فرآیندی که در تیرماه 1378 به یک صحنه‌آرایی خیابانی انجامید، تحولی خزنده بود که در سال‌های دهه دوم انقلاب اسلامی آغاز گردید. نظام سلطه که یک دهه به‌کارگیری قدرت سخت و نیمه‌سخت را برای فروپاشی نظام اسلامی بی‌نتیجه می‌دید، بهره‌گیری از فرآیند جنگ نرم را برای فروپاشی نظام از درون در دستور کار قرار داد. فرآیندی خزنده که در سال‌های پس از ارتحال حضرت امام به دنبال چند هدف عمده و راهبردی بود
نخست: استحاله نخبگان و بخشی از جامعه و جابه‌جایی در ارزش‌ها و عناصر گفتمانی و دوم: ایجاد و تشدید شکاف‌های اجتماعی. در هدف نخست تهی‌سازی انقلاب اسلامی از درون با یک فرآیند تغییر گفتمانی و ارزشی دنبال می‌شد تا با تشدید زاویه بخشی از نخبگان و آحاد جامعه با آرمان‌های اصیل انقلاب، عملاً جمهوری اسلامی دچار چالشی جدی از درون گردد. در هدف دوم طراحان و استراتژیست‌های سرویس‌های اطلاعاتی غرب با مطالعه گسل‌های احتمالی موجود در جامعه ایرانی، تلاش می‌کردند آنها را یکی‌یکی فعال و علیه انقلاب اسلامی مشتعل سازند.
فرآیند تدریجی و خاموش جنگ نرم در طول سال‌های 1368 تا 1376 رخنه‌هایی عظیم را در سبک زندگی و فرهنگ عمومی جامعه ایرانی شکل داد. در سال‌های پس از دوم خرداد 1376، با دستور کار قرار گرفتن راهبردهایی همچون «فتح سنگر به سنگر» و «فشار از پایین و چانه‌زنی در بالا» تلاش گردید از گسل‌های شکل‌گرفته در جامعه در جهت بهره‌برداری سیاسی و امتیاز‌گیری از نظام اسلامی استفاده گردد. در این سال‌ها، بخشی از افکار عمومی، خصوصاً نسل جوان دانشجو دانسته یا نادانسته به ابزار قدرت‌طلبی و پیگیری مطامع سیاسی تجدیدنظرطلبان تبدیل‌شده بودند.
فتنه‌ها بر شکاف‌های اجتماعی استوار شده است و اصولاً فتنه‌گران به دنبال تشدید این شکاف‌ها هستند. شکافی در فتنه تیرماه 1378 دشمن به دنبال تشدید آن بود و جدایی مردم از حاکمیت را تعقیب می‌کرد.
از این منظر می‌توان 23 تیر 1378 را نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی به شمار آورد. تلاش 10 ساله دشمن در روزهای دشمن‌شادکن 18تا 22 تیر دو هدف راهبردی پیش‌گفته را طلب می‌کرد. با این حال حضور یکپارچه و حماسی امت در 23 تیر هم باطل‌السحر این طراحی پیچیده بود و هم الگوی حقیقی امام- امت در جامعه اسلامی را بار دیگر به نمایش گذاشت. 23 تیر نشان داد دشمن در محاسبات خود هنوز دو عامل بزرگ را فهم نکرده است: اول جایگاه بی‌بدیل و ناشناخته ولایت‌فقیه و دوم عمق ایمان و عظمت ملت ایران.
رهبر معظم انقلاب در تبیین این مسئله می‌فرمایند: «دشمنان ما تصور می‌کردند با رحلت امام، آغاز فروپاشی این نظام مقدس کلید زده خواهد شد. آنها خیال می‌کردند امام که رفت، به‌تدریج این شعله خاموش خواهد شد، این چراغ خاموش خواهد شد. بعد، مراسم تشییع جنازه امام، آن احساسات مردم، آن حرکت عظیم مردم در حمایت از کاری که خبرگان کردند، اینها را مأیوس کرد. یک برنامه‌ریزی 10 ساله کردند... 10 سال بعد امیدوار بودند که نتیجه بدهد. سال 78 که آن حوادث پیش آمد، آن کسی که این حوادث را خنثی کرد، مردم بودند. روز بیست و سوم تیر سال 78 مردم آمدند در خیابان‌ها، توطئه دشمن را که سال‌ها برایش برنامه‌ریزی کرده بودند، در یک روز باطل کردند.»
در اینجا می‌توان به نکته‌ای اساسی در فهم عمیق از انقلاب اسلامی دست یافت و آنکه علت مبقیه انقلاب همان علت محدثه آن است. به این معنا که همان عاملی که در شکل‌گیری این نهضت نقش اصلی را داشت در دوام و استمرار آن نیز نقش‌آفرین اصلی است. علت محدثه انقلاب اسلامی را در سه رکن ولایت امر، ایمان عمیق ملت و حضور حماسی آنان در تبعیت از ولی خدا می‌توان جست‌وجو نمود. همین علت در بقای انقلاب نیز نقش اصلی را داشت و 23 تیر و روزهایی همچون 9 دی و... دلیل‌هایی روشن بر این ادعاست.
معظم‌له در ادامه به تکرار همین فرآیند در ماجرای فتنه 88 اشاره می‌فرمایند: «آن روز گذشت. موج دوم، باز یک برنامه‌ریزی 10 ساله بود تا سال 88. به نظرشان فرصتی به دست می‌آمد. به خیال خودشان زمینه‌ها را آماده کرده بودند. مطالباتی هم مردم داشتند - مردمی که وابسته به نظام هستند، وفادار به نظام‌اند - فکر کردند از این مطالبات بتوانند استفاده کنند؛ لذا آن قضایای سال 88 به وجود آمد. دو سه ماه تهران را متلاطم کردند - البته فقط تهران را - دو سه ماه توانستند دل‌ها و ذهن‌ها را به خودشان مشغول کنند. اینجا هم مردم آمدند توی میدان. بعد از آنکه باطن‌ها ظاهر شد، در روز قدس مردم دیدند که اینها حرف دلشان چیست، در روز عاشورا فهمیدند که اینها عمق خواسته‌هایشان تا کجاست، مردم عزیز ما به میدان آمدند و حماسه 9 دی را به راه انداختند. نه‌فقط در تهران، بلکه در سراسر کشور، میلیون‌ها نفر در روز نهم دی، بعد هم بلافاصله در 22 بهمن آمدند توی میدان، غائله را ختم کردند. این، هنر مردم است. درود به مردم ایران. درود به ملت مؤمن و مبارز و بصیر و آگاه ایران. ان‌شاءالله به توفیق الهی، مردم همین راه را و همین خط را و همین آرمان را و همین عزم و همت را تا آخر ادامه خواهند داد.»
