به نهادهاى انقلابى و چهرههاى انقلابى اهانت کردند و خواستند خودشان را طرفدار رئیسجمهور معرفى کنند، امروز هم درصدد آن هستند که در این اجتماع معنوى و روحانى و در این صحنهى عظیم عبادت الهى، به همان خباثتها و رذالتها دست بزنند. من به عنوان بندهى کوچک خدا و برادر کوچک شما، هیچ قوّهى قهریهاى ندارم که جلو آنها را بگیرد، براى شما مردم هم تکلیفى نمىتوانم معین بکنم. اما مىتوانم حکم خدا را بگویم. در اثناء خطبه و در حال نماز سکوت و استماع واجب است و متخلف، متخلّفِ از اسلام است و پس از پایان نماز هرگونه شعار تفرقهانگیز، به سود امریکاست و هر فریادى که مردم را به هیجان بیاورد و دشمنى آنها را به جاى امریکا و عناصر مزدورش، به داخل ملت متوجه کند، فریاد شیطان است. در اثناى خطبه جز تکبیر و جز صلوات، آن هم در هنگام لازم، از حلقوم کسى صدایى نباید برآید و پس از نماز جز شعار توحید و جز شعار نفرت از امریکاى قدّار و هرچه در این مضمون باشد، نباید داده بشود. این نباید، نبایدِ رسالهى عملیه است، ضامن اجراى آن ایمان شما و دلهاى صادق و پاک شماست.»
روشنگری و دعوت به وحدت آیتالله خامنهای همچنان ادامه یافت تا جایی که پس از اعلام جنگ مسلحانه منافقین، ایشان از سخنگاه نمازجمعه، به ارشاد فریبخوردگان پرداختند و با اشاره به دستور تشکیلاتی منافقین که اجازه شنیدن سخن مخالفان را نمیداد، افزودند: «یک خطاب من هم به جوانان و نوجوانان دختر و پسر فریب خورده است که هشتاد درصد این گروهها را اینها تشکیل مىدهند... گوش کنید و فکر کنید. آنها به شما گفتهاند گوش نکنید به این حرفها، اما قرآن به شما مىگوید گوش کنید. اگر امروز به این حرفها و به سخن نصیحت کنندگان گوش ندادید، فردا در دوزخ خواهید گفت "ولو کنا نسع او نعقل ما کنا فى اصحاب السعیر " تأسف خواهید خورد.»
اما همین دعوت به صلاح، سبب کینه منافقین گردید و تنها یک روز بعد از این سخنان، آیتالله در مسجد ابوذر مورد سوء قصد قرار گرفت. امام خمینی(ره) در بخشی از پیام خود به این مناسبت، به خوبی ریشهی ترور را بیان داشتهاند: «اکنون دشمنان انقلاب با سوء قصد به شما که از سلالهی رسول اکرم(ص) و خاندان حسین بن على(ع) هستید و جرمى جز خدمت به اسلام و کشور اسلامى ندارید و سربازى فداکار در جبههی جنگ و معلمى آموزنده در محراب و خطیبى توانا در جمعه و جماعات و راهنمایى دلسوز در صحنهی انقلاب مىباشید، میزان تفکر سیاسى خود و طرفدارى از خلق و مخالفت با ستمگران را به ثبت رساندند... اینان آنقدر از بینش سیاسى بىنصیبند که بىدرنگ پس از سخنان شما در مجلس و جمعه و پیشگاه ملت به این جنایات دست زدند؛ و به کسى سوء قصد کردند که آواى دعوت او به صلاح و سداد در گوش مسلمین جهان طنین انداز است... من به شما خامنهاى عزیز، تبریک مىگویم که در جبهههاى نبرد با لباس سربازى و در پشت جبهه با لباس روحانى به این ملت مظلوم خدمت نموده و از خداوند تعالى سلامت شما را براى ادامه خدمت به اسلام و مسلمین خواستارم...»
از آنجا که آیتالله خامنهای در ششم تیرماه 1360 با انفجار بمب در مقابل ایشان در هنگام سخنرانی بیدارگر در مسجد ابوذر تهران به شدت مجروح شدند و امکان ادامهی حضور پشت تریبون نمازجمعه را نداشتند، پس از سوءقصد و ترور نافرجام ایشان توسط منافقین و در دوران نقاهت، نیاز به امام جمعهی موقت در تهران بیشتر احساس شد و امام(ره) با حفظ ایشان در جایگاه امامت جمعهی تهران، دیگرانی را به عنوان امام جمعه موقت تهران منصوب فرمودند.
دورهی دوم امامت جمعه ایشان با بهبودی نسبی و امکان حضور در جایگاه خطیب جمعه، از آخرین نماز جمعه سال 1360 آغاز شد و تا ارتحال امام امت(ره) در سال 1368 ادامه داشت. دورهای که مصادف با دوران ریاستجمهوری معظم له و قرار گرفتن به عنوان نفر دوم کشور پس از امام(ره) بود. دوران پرماجرای دفاع مقدس، حوادث مختلف سیاسی این دوران و... سبب شد که ایشان بعدی از ابعاد خطیب جمعه را تقویت کنند و آن «استفاده از جایگاه نمازجمعه برای مدیریت بحرانها» بود.
اولین بحران در برابر ملتی که مشکلات سال 1360 را پشت سر گذاشته است، نا امیدی بود. ایشان با تحلیلی عمیق از حوادث سال 1360 و تلخیهایش، در آخرین روزهای آن سال، خطاب به مردم چنین فرمودند: «وقتى ما به این یکسال نگاه مىکنیم به روشنى احساس مىکنیم که ملت، کارآزمودهتر و آبدیدهتر شده است. کدام کشور و ملتى است که شخصیتهاى روحانى و سیاسى و نظامى خود را در بالاترین سطوح از دست بدهد و نه فقط مضطرب نشود و سست نشود، حتى نیرومندتر بشود. چهرههاى مظلوم، منور و پر صفایى مثل آیتاللَّه دستغیب و آیتاللَّه مدنى، چهرههاى منور و تابناک و پرافتخارى مثل آیتاللَّه شهید بهشتى، انسانهاى بزرگ و با صفایى مثل باهنر و رجایى، رزم آوران خستگىناپذیرى مثل شهید فلاحى، شهید کلاهدوز، شهید نامجو، شهید فکورى... اینها از دست این ملت گرفته شدند؛ نه فقط تکان نخوردید از ترس، نه فقط مرعوب نشدید، توکل شما به خدا بیشتر شد. "وللاخرة خیر لک من الاولى و لسوف یعطیک ربک فترضى "؛ بعد از اینتان اى ملت بزرگ! از پیش از اینتان بهتر است. آیندهتان از گذشتهتان درخشانتر است. آنقدر خدا به شما فضل و لطف خواهد کرد که از خدا و فضل او خشنود و راضى بشوید، این آیندهى شماست. کارنامهى سال 60، کارنامهاى خونین، سرخرنگ، پردرد و پررنج، اما خوشعاقبت و نویدبخش و گرمکننده است. ما مىخواهیم حرکت سال 60 را در سال 61 با قدرت و سرعت ادامه بدهیم. ما آماده هستیم باز هم در راه خدا قربانى بدهیم...» این سخنان وقتی امیدآفرینتر میشد که از گلوی کسی برمیآمد که خود قربانی ترورهای آن سال بود.
این روشنگریها و امیدآفرینیها آنچنان ادامه یافت که بار دیگر، کینهی دشمنان را برانگیخت. اینبار در آخرین جمعه سال 1363 زمانی که امام جمعهی تهران از ریشههای اختلاف در نهضت ملی شدن صنعت نفت میگفت، صدای انفجار از داخل زمین چمن دانشگاه تهران به آسمان برخاست. شرح این ماجرای حماسی در پیام نوروزی بنیانگذار کبیر انقلاب به خوبی ترسیم گشته است: «قصهی روز جمعه را که آنطور باشکوه، با نورانیت، با استقامت گذشت. آنطور مردم با طمأنینه ... مخصوصاً نگاه میکردم ببینم در بین مردم چه وضعی هست؛ ندیدم حتی یک نفر را که یک تزلزلی درش پیدا باشد. و آن وقت امام جمعه آنطور با آن طنین قوی صحبت کرد، مردم آنطور گوش کردند، آنطور فریاد زدند که ما برای شهادت آمدیم... با یک همچو ملتی کسی نمیتواند مقابله کند. ملتی که اینطور است؛ آن روزی که اعلام میکنند که میخواهیم بمباران کنیم نماز جمعه را، بیایند و بیشتر بیایند، حتی آنهایی که نمیآمدند برای نماز، (از) قراری که برای من نقل کردهاند، آنهایی که برای نماز جمعه هم نمیآمدند، هفتههای دیگر، این هفته آمدهاند.»
خطیب جمعه، بلافاصله پس از آن انفجار، بحث خود را اینگونه ادامه داده بود: «بحث اصلى که در این هفته من در خطبهى دوم مىخواستم بگویم همین مسألهاى است که الان مسألهى محسوس و ملموس ماست. هفتهاى که گذشت براى جمهورى اسلامى ایران هفتهى مقابلهى به مثل بود. در مقابل شرارتها، در مقابل جنایتها، در مقابل خباثتها همه دیدند که ما مقابلهى به مثل مىکنیم و مشت را با مشت محکمترى پاسخ مىدهیم. اگرچه دشمن ما یک دشمن ناجوانمرد و خبیث است. اما این یک چیزى نیست که احتیاج به استدلال داشته باشد. براى او وقتى که در میدان جنگ نمىتواند مقاومت کند، وقتى تو دهنى در میدان جنگ مىخورد، براى او شهر و روستا و بیمارستان و محل نماز جمعه و اجتماع انبوه مردم غیرنظامى تفاوتى نمىکند؛ هرجا را که از دستش بیاید مىزند.»
از دیگر مصادیق اعمال مدیریت بحران در خطبههای نمازجمعه توسط ایشان، میتوان به موضوع بسیج عمومی برای جبهههای دفاع مقدس اشاره نمود. تهییج مردم برای شرکت در نبرد حق با باطل و اعزامهای گسترده از نمازجمعه، جمع آوری کمکهای مردمی به جبههها از نماز جمعه و... از مواردی است که با خطبههای ایشان زمینهسازی میشد.
این دوره اما یک ماجرای تاریخی دیگر را نیز در بر دارد. نیمهی دوم سال 1366 اختلاف نظرهایی دربارهی میزان اختیارات حکومت اسلامی برای دخالت در امور پدید آمد و شورای نگهبان از امام خمینی(ره) استفتاء کرد. بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی در پاسخ شورای نگهبان نوشت: «دولت حق دارد تا از تصرف بیش از حق عرفی شخص و اشخاص جلوگیری نماید. این معادن (نفت و گاز) چون ملی است و متعلق به ملتهای حال و آینده است که در طول زمان موجود میگردند، از تبعیت املاک شخصیه خارج است و دولت اسلامی میتواند آنها را استخراج کند...» این پاسخ، موضوع مکاتبههای بعدی وزیر کار و شورای نگهبان قانون اساسی با ایشان شد. امام در پاسخ به استفسار شورای نگهبان دربارهی پاسخ ایشان به وزیر کار نوشتند: «دولت میتواند در تمام مواردی که مردم استفاده از امکانات و خدمات دولتی میکنند با شروط اسلامی و حتی بدون شرط، قیمت مورد استفاده را از آنان بگیرد و این جاری است در جمیع مواردی که تحت سلطهی حکومت است و اختصاص به مواردی که در نامهی وزیر کار ذکر شده ندارد؛ بلکه در انفال که در زمان حکومت اسلامی امرش با حکومت است، میتواند بدون شرط یا با شرط الزامی امر را اجرا کند».
آیتالله خامنهای، در مقام امام جمعه تهران و رئیسجمهور وقت در توضیح نامهی شورای نگهبان و نظر امام(ره) در نماز جمعه ۱۱/۱۰/۶۶اینگونه اظهارنظر کردند: «اقدام دولت اسلامی، در برقرارکردن شروط الزامی به معنای برهم زدن قوانین و احکام پذیرفته شده اسلامی نیست... امام(ره) که فرمودند دولت میتواند هر شرطی را بر دوش کارفرما بگذارد، این هر شرطی نیست؛ آن شرطی است که در چهارچوب احکام پذیرفته شده اسلام است؛ و نه فراتر از آن...»
این بخش از خطبه، سبب خیر گشت تا حضرت امام خمینی(ره) طی نامهای تاریخی که البته بر اساس شنیدهها بر خلاف نظر امام(ره) در رسانهها منتشر شد، پرده از ابعاد «ولایت مطلقه فقیه» بردارند: «از بیانات جنابعالی (آیتالله خامنهای) در نماز جمعه اینطور ظاهر میشود که شما حکومت را به معنای ولایت مطلقهای که از جانب خداوند به نبی اکرم(ص) واگذار شده و اهم احکام الهی است و بر جمیع احکام فرعیه الهیه تقدم دارد، صحیح نمیدانید و تعبیر به آن که این جانب گفتهام «حکومت در چهارچوب احکام الهی دارای اختیار است» به کلی برخلاف گفتههای اینجانب است. اگر اختیارات حکومت در چهارچوب احکام فرعیه الهیه است. باید عرض حکومت الهیه و ولایت مطلقه مفوضه به نبی اکرم(ص) یک پدیده بیمعنا و محتوا باشد. اشاره میکنم به پیامدهای آن که هیچکس نمیتواند ملتزم به آنها باشد... حکومت که شعبهای از ولایت مطلقه رسول الله(ص) است، یکی از احکام اولیه است و مقدم بر تمام احکام فرعیه حتی نماز و روزه و حج است... حکومت میتواند هر امری را چه عبادی و چه غیرعبادی، که جریان آن مخالف مصالح اسلام است، از آن مادامی که چنین است جلوگیری کند... .»
پس از این نامه، آیتالله خامنهای در نامهای خطاب به حضرت امام(ره)، اعتقاد خود را به ولایت مطلقه فقیه ابراز داشتند «برمبنای فقهی حضرتعالی که این جانب سالها پیش آن را از حضرتعالی آموخته و پذیرفته و براساس آن مشی کردهام، موارد و احکام مرقومه در نامهی حضرتعالی جزو مسلمات است و بنده همهی آنها را قبول دارم؛ مقصود از حدود شرعیه در خطبههای نماز جمعه، چیزی است که در صورت لزوم مشروحاً بیان خواهد شد.»
سپس حضرت امام خمینی(ره) نیز در پاسخ ضمن تجلیل از ایشان، آن را تأیید نموده و فرمودند: «اینجانب که از سالهای قبل از انقلاب با جنابعالی ارتباط نزدیک داشتهام و همان ارتباط تاکنون باقی است، جنابعالی را یکی از بازوهای توانای جمهوری اسلامی میدانم و شما را چون برادری که آشنا به مسائل فقهی و متعهد به آن هستید و از مبانی فقهی مربوط به ولایت مطلقه فقیه جدا جانبداری میکنید، میدانم و در بین دوستان و متعهدان به اسلام و مبانی اسلامی از جمله افراد نادری هستید که چون خورشید روشنی میدهید.»
بنابراین، این حادثه که برخی سعی بر سوءاستفاده از آن داشتند، به فرصتی تبدیل شد تا ابعاد نظریه ولایت مطلقه فقیه، روشنتر گردد. از آن پس آیتالله خامنهای در خطبههای نمازجمعه خود، طی چند هفته به تبیین این نظریه پرداختند. ایشان در مقدمهی این سلسله مباحث در نمازجمعه دوم بهمن ماه 1366 چنین فرمودند: «آنچه که در این دو، سه هفته به دنبال نامهى امام عزیزمان به بنده پیش آمد، در حقیقت یکى از فرصتهاى تاریخى با ارزش و یکى از تجارب بزرگ انقلاب ما بود و نامهاى که در محتواى آن و شکل آن به مثابهى نامهى پدرى به فرزند و استادى به شاگرد براى بنده بسیار عزیز و مغتنم بود، خوشبختانه این اثر را هم در جوّ عمومى جامعهى ما گذاشت که ذهن و فکر بسیارى از اندیشمندان و متفکران و گویندگان و فقهاء و علماء و نویسندگان متعهد را به اساسىترین مسألهى انقلاب ما و جامعهى اسلامى ما دوباره معطوف کند و همانطور که مشاهده کردید این بحثهاى ارزنده در رسانههاى جمعى و یقیناً بیش از آنها در محافل علمى و خصوصى به دنبال آن نامهى بابرکت پیش آمد؛ و حقیقتاً این موقعیت را باید مغتنم شمرد و بنده شخصاً این را مغتنم مىشمارم و تجربهى تازهاى هم براى انقلاب ما پیدا شد. تجربهى قاطعیت در زمینهى اصول اسلامى. یعنى در دستگاه ادارهى جامعهى اسلامى و در نزد رهبر این جامعه، در زمینهى مسائل اصولى اسلام و خط مشى روشن اسلام جاى رودربایستى نیست. ایشان که در نامهى دوم لطف بىدریغ خودشان را نسبت به این بندهى طلبهى کوچک و شاگرد خودشان با آن بیان رسا بیان فرمودند درعینحال آنجایى که احساس مىکنند در اظهاراتى که بنده کردم در خطبهى نماز جمعه نکتهاى وجود دارد که ایشان بایستى رفع اشتباه بکنند، جاى رودربایستى نیست و با همین قاطعیت، با همین صراحت، با همین توجه به اصول بود که انقلاب ما پیروز شد و اگر این ایمان، این قاطعیت، این جرأت و قدرت در حفظ و حراست از اصول اسلامى در رهبر عزیز ما نبود، این انقلاب پیروز نمىشد، این انقلاب بعد از پیروزى باقى نمىماند...این درسى است به همهى ما که در زمینهى اصول اسلامى هیچ کس با هیچ کس رودربایستى ندارد!»
پایان این دوره، با سوگ عظیم از دست دادن امام امت رقم خورد. حضرت آیتالله خامنهای، در آخرین خطبهی خود در این دوره که در دوازدهم خردادماه 1368 ایراد گردید، در پایان خطبه و با اشاره به احادیثی که زمان بین خطبه و نمازجمعه را زمان استجابت دعا میداند، به اتفاق خیل عظیم نمازگزاران دست به دعا بر داشتند که «پروردگارا! به حق محمّد و آل محمّد، آرزوى قلبى این ملت مسلمان و این جمع نمازگزار را، یعنى شفاى کامل و عاجل امام محبوب و عزیزمان را به این مردم عنایت بفرما...» اما مشیت الهی بر عروج آن بزرگ مرد تاریخ تعلق گرفته بود...
دورهی سوم امامت جمعهی آیتالله خامنهای که بعد از رحلت امام خمینی و در جایگاه رهبری انقلاب و امامت امت توسط معظم له برگزار شد، با چنین مطلعی آغاز گردید «...چهل روز از فقدان عظیم و مصیبتبار امام بزرگوارمان مىگذرد و این اولین جمعهاى است که من در فقدان آن عزیز به نماز جمعه مىآیم...» در آن خطبه تحلیلی جامع از رهبری امام خمینی در ده فراز ارائه و در خطبهی دوم، نگاهی به آینده را ایراد فرمودند. «...ما در ادارهى داخلى کشور و در ارتباطات خارجى، از اصول انقلابى و اسلامى پیروى خواهیم کرد و دقیقاً همان راهى را که امام(ره) مىپیمود، طى خواهیم کرد...»
دورهی سوم اگرچه به علت مشغلههای متعدد رهبر فرزانهی انقلاب، با حضور کمتر ایشان در این تریبون همراه بود، اما هر حضور ایشان با حماسهای از حضور مردمی قرین شد. در این دوره نیز امام جمعه تهران و امام امت از جایگاه نمازجمعه، به عنوان جایگاهی برای ادارهی بحرانها و بیان شفاف مسائل با عموم مردم بهره جستند. ایشان در همان نخستین روزهای رهبری در جمع ائمه جمعه سراسر کشور، این جایگاه را چنین تبیین فرمودند: «آنچه که درحقیقت این حصار را الان نگهداشته، ایمان و روحیهى مردم است. ایمان و روحیه را چه کسى براى مردم حفظ مىکند؟ به نظر من، یکى از مهمترین عوامل حفظ ایمان و روحیه در مردم، همین نمازهاى جمعه و خطبههاى جمعه و حضور معنوى مردم در صحنهى نماز جمعه است و اینکه یک نفر انسان امین، با زبان صادقى که مردم او را قبول دارند، هر جمعه از اوضاع کشور براى مردم مىگوید و آنها را نصیحت و جهتگیریشان را تصحیح مىکند.»
ایشان خود نیز در موارد متعددی صریحترین مواضع و تحلیلهای خود را از همین جایگاه با مردم در میان گذاشتند؛ مواردی همچون توجه به عدالت و پرهیز از اشرافیگری مسئولین، ضرورت وحدت بیشتر مردم و افزایش بصیرت در جامعه پس از تبلیغات دشمن در سال 1376، دستور به رسیدگی ویژه به قتلهای زنجیرهای و تبیین این فتنه، تبیین حادثهی کوی دانشگاه، ضرورت احیای شعارهای انقلاب اسلامی و سرانجام خطبههای اخیر ایشان دربارهی حوادث پس از انتخابات و ... باشد.
تاریخ نمازهای جمعه نشان میدهد که پیوند میان رهبری و مردم، پیوندی محکم، ناگسستنی و بی رودربایستی است. در طول سی سال عمر انقلاب اسلامی و به ویژه در برهههای عطف این انقلاب مانند اعلام جنگ مسلحانه منافقین علیه ملت ایران، آغاز جنگ تحمیلی، پذیرش قطعنامه و ... از این تریبون و بدون واسطه مواضع نظام و رهبرش با مردم در میان گذاشته شده است. البته این امت بود که با حضور با بصیرت خود، انقلاب را به سمت اهداف و آرمانهایش پیش راند.
++ 28 دی 58، اولین خطبه
آیتالله خامنهای چند روز بعد از انتصاب از سوی حضرت امام خمینی به امامت جمعه تهران، در اولین جمعه پیش رو یعنی 28 دی ماه سال 58 به عنوان امام جمعه، در نماز جمعه تهران حضور یافته و به ایراد سخنرانی پرداختند. در بخشهایی از این سخنرانی، ایشان اینگونه از امام بابت این انتصاب قدردانی کردند: سپاس از امام امت، از اینکه سخنگوی این جمعیت عظیم را و امام جماعت این جمع را آن کسی قرار داده است که به ضعف و عجز خود معترف است. اللّهم إنّ هذا مقام اولیائک و احبّائک، این مسند اولیای بزرگ خداست، این مسند صالحان و شایستگان است. در جمع خودِ ما این مسند عالم بزرگ و راحل عظیمی است که ملت ایران هنوز داغ فقدان او را در دل میپروراند، این مسند مرحوم آیتاللَّه طالقانی است. آن انسان زجرکشیده و کوشش کرده و پایمردى کردهاى که در آخرین لحظات زندگىاش، در آخرین نفسهایش هم، راه دیرین خود را گم نکرد، از مجاهدت دست نکشید، و آن گاه این مسند فقیهى همچون حضرت آیتاللَّه منتظرى است، استاد بزرگوار ما و استاد بزرگوار حوزهى علمیه، لکن اکنون چنین شده است...
صوت اولین نماز جمعه تهران به امامت آیتالله خامنهای در سال 58
++ 24 اسفند 63 و انفجار در نماز جمعه تهران
ماجرای انفجار بمب در خطبههای نماز جمعه تهران در سال 63، یکی از ممهمترین خبرهای سالهای میانی جنگ بود. صدام حسین دیکتاتور معدوم رژیم بعث عراق دستور بمباران شهرها را صادر کرده بود و تهران و مراکز استانهای مهم کشور درگیر "جنگ شهرها" بودند.
پایتخت در تیررس موشکهای ارتش بعث و همچنین حملات جنگندههای عراقی قرار داشت و از این حیث، تهران دچار التهابات زیادی بود. از سوی دیگر، منافقین که سابقه همراهی با صدام را داشتند نیز بیکار ننشسته بودند و با انجام ترورها و ایجاد ناامنیهای بسیار گسترده، درصدد ایجاد تزلزل در صفوف مردم و مسئولان بودند و بر همین مبنا، یک بمب در ساعت 12 و 29 دقیقه ظهر روز 24 اسفند سال 1363 در نماز جمعه تهران و در حین سخنرانی خطیب جمعه که آیتالله خامنهای بود، منفجر میشود.
آیتالله خامنهای در حال سخن گفتن از ریشههای اختلاف در نهضت ملی شدن صنعت نفت بودند که ناگهان بمب منفجر میشود. در جریان این انفجار، 14 نفر به شهادت رسیده و 88 نفر هم مجروح شدند.
فیلم لحظه انفجار در نماز جمعه تهران
در همین زمینه بخوانید: ناگفتههایی از انفجار سال 63 در نماز جمعه تهران (کلیک کنید)
چند روز بعد از این واقعه، امام راحل پیامی به مناسبت عید نوروز منتشر و در پیامشان به ماجرای انفجار در نماز جمعه اینگونه اشاره میکنند: «قصهی روز جمعه را که آنطور باشکوه، با نورانیت، با استقامت گذشت. آنطور مردم با طمأنینه ... مخصوصاً نگاه میکردم ببینم در بین مردم چه وضعی هست؛ ندیدم حتی یک نفر را که یک تزلزلی درش پیدا باشد و آن وقت امام جمعه آنطور با آن طنین قوی صحبت کرد، مردم آنطور گوش کردند، آنطور فریاد زدند که ما برای شهادت آمدیم... با یک همچو ملتی کسی نمیتواند مقابله کند. ملتی که اینطور است؛ آن روزی که اعلام میکنند که میخواهیم بمباران کنیم نماز جمعه را، بیایند و بیشتر بیایند، حتی آنهایی که نمیآمدند برای نماز، (از) قراری که برای من نقل کردهاند، آنهایی که برای نماز جمعه هم نمیآمدند، هفتههای دیگر، این هفته آمدهاند.»
مشهورترین خطبههای نماز جمعه آیتالله خامنهای
1- موضوع: بنیصدر (29 خرداد سال 1360)
«برادران! همانطور که گفتم، آقای بنیصدر شخصاً طرف نیست، یک جریان طرف است. امروز این جریان در این چهره ظاهر شده است، قبلاً در چهرههای دیگری ظاهر شده بود، روز دیگر ممکن است در چهرههای دیگری ظاهر شود. هوشیار باشید. جریان نفاق، یعنی کفر پنهانی و زیر پرده را بشناسید؛ این حرف مال امروز نیست، این حرف مال زمانی که گویندگان و رهبر عظیمالشّأن ما در میان ما است نیست؛ این جریان مال تاریخ انقلاب ما است. ای نسلهای جوان، ای نوجوانهای امروز و مسئولان فردا، ای نسلهایی که هنوز نیامدید یا کودک هستید! بدانید این انقلاب از ناحیهی منافقان از همه بیشتر ضربت میبیند، حواستان را جمع کنید. خطّ درست در انقلاب اسلامی خطّ نه شرقی و نه غربی است، خطّ پابندی به اسلام فقاهت است، خطّ پابندی به حضور واقعی مردم در صحنه است، خطّ راستگویی و صدق و صفای با مردم است؛ نه اینکه به مردم بگویند ما حرفها را به شما میزنیم امّا دروغ بگویند و به مردم حرف دروغ بزنند؛ نه اینکه بگویند ما طرفدار اسلامیم امّا در عمل تیشه را بردارند به ریشهی اسلام بزنند؛ نه اینکه بگویند ما با شرق و غرب مخالفیم امّا در عمل ساز سیاستهای خارجی را بنوازند.»
2 - موضوع: گروهکهای ضدانقلاب (5 تیر سال 1360)
من خطاب اولم به سران این گروهکهاست، مخصوصاً سران منافقین که نام مجاهدین را بر روی خود نهادهاند. من این سران را میشناسم، سوابق آنها را میدانم، ضعفها و خصلتهای روانی آنها را از نزدیک لمس کردم... شما میگفتید ما یک گروه مترقی و انقلابی هستیم و با این شعار با چیزی که اسمش را ارتجاع میگذارید میجنگیدید. من از شما سؤال میکنم، آیا گروههای انقلابی مسلمان و غیر مسلمان ادعای انقلابیگری را از شما باور میکنند در حالی که شما با جناح و جریان گرایشدار به غرب و وابستهی به غرب این همه لاف دوستی و محبت میزنید؟ با تودههای انقلابی مردم در میافتید، با جوانهای انقلابیای که در مرزها جانشان را دارند در راه خدا میدهند در میافتید، به حساب و به نفع جریان متمایل به غرب اسم خودتان را میگذارید انقلابی؟ از شما کسی باور نخواهد کرد. (متن کامل بیانات)
3 - موضوع: پرچم آمریکا و شوروی نمیتواند نفتکشهای کویتی را نجات دهد(22 خرداد سال 1366)
اگر کشتی های ما در خلیج فارس به وسیله رژیم عراق هدف قرار نگیرد امنیت کامل تامین خواهد شد، به هیچ کشتی دیگری حمله نخواهد شد. یعنی توجه کنند که راه امنیت این است؛ اما اگر بخواهند عراق را دستش را باز بگذارند که هر کاری و شیطنت و شرارتی که میخواهد انجام دهد و کشوری مثل کویت هم مثلا فضایش را، بندرش را، آبراهش را و امکانتش را در اختیار عراق بگذارد که عراق از این آبراه، موشک برای خودش ببرد، از آن فضا هواپیما به داخل خلیج فارس بفرستد و از آن راه و جاده، امکانات برای ادامه جنگ ببرد و در حقیقت در کنار و پشت سر عراق بایستند و در عین حال نفت عراق را هم از منطقه بی طرف صادر کنند و آزادانه کشتیشان رفت و آمد کند، چنین چیزی ممکن نیست. امنیت در خلیج فارس تفکیک پذیر نیست اگر برای ما ناامن است برای دیگران هم نا امن خواهد بود. اگر بنا شد ناامنی وجود داشته باشد و کشتیهای نفتکش کویتی در درجه اول به خاطر اینکه در کنار عراق قرار دارند راه امن نداشته باشند، این را آمریکا هم بداند شوروی هم بداند، پرچم آمریکا و شوروی نخواهد توانست نفتکش کویتی را از ناامنیای که دچار آن است نجات دهد.
4 - اولین خطبه در جایگاه رهبری (23 تیر ماه سال 1368)
«...چهل روز از فقدان عظیم و مصیبتبار امام بزرگوارمان میگذرد و این اولین جمعهای است که من در فقدان آن عزیز به نماز جمعه میآیم...» «... ما در ادارهی داخلی کشور و در ارتباطات خارجی، از اصول انقلابی و اسلامی پیروی خواهیم کرد و دقیقاً همان راهی را که امام(ره) میپیمود، طی خواهیم کرد...»
فیلم اولین حضور آیتالله خامنهای در دوران رهبری در نماز جمعه تهران
5 - موضوع: پیروزی در جنگ تحمیلی (5 مهر سال 1370)
بعد از هشت سال جنگ، لازم نیست ما قسم و آیه بخوریم که در جنگ پیروز شدهایم. پیروزی در جنگ مگر چیست؟ اگر دشمنی با آن حجم قدرت و با آن عظمت مادّی به یک ملت حمله کند، هشت سال هم علیه او مبارزه کند، اما بعد از هشت سال همه چیز مثل روز اول باشد؛ نه یک قدم از سرزمین این ملت دست دیگری باشد، نه این ملت کوچکترین تحمیلی را از دشمن قبول کرده باشد، آیا این پیروزی این ملت نیست؟ (متن کامل بیانات)
فیلم خطبههای نماز جمعه پیرامون پیروزی در جنگ تحمیلی
6 - موضوع: قتلهای زنجیرهای (18 دی سال 1377)
یک گروه داخلی که جزو وزارت اطّلاعات هم باشند، هرچه هم حالا فرض کنید که متعصّب باشند و بنای این کار را داشته باشند، در سطوحی از وزارت اطّلاعات که اهل تحلیلند، امکان ندارد دست به چنین قتلهایی بزنند. این افرادی که کشته شدند، بعضیها را ما از نزدیک میشناختیم. اینها کسانی نبودند که یک نظام، اگر بخواهد اهل این حرفها باشد، سراغ اینها برود. اگر نظام جمهوری اسلامی اهل دشمنکُشی است، دشمنان خودش را میکُشد؛ چرا سراغ فروهر و عیالش برود؟ مرحوم فروهر، قبل از انقلاب دوست ما بود؛ اوّلِ انقلاب همکار ما بود؛ بعد از پدید آمدن این فتنههای سال 60، دشمن ما شد؛ اما دشمن بیخطر و بیضرر. بینی و بیناللَّه، فروهر و همسرش - این دو مرحوم - دشمنان ما بودند؛ اما دشمنان بیضرر و بیخطر. (متن کامل بیانات)
صوت کامل خطبههای نماز جمعه - قتلهای زنجیرهای
7 - موضوع: ریزشها و رویشها (26 آذر سال 1378)
همه انقلابها، همه فکرها، همه جریانهای گوناگون اجتماعی، هم ریزش دارند، هم رویش دارند؛ ریزش در کنار رویش. شما به صدر اسلام نگاه کنید، ببینید آن کسانی که در دوران غربت اسلام و غربت علی، از امیرالمؤمنین دفاع کردند، چه کسانی بودند؟ اینها سابقهداران اسلام نبودند. سابقهداران اسلام، جناب طلحه و جناب زبیر و جناب سعد بن ابی وقّاص و امثال اینها بودند. بعضی از اینها علی را تنها گذاشتند؛ بعضی از اینها در مقابل علی ایستادند. اینها ریزشها بودند. اما رویش کدام است؟ رویش، عبداللَّه بن عبّاس است؛ محمّد بن ابیبکر است؛ مالک اشتر است؛ میثم تمّار است. اینها رویشهای جدیدند. (متن کامل بیانات)
8 - موضوع: 11 سپتامبر و خاورمیانه جدید برای محاصره ایران (23 شهریور سال 1386)
آمریکائیها قضیهی 20 شهریور، یعنی همان 11 سپتامبرِ چهار پنج سال قبل را بهانهای قرار دادند برای اینکه مطامع خودشان را در خاورمیانه پیش ببرند. هدف اصلی آنها هم این بود که بتوانند خاورمیانهای درست کنند بر محور منافع اسرائیل؛ به تعبیری که آن روز ما میکردیم، خاورمیانهای با پایتختی اسرائیل؛ اینطور چیزی مورد نظرشان بود. اشغال عراق و حملهی به عراق، جزئی از نقشههای این پروژه بود..... این یکی از قدمهای مهم ایجاد خاورمیانهی جدید بود که باید بر محور منافع اسرائیل به وجود بیاید. آن وقت چنین خاورمیانهای میتواند ایران اسلامی را در محاصره قرار بدهد؛ هدفشان این بود. شما حالا جزء جزء این نقشه را مورد ملاحظه قرار بدهید. (متن کامل بیانات)
9 - موضوع: دوستی با مردم اسرائیل؛ اظهار نظر غلط (29 شهریور سال 1387)
یک نفر پیدا میشود دربارهی مردمی که در اسرائیل زندگی میکنند، اظهار نظری میکند. البته این اظهار نظر، اظهار نظر غلطی است. اینی که گفته شود ما با مردم اسرائیل هم مثل مردم دیگر دنیا دوستیم، این حرف درستی نیست؛ حرف غیرمنطقیای است. مگر مردم اسرائیل کیایند؟ همان کسانی هستند که غصب خانه، غصب سرزمین، غصب مزرعه، غصب تجارت به وسیلهی همینها دارد انجام میگیرد. سیاهىِ لشکرِ عناصر صهیونیسم، همینهایند. نمیشود ملت مسلمان نسبت به افرادی که اینجور عامل دست دشمنان اساسی دنیای اسلام هستند، بیتفاوت باشد. (متن کامل بیانات)
10 - موضوع: سخنرانی تاریخی درباره فتنه (29 خرداد سال 1388)
من اول فروردین در مشهد گفتم هی دارند دائماً به گوشها میخوانند، تکرار میکنند که بناست در انتخابات تقلب بشود. میخواستند زمینه را آماده کنند. من آن وقت به دوستان خوبمان در داخل کشور تذکر دادم و گفتم این حرفی را که دشمن میخواهد به ذهن مردم رسوخ بدهد، نگوئید..... بنده در نماز جمعه هیچوقت رسمم نبوده است از افراد اسم بیاورم؛ اما اینجا چون اسم آورده شده است، مجبورم اسم بیاورم. به طور خاص از آقای هاشمی رفسنجانی، از آقای ناطق نوری من لازم است اسم بیاورم و باید بگویم. البته این آقایان را کسی متهم به فساد مالی نکرده؛ حالا در مورد بستگان و کسان، هر کس هر ادعائی دارد، بایستی در مجاری قانونی خودش اثبات بشود و قبل از اثبات نمیشود اینها را رسانهای کرد......من البته در موارد متعددی با آقای هاشمی اختلافنظر داریم، که طبیعی هم هست؛ ولی مردم نباید دچار توهم بشوند، چیز دیگری فکر کنند. البته بین ایشان و بین آقای رئیس جمهور از همان انتخاب سال 84 تا امروز اختلافنظر بود، الان هم هست؛ هم در زمینهی مسائل خارجی اختلافنظر دارند، هم در زمینهی نحوهی اجرای عدالت اجتماعی اختلافنظر دارند، هم در برخی مسائل فرهنگی اختلافنظر دارند؛ و نظر آقای رئیس جمهور به نظر بنده نزدیکتر است. (متن کامل بیانات)
فیلم خطبه دوم نماز جمعه 29 خرداد سال 88
11 - موضوع: انقلاب مصر و تونس - گفتگوی مستقیم با انقلابیون منطقه به زبان عربی (15 بهمن سال 1389)
من به نام ملت و دولت انقلابی ایران به شما ملت مصر و ملت تونس درود میفرستم و پیروزی کامل شما را از خداوند عزیز مسألت میکنم. من به شما و قیامتان افتخار میکنم..... این حادثهی معجزآسا بهوسیلهی ملت تونس آغاز شد و بهوسیلهی ملت بزرگ و رشید مصر به اوج رسیده است. نَفَس در سینهی دنیای غرب و نیز دنیای اسلام –هر یک به دلیلی- حبس شده است که ببینند مصر بزرگ؛ مصر نوابغ قرن اخیر؛ مصر محمد عبده و سیدجمال؛ مصر سعد زغلول و احمد شوقی؛ مصر جمال عبدالناصر و الشیخ حسن البنا؛ مصر 1967 و 1973، اکنون چه خواهد کرد؟ و پرچم همت خود را تا کجا بلند نگه خواهد داشت. اگر این پرچم معاذالله سقوط کند دوران تیره و تاری به دنبال خواهد داشت و اگر به قله برسد و نصب شود سر بر آسمان خواهد کشید. ملت تونس توانستند حاکم خائن و سرسپردهی آمریکا و دینستیز را برانند، ولی خطا است اگر گمان شود که این، آن نتیجه مطلوب است. یک نظام وابسته باخروج مهرههای آشکارش، ساقط نمیشود. (متن کامل خطبه فارسی و عربی)
12 - موضوع: هرکس با رژیم صهیونیستی مبارزه کند پشت سرش هستیم (14 بهمن سال 90)
ما آنجائی که دخالت کنیم، صریح میگوئیم. ما در قضایای ضدیت با اسرائیل دخالت کردیم؛ نتیجهاش هم پیروزی جنگ سی و سه روزه و پیروزی جنگ بیست و دو روزه بود. بعد از این هم هر جا هر ملتی، هر گروهی با رژیم صهیونیستی مبارزه کند، مقابله کند، ما پشت سرش هستیم و کمکش میکنیم و هیچ ابائی هم از گفتن این حرف نداریم.(متن کامل بیانات)
و اکنون بیش از ۱۸۰۰ روز از آخرین حضور رهبر انقلاب در نماز جمعه تهران می گذرد و طی این چند سال عموم مردم خصوصاً مردم تهران منتظر حضور ایشان و بیانات ایشان در خطبه های نماز جمعه هستند.
