تعریف عفاف و حجاب و آنچه از آن غفلت شده است!
هر واژه و تعریفی در ایران و جامعه امروز شکل خاص و ویژه به خود گرفته است به گونه ای که خارج از ایران این واژه ها شکل و مفهومی دیگر دارد، بخشی از آن مربوط به انقلاب اسلامی و آثار آن در جهان است که به تبع آن از آغاز انقلاب تا امروز به خاطر تغییر در روند حرکت جهانی که سرمایه داری آن را دنبال می کند به شکل های گوناگون بر ادبیات و فرهنگ و رویکرد مردم جامعه ما اثرگذاری کرده اند حال ممکن است این اثرگذاری به شکلهای مختلف بروز و ظهور پیدا کرده باشد، اما عمده و ویژه این تاثیرگذاری در حوزه رسانه بوده است حوزه ای که اگر نیروهای انقلابی به جای تمام زحمات بی دریغ و گمنامی که همیشه برای خط اسلام و انقلاب و امام خمینی دنبال کرده اند در حوزه رسانه به شکل هدفمند و بلند مدت سرمایه گذاری می کردند امروز کمتر حوزه های ذهنی جامعه مورد شبیخون قرار گرفته بود وقتی آگاهی رسانه ای و بصیرت اجتماعی به شکل گسترده و مداوم صورت گیرد ذهن عوام مردم که به خاطر کسب معاش روزانه و گذران زندگی درگیر اشتغال هستند و زمانی برای مطالعه ندارند آماده چالش های برنامه ریزی شده و تهاجمی رسانه ای می شود.
در بحث عفاف و حجاب هم این امر جاری است از سویی تعاریف عده ای از حجاب و نوع پیاده کردن آن در جامعه ابتدای نهضت انقلاب اسلامی به شکل خاص بدون فکر عمیق و عدم توجه به حرکت حتی خود پیامبر اسلام در زمانی که اسلام را برای مردم عرب، که مرحله به مرحله بود و ایشان هیچ گاه دفعی امری را تحمیل نکردند علاوه بر اینکه همیشه در الویت مهربانی و اخلاق نبی اکرم بستر پذیرش احکام بوده و در کنار آن همیشه اول خودش و خانواده اش الگوی اصلی جامعه بوده است، درست است که جامعه ایران زمینه های عفاف تاریخی پیش از اسلام را داشته است اما این را نباید از نظر دور داشت آنچه روشنفکران نسل اول دوره مشروطه و بعد از آن نسل دوم دوره پهلوی با این مردم به اسم تجدد که البته با جهت دهی از سوی استعمار بوده است بر سر مردم آوردند و آن جنایت گوهرشاد و هزاران برنامه متجددانه به اسم تمدن را آرودند و اساسا ذهن ها را پاشیدند، را نمی توان با یک انقلاب که هنوز مردم فقط می دانند امام آمده است تا فساد دامن گیر در دولت و جامعه را که ذاتا و فطرتا آن را نمی خواهند، نابود کند روبرو هستند مردم هنوز تعریف و سوادی از یک جامعه اسلامی ندارند، یک انقلاب با مجموعه ای از افکار و اقوام و اقشار مردم که حق طلب هستند و این حق طلبی که در خودش عفاف را هم دارد هنوز راه درازی به سمت فهم عمیق از حجاب ظاهری دارد و جامعه آن روز بدون آنکه تعریف صحیحی از معنای حجاب و عفاف به آن ارائه شود بدون آنکه در کرسی های فکری در مورد آن راه بیفتد بدون آنکه حریم های عمومی و خصوصی و قوانین برای آنها شرح داده شود، بدست عدوه ای درگیر در هیجانات دفعی میشود به طوری که باید همزمان با انقلاب اسلامی یک شب ایران و مردم ایران معصوم شوند یک شب آن همه چاه های عمیق ذهنی دوره پهلوی حل شود، یک شب برنامه های ضد دینی تقی زاده و فروغی تبدیل به فهم عمیق از حجاب شود. مثلا این امر امکان پذیر نیست شاید بنا بر روح پاک شهیدان و نفس قدسی و خالصانه امام خمینی به عنوان پرچمدار حق طلبی شور انقلابی حجم عظیمی از بانوان را محجبه کند اما برخی از بی حجاب های آن روز یک شب چادر به سر شدند امروز دوباره برداشتند در واقع به چالش نکشیدن بحث عفا ف و بعد از آن حجاب و چرایی آن با آغاز انقلاب به شکلی که گویی برای همگان امری بدیهی است بگونه ای که هیچ خانواده ای با این امر مشکلی ندارد و تمام آیات و روایت حجاب امری حل شده است یک از عوامل اصلی مشکلات امروز این حوزه است.
حجاب فقط برای زنان نیست!
نپرداختن به حوزه آقایان به طور ویژه در این موضوع به نحوی که تا واژه عفاف و حجاب به میان میاید نام زن تداعی میشود در حالیکه اگر پدری فرزند پسر خودش را تربیت صحیح کند و نظارت بر او داشته باشد و غیرت و مردانگی و محبت کردن خانواده و مسئولیت پذیر همراه رفتار محبت امیز با توجه به مادر و خواهر خود را آموزش دهد همان پسر در ازدواج کنار همسر خود در عین داشتن غیرت به او محبت می کند و زنی که محبت و غیرت و مسئولیت پذیری همسرش را حس کند خارج از خانه هیچ چیز را نمی بیند زنی که تامین مالی میشود زنی که مورد احترام و تکریم همسرش پدرش، برادرش می شود سیراب محبت است و مورد توجه محارم خود است، از سویی دیگر مردی که به عنوان همسر، بردار، پدر در حوزه اجتماع با اقتدار ایمان وارد میشود و چشم و نفس خود را مدیریت می کند نقش اساسی در سلامت جامعه را بازی میکند پس چطور حوزه عفاف و حجاب که می گوییم باز زن جلوه می کند و این خطای محاسباتی است اگر بخواهیم به قرآن توجه کنیم.
انقلاب آغاز یک تحول؛ بدون تعمق در تحولات!
با آغاز انقلاب اسلامی همه چیز شد انقلاب و دورن کشور در حالی اگر حتی فقط برای معرفی انقلاب هم که شده بود به شکل مستمر از کشورهای همسایه مهمان دعوت میشد و گروه ها و قشرهای مختلف بخصوص دانشجویی را به کشورهای همسایه می بردیم و نشست های مختلف در حوزه عفاف و حجاب و حتی کشورهایی که انقلاب شده است می گذاشتیم این تبادل آراء به مرور زمان هم حرکت ما را در این مسیر روشن تر می کرد وهم عموم مردم چه در داخل و خارج برای پذیرش این امر آماده تر بودند بخصوص عدم توجه به موضوع توریسم حلال از ابتدای انقلاب تا به امروز موضوع حجاب را برای جامعه ما به عنوان امری سیاسی بین الملی تبدیل کرده است و یک عده که معلوم نیست چه کسانی هستند یک فانتزی از حجاب ایرانی برای گروه های مبارز ضد استکباری خارج از ایران درست کرده اند که گویی جامعه مبارز ایران در حوزه عفاف و حجاب هیچ چالشی نداشته است در حالی که بسیاری از مبارزان حتی شهدا به عنوان انسان زمانی ممکن بوده که از دایره حجاب کامل خارج بوده اند ولی تغییر نگرش داده اند و رستگار شده اند این معصوم سازی در جامعه ما بدست عده ای که نمی دانیمچه کسانی هستند در تمام عرصه ها انقلاب ما دچار چالش های عظیم کرده است در حالی که در خود انبیاء الهی در آیات قرآن عده ای مراتب بالاتر عده ای حتی مورد تنبیه الهی واقع شده اند و قرآن آنها را بینان می کند در واقع ما با حذف واقعیت های مسیر جامعه سازی ذهن ها را تخریب می کنیم نه واقعیت جامعه حزب الله لبنان را به ایرانی می گوییم نه واقعیت جامعه ایران را به عراقی ها می گوییم این چه استراتژی است با این حال که می دانیم شبکه های اجتماعی در ابعاد گسترده در حال فعالیت است و به جای آنکه به شکل صحیح با حضور کارشناسان کرسی های مداوم برای موضع عفاف و حجاب داشته باشیم روابط ها و واقعیت ها کنترل وسانسور می کنیم.
مواجهه با حجاب از سوی طبقات مختلف اجتماع
علاوه بر مسائلی که گفته شد وقتی مردم جامعه می بینند که گروه های مثلا دوران آقای هاشمی که بنا بر علت های نامعلوم و تعریف نشده در اسلام موهای بلند جوانان را در کوچه و خیابان کوتاه می کردند در مدارس به رنگ جوراب ها معترض بودند و فشار روانی بر جوانان آن دوره می آوردند که در تعاریف نا مشخص بدون پایه اخلاقی و فقهی بود و امروز اکثر آن ها و فرزندانشان درگیر مسائل مالی بین المال هستند چطور می توانند این رفتارهای مدیران دولتی که برخی در رسانه ها منعکس میشد و برخی دهن به دهن می چرخید با ظاهرهای اسلامی اما بی قانونی های اساسی بخصوص در مورد اختلاسهای بانکی که انعکاس زشتی از یک حکومت دینی را به مردم ارائه می دهد را باهم جمع بزنند و حتی فرزندان مدیران دولتی و نحوه استفاده نا صحیح آنها از اموال حتی حلال شان مردم درگیر معیشت را به نا امیدی و نارضایتی می رساند باعث میشود مردمی که شناخت ضعیفی از اسلام دارند را به سمت آن بکشاند که حجاب را وسیله اعتراض قرار می دهند. بسیاری از مردم افتراق وظایف دولت و رهبری را نمی دانند و در تقسیرهای سیاسی اداره قوای سه گانه را در دست رهبری می دانند و اتفاقات نا مبارک از سمت آن را به کل نظام اسلامی نسبت می دهند و این امر را به حوزه عفاف و حجاب می کشانند.
در کنار همه اینها لایه های بی خیال و پنهان هستند و به رنگ جماعت درمی آیند برای راحت طلبی برای اینکه به آنها کاری نداشته باشند و آرام بیایند و بروند یک ظاهر نه بی بند بار دارند نه ظاهر با شکل و حجاب خاص مبادا کسی بفهمد آنها دولتی هستند، در عین اینکه حقوق دولتی می گیرند و سفرها و استراحت هایشان به جاست نه با کسی بحث می کنند نه برای انقلاب اسلامی و دغدغه های آن کاری می کنند هر حزبی هم سر کار بیاید آنها حفظ سمت را دارند فقط به فکر زن و فرزند هستند اینها لایه های خاموش مرفه هستند نه سیاسی حرف میزنند نه علیه رهبری، کاری به کار کسی هم ندارند و محجوب می روند و می آیند و کانون گرم خانواده را در کنار شغل دولتی شان دارند اگر حجاب باشد باشد نباشد نباشد اینها دینداری بی خطر خودشان را که مثلا جهنمی نشوند و خانواده شان حفظ شود دارند .
عده ای از مردم هم قشر متوسط و آبرومند جامعه هستند که همیشه یار انقلاب بوده اند و مظلومانه در راهپیمایی ها و تظاهرات و جبهه ها و بدرقه شهدا و دغدغه های رهبری و کنار همه غصه های جامعه بوده اند اینها ظواهر مختلف دارند اکثرا معتقد و با عفاف هستند و گاهی حجابشان کمتر و بیشتر است اما اساسا معقتد به نظام و انقلاب اسلامی هستند و همین امر ظرفیت های رشدی آنها را بالا نگه می دارد اما به علت نا حقی های اجتماعی دچار نوسان هستند از سویی نگران و دغدغه مند هستند از سویی چون منابع مالی و قدرت در دستشان نیست و یا گوش شنوا برای طرح هایشان نیست گهگاهی در انزوا فرو می روند ایشان اگر مورد حمایت و عنایت قرار گیرند و در درونشان شبکه سازی شود تا حدود زیادی به شکل مردم نهاد می توانند موضوع عفاف و حجاب را در جامعه ارتقاء دهند.
از همه مهمتر روحانیت است که در تمام این چند دسته اقشار هستند ولی نمایندگان فعال حوزه متوسط جامعه را ندارند و اساسا به حوزه های رسانه بسیار کم وارد شده اند آنقدر درگیر درس و پژوهش شده اند که کشته های کف میدان جامعه را در عرصه عفاف و حجاب نمی بینند و البته بسیاری از آنها هم درگیر معیشت و خانواده هستند.
سازمان های دولتی در تمام سطوح یک بخشنامه به نام عفاف و حجاب دارند و حتی ردیف بودجه برای آنها تعریف شده است اما غالبا بفکر گزارش دادن و برگزاری یک همایش بسنده می کنند و عده ای هم همان ها که ظاهرا به این امر معقدند را دعوت می کنند و حتی برای آنها هم حرف جدید و چالشی نمی زنند که اگر کسی را دیدی و این امر را قبول نداشت چطور پاسخ ش را با دلیل و برهان بدهید و همان جلسات تکراری برای همان عده تکراری که حتی همان عده تکراری فرزندانشان به عنوان نسل جدید همراهشان نیست و احتمال جذب ایشان به میدان آن سو هست، در حالیکه اگر این ردیف بودجه ها با نظارت به مجموعه های مردم نهاد علاقه مند در کل کشور کمک میشد تا امروز حاصل بهتری گرفته بودیم.
مواجهه با بی اعتقادان به حجاب؛ آیا شیوه ای هست؟ نه!
ما هیچ پاسخی هنوز به این سوال که چطور می توان به کسی که حجاب را قبول ندارد و دوروریی نمی خواهد بکند در حالیکه در جامعه باید با حجاب وارد شود و حرمت عمومی را زیر پا نگذارد نداده ایم مسئله عفاف و حجاب نباید اسباب نفاق اجتماعی را فراهم کند. و این امر مستلزم بحث های هدفمند رسانه ای با صراحت و جواب های قانع کننده است هم در مورد بانوان و هم در مورد آقایان.
مورد مهمی دیگر که در عرصه عفاف و حجاب باید توجه کرد این است که نباید دیدگاه ما به حجاب یک شکل یکسان برای بروز آن باشد در عین اینکه باید اصل رفتاری که بروز آن نماد عفاف است برای عموم مردم توضیح داد و تبین کرد در ابعاد گسترده رسانه ای می توان احکام اسلامی آن را شرح و آموزش داد مام نمی توان در تمام مناطق جغرافیایی در تمام شرایط در هم آداب و رسوم یک شکل از بروز حجاب را توقع داشت و ما تا امروز چه میزان از حجاب و عفاف اقوام ایرانی و تاریخچه آنها را به عموم معرفی کرده ایم و باز تاکید می کنم با محوریت کار رسانه ای گسترده تا بتوانیم تکثر در معرفی اشکال حجاب برای زنان و مردان در عین حفظ عفاف را داشته باشیم. چند کمپانی که پشت آنها دغدغه های انقلابی است وارد عرصه مد اسلامی شده است که محور مد آن حفظ عفاف باشد. ما چه میزان به تنوع طلبی رده های سنی جوان و نوجوان به شکل علمی پرداخته شده است که جهت دهی آنها حفظ حرمت عمومی باشد، که حتی در جهت اشتغال آفرینی و کسب و کار موثر است یعنی هم برآورد مالی دارد و هم معنوی .
حجاب را در حجاب خلاصه نکنیم!
در کنار این موضوعات بحث عفاف و حجاب تحلیل های روانشناختی نیز دارد اینکه امروز جامعه ما به شکل پیچیده ای درگیر موضوع حجاب شده که بروز شکل بد آن را در صرفا در ظاهر بد دختران و زنان ببیند امری سطحی است این موضوع به مسائل پیچیده و عمیق تری مرتبط است که فقط بخشی از آن را در شکل دختران و زنان می بینیم، بخش ویژه تر آن که خاموش و ویرانگر است تنهایی زنان و مردان متاهل است که حتی باوجود داشتن فرزند از روابط زندگی خودشان نارضایتی دارند و آنها را به سمت روابط خراج از محیط خانواده می کشاند که با وجود شبکه های اجتماعی که دنیای فانتزی ذهنی را سریع به آرزوها می رساند همه ما را به سمت پرتگاه می برد. که البته بسیاری از مسائل در آن دخیل است. امروز جامعه ما مدام در مقایسه است و عده ای از زنان و مردان ما در این جریان قربانی بلند پروازی هایشان می شوند و زندگی چند ساله خود را فدا می کنند و حتی آبرو و شرف شان را، عده ای هم با ورود به فضای درد و دل کردن و رفع پریشانی از همکار، دوست، همراه ، همسفر، همسایه عفاف و حجاب خود را در این وسوسه از دست می دهند ولی در تمام این قضایا محورهای دیگری هم هست که عمده آن از جهل نسبت به امورات شخصی و خانوادگی است بخشی از آن جهل از عواقب ورود به این رابطه ها و یا جهل از نوع رفع نیاز ها یا جهل از نوع رابطه برقرار کردن، جهل نسبت به رفع تنهایی ها، گاهی بعضی ها فقط یک گوش شنوا می خواهند برای درد و دل کردن و یا گاهی آغوش گرم .
چه میزان به موضوعات تنهایی افراد پرداخته شده است وقتی دختر یا پسر جوان و حتی سالمند در جامعه حضور دارند که تنها راه کسب محبت اجتماعی را در ارائه هرچه بیشتر خود به جامعه می بیند چه میزان تنهایی افراد سامان داده شده است، جقدر موضوعات و مسائل گروهی اجتماعی بهآنها اطلاع رسانی شده است. بدست آوردن آمار افراد تنها و ارائه امکانات خاص در حوزه های ورزشی، کمپین ها تعریف جایگاه های اجتماعی به جمع آوردن هدفمند آنها در حوزه های مورد نیاز حکومت باعث بروز محبت های اجتماعی به سمت آنها می شود و از میزان روندهای انحرافی جلب نظر از سوی آنها می کاهد، ما نمی توان میل به دیده شدن را رد کنیم این یک میل درونی است اما مدیران اجتماعی هستند که باید آن را سامان دهند.
در راستای تمایلات روحی آنچه به آنها دامن میزند، ترشحات هورمونی است، توجه به مراکز درمانی و هورمونی برای زنان و مردان توجهات ویژه به مشکلات روابط جنسی پنهان در جامعه که اگر به این حوزه توجه شود جهش عظیمی در کاهش مشکلات عفاف و حجاب در جامعه ایران رخ می دهد کسی که به شکل صحیح هدایت می شود تا مسائل جنسی را تامین یا کنترل کند حضورش در جامعه با تنش های کمتری خواهد بود بخش اعظمی از عفاف به چالش کشیده شده در جامعه امروز ما تامین نشدن و عدم آگاهی در نوع تامین مسائل جنسی است. در خصوص بانوان بسیاری از مسائل هورمونی حتی در نوع پوشش آنها در طول ماه تاثیر فراوان دارد.
در تمام این موارد رسانه ها به عنوان یک آینده ساز و اسباب تمدن سازی توانمندترین وسیله و حتی هدایتگر اجتماعی برای ارتقاء جهشی بصیرت عمومی مردم است که عادلانه ترین روش در ابعاد گسترده و با سرعت بالاست چه کرده اند. زمان آن خیلی گذشته است باید رسانه ملی خطرپذیر تر باشد و به تمام این میدان ها ورود کند. بسیاری از حوزه های دیگر هم درگیر این بحث هستند که مفصل است بحث اشتغال و کسب درآمد جامعه ای که افراد آن مشغول به کار هستند کمتر درگیر مسائل چالشی عفاف میشوند هرچند باز خستگی آخر هفته و تعطیلات و باز شبکه های اجتماعی و دسترسی سریع برای پر کردن یک همدم موقتی برای آخر هفته این موضوع را همچنان در الویت نگه میدارد. پس شاید عمده ترین موضوع که بتوان به آن برای بصیرت عمومی به نمایش گذاشت تببین خانواده به بهترین شکل آن با نمونه های موفق متکثر است کسانی فواید داشتن خانواده و زیبایی ها و آرامش آن درک کنند بسیاری از مسائل حوزه عفاف و حجاب را درک می کنند.
* دکتری جامعه شناسی سیاسی
