به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ «سَووشون» اثر ماندگار سیمین دانشور در تیر ماه سال ۱۳۴۸ منتشر شد و حال که پنجاه سال از انتشار آن می‌گذرد جزو پرفروش‌ترین آثار ادبیات فارسی در تمام این نیم قرن بوده است و تا کنون به زبان‌های انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی، چینی و ژاپنی ترجمه شده‌است.
سووشون روایت زندگی «زری» و «یوسف» است. زوجی از طبقه متوسط ملاکان که در سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم در شیراز روزگار می‌گذرانند. روایت خانواده و مبارزه و قحطی و جنگ و نفوذ و استعمار و استبداد است.
برخی معتقدند که دانشور از شخصیت‌های حقیقی در این اثر وام گرفته است و «زری» خود سیمین و «یوسف» همسرش جلال آل‌احمد است.
چند ماه پس از انتشار سووشون، سیمین در غم از دست دادن جلال به سوگ می‌نشیند و کتاب را با این مقدمه به او تقدیم می‌کند:« به یاد دوست که جلال زندگی‌ام بود و در مرگش به سووشون نشسته‌ام»
عنوان کتاب برگرفته از یک آیین عزاداری باستانی در سوگ شخصیت ملی اساطیری یعنی سیاوش است که در برخی شهرها و روستاها انجام می‌شود و علت برگزیدن این نام از سوی نویسنده شباهت سرانجام یکی از شخصیت‌های محوری داستان با سرانجام سیاوش است.
داستان روایت مبارزه و شجاعت در برابر نفوذ و استعمار انگلیس بر برخی شهرهای جنوبی در جنگ جهانی دوم است که در بستری خانوادگی و احساسی روایت می‌شود.
«یوسف» همسر «زری» مردی آزادیخواه و مبارز است که از هیچ فرصتی برای مبارزه آشکار و پنهان با استعمار انگلیس دریغ نمی‌کند و در نهایت در راه مبارزه جان خود را از دست می‌دهد.
«زری» زنی است که سعی دارد از تمام جهات از خانواده خود محافظت کند. او همیشه نگران مبارزات «یوسف» است و اگرچه خود با عقاید و نظرات همسرش همراستا و هم‌جهت است اما حفظ جان اعضا خانواده‌اش از گزند استبداد را مهم‌تر از هر چیزی می‌داند.
او نسبت به زنان هم دوره خود از موقعیت فرهنگی و سواد بالاتری برخورد است با این وجود گاه و بیگاه شاهد تن دادن «زری» به رفتارهای مردسالارانه «یوسف» هستیم اگرچه «یوسف» نیز نسبت به مردان هم عصر خود برای جایگاه زن و عشق به زن شأن و منزلت رفیعی قائل است.
«زری» زنی محافظه‌کار است که حفظ عشق و خانواده‌اش از گزند را بر هر مبارزه‌ای مقدم می‌داند اما در نهایت با مرگ حماسی همسرش خود طلایه‌دار مبارزه علیه استعمار می‌شود و این مسئله را دانشور در به تصویر کشیدن مراسم تشییع‌جنازه «یوسف» هنرمندانه نشان می‌دهد و کتاب از این حیث تاثیر بسیاری بر زنان دهه چهل و پنجاه و فعالیت آنان در راستای مبارزه علیه حکومت پهلوی می‌گذارد.
داستان در عین واقع‌گرا بودن سمبلیک نیز هست و هر شخصیت نماینده قشری و هر واقعه سمبل حادثه‌ای در تاریخ است.
«یوسف» نمادی از تمام مبارزان وآرامانگرایان تاریخ است که در برابر استعمار و استبداد سر تسلیم فرود نمی‌آورند و مرگ او در روز ۲۹ مرداد گوشه چشمی ظریف از سوی نویسنده به واقعه کودتای ۲۸ مرداد است.
«زری» نماینده هر فردی است که در نهایت از دلبستگی‌های خود می‌گذرد تا برای ارزش‌ها و آرمان‌هایی بزرگ‌تر تلاش کند.
در این میان شخصیت‌هایی چون «خان کاکا» نماد افراد نان به نرخ روز خور و فرصت طلبی هستند که به بهای منافع خود تن به خفت استعمار می‌دهند.
بیان هنرمندانه روایت سووشون و گره زدن آن با داستان اصلی، خود تمثیلی از جریان حماسه در طول تاریخ است.
داستان به شیوه دانای کل محدود به ذهن زری روایت می‌شود ما با یک زن روایت‌گر طرفیم، روح زنانه بر فضای داستان حاکم است اما این زنانگی از داستان بیرون نمی‌زند، نویسنده در دمیدن این روح زنانه به پیکر داستان افراط نمی‌کند، داستان ابدا زنانه نیست و با تمام زنانگی‌هایش مردانه نیز هست.
روایت در بیان احساسات و شرح دلواپسی‌ها چنان زنانه است که گویی از زبان تمام زنان جهان برآمده و در شرح مبارزات و دلیری‌ها و جوانمردی‌ها چنان مستحکم و مردانه است که گویی هر مرد مبارزی خاطره‌ای در آن نگاشته‌است و باور نمی‌کنیم این همه شرح دقیق دلاوری و شجاعت از قلم یک زن با تمام ظرافت و زنانگی‌اش تراویده باشد و این یعنی توازن زنانگی و مردانگی. یعنی همسویی مرد و زن به دور از سلطه آن «ایسم» معروف جهان مدرن: فمینیسم.
نویسنده صادقانه روایت می‌کند و به درستی در داستان گره ایجاد می‌کند. برخی تحلیل‌گران سیمین دانشور را شهرزادی پسامدرن می‌دانند چرا که از نظرگاه ایجاد کشش در داستان و مجذوب و مشتاق کردن مخاطب به ادامه داستان به شهرزاد هزار و یک شب شباهت دارد.
اینکه مخاطب داستانش همواره می‌خواهد بداند چه پیش می‌آید و به سختی می‌تواند کتاب را برای دقایقی ببندد.
نویسنده در قالب داستان اطلاعات فرهنگی، اجتماعی و تاریخی مفیدی به مخاطب جوانی که آن دوران را ندیده‌است ارائه می‌دهد.
مخاطب از خلال گفت و گوهای «یوسف» و هم‌قطارانش و حدیث‌‌نفس‌های «زری» و همچنین از خرده‌ها حکایت‌هایی که در بطن داستان اصلی جریان می‌یابند می‌تواند از شرایط اجتماعی سیاسی و فرهنگی آن زمان مطلع شود.
در واقع دانشور تحت لوای ادبیات برایمان از تاریخ می‌گوید و شاید این خود یکی از علل ماندگاری کتاب باشد. اینکه نویسنده به مدد ادبیات از پس پیچیدگی‌های تلخ و شیرین تاریخ برآمده‌است و برای مخاطبی که چندان حوصله نمی‌کند تاریخ ایران را در جنگ جهانی دوم بخواند، داستان می‌گوید داستانی که شاید حکایتی برخاسته از ذوق و خیال نویسنده باشد اما یادآور زری‌ها و یوسف‌ها و سیاوشان بسیاری در تاریخ ایران است.
گزارش از لادن عظیمی
