به گزارش خبرنگار فرهنگی و اجتماعی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ سریال «گاندو»ی جواد افشار در فصل اول با به تصویر کشیدن پرونده جیسون رضائیان توانست مخاطبان زیادی را جذب کند و همین مسئله دلیلی برای ساخت فصل دوم آن و پخشش در تعطیلات نوروز ۱۴۰۰ شد. البته این سریال به دلیل دست گذاشتن روی سوژه‌های حساس امنیتی از همان ابتدای راه با حاشیه‌های زیادی همراه بود تا جایی که جنجال‌ها به فصل دوم آن هم رسید، علی رغم اینکه «گاندو ۲» برای پخش در تعطیلات نوروز ساخته شده بود، اما به محض روی آنتن رفتن قسمت آخر آن زمزمه‌ها از فشار دولت بر رسانه ملی برای نیمه تمام گذاشتن داستان این سریال بالا گرفت، زمزمه‌هایی که البته از همان قسمت‌های آغازین پخش سریال شروع شده بود، تا جایی که در نهایت مجتبی امینی، تهیه کننده اثر مجبور به واکنش به آن داشت.
«ما برای رسیدن به پخش نوروز به خاطر درخواست‌های زیاد مردم و پاسخ دادن به نیاز مخاطب در شرایط سخت کرونایی و با تلاش یک گروه دویست نفری سعی کردیم سریال را برای پخش در نوروز آماده کنیم که امشب پخش در قسمت سیزدهم سریال موقتاً به اتمام خواهد رسید. امیدواریم در آینده‌ای نزدیک، ادامه سریال «گاندو»، بدون هیج گونه ملاحظه‌ای روی آنتن برود.» این جملات، توضیحاتی است که تهیه کننده این اثر درباره چرایی اتمام داستان «گاندو ۲» ارائه کرده بود، هر چند که خود این توضیحات دستمایه‌ای برای احتمال فشار دولت به رسانه ملی شد، اما مسئله مهم اینکه قرار است فصل سوم این سریال هم به زودی ساخته و روی آنتن برود.
آرش فهیم، منتقد درباره سوژه فصل دوم این سریال گفت: سوژه فصل دوم گاندو نسبت به فصل اول آن سختی بیشتری دارد؛ فعالیت‌های خرابکارانه سرویس جاسوسی انگلیس از یک طرف و نفوذ در تیم مذاکره کننده هسته ای، اتفاقات پیچیده‌ای بوده اند که به طور طبیعی نمایش آن‌ها در یک سریال تلویزیونی نیز دشواری‌های خاص خودش را دارد. روایت سریال در قسمت‌های اول نیز تحت تأثیر این پیچیدگی قرار گرفت و انسجام و پویایی لازم را نداشت و به نظر می‌رسید که شاهد یک پسرفت نسبت به فصل اول «گاندو» در پرداختن به سوژه هستیم. اما بعد از گذشت چند قسمت، همه چیز تغییر کرد و دیدیم که برخلاف بسیاری از سریال‌های دنباله دار، «گاندو ۲» نسبت به فصل اول آن، از قوت تکنیکی و روایی بیشتری برخوردار شد.
وی ادامه داد: روایت این سریال بعد از گذشت سه چهار قسمت، هم پاسخگوی نیاز فرهنگی و سرگرمی مخاطب عام تلویزیون شد و هم اینکه به فرم استاندارد سریال‌های جاسوسی نزدیک‌تر گردید؛ معما و تعلیق، اکشن و تعقیب و گریز و ضرباهنگ، متناسب با موضوع و فضای داستان در این سریال شد. هر چه داستان «گاندو ۲» جلوتر آمد، نحوه پرداختن به سوژه و کارگردانی أثر نیز پخته‌تر شد و سه چهار قسمت پایانی، شاهد یک جهش در ساختار این سریال بودیم، به طوری که در آن قسمت پخش شده مربوط به ماجرای خنثی سازی ترور در بزنگاه سفر وزیر خارجه روسیه به تهران، سریال نمره بالایی می‌گیرد. همچنین دو قسمت پایانی، تعلیقی نفس گیر داشت و مخاطب را مجذوب خودش ساخت.
درگیر شدن جامعه با داستان «گاندو ۲» نشان دهنده موفقیت آن است
این منتقد با تاکید بر اینکه یکی از ملاک‌های سنجش موفقیت آثار سیاسی و یا با مضامین جاسوسی و امنیتی، نوع واکنش‌ها و بازتاب‌ها است، بیان داشت: به نظرم «گاندو ۲» سریال بسیار موفقی است و یکی از سند‌های این موفقیت هم درگیر شدن جامعه با داستان و محتوای این سریال است. این روز‌ها همه از عموم مردم تا مسئولان عالی رتبه و مشاور رئیس جمهور و فضای مجازی و رسانه‌های خارجی، درباره «گاندو» حرف می‌زنند و نظرات مثبت و منفی دارند. البته باید به این مسئله هم اشاره کنم که یک اتفاق خوب محتوایی هم در فصل دوم «گاندو» رخ داد و آن هم پاسداشت وحدت و غرور ملی است. وقتی در یک أثر هنری، دولت انگلیس در جایگاه پراتاگونیست قرار دارد، مفهوم مقابل آن باید مخالفت با تفرقه و تقویت اتحاد باشد.
فهیم در توضیح بیشتر این مسئله گفت: توجه به مناطق حاشیه‌ای و فقیر و همچنین نمایش اهل سنت و بازگویی درد‌ها و مشکلات معیشتی و اقتصادی آن‌ها نیز خودش یک رفتار در جهت تقویت امنیت ملی است. همراهی و همدوشی ارتش و سپاه در این سریال هم تلقین کننده حس وحدت است. صحنه پایین آمدن پرچم استعمار پیر و برافاشته شدن پرچم زیبای ایران، یک لحظه به یاد ماندنی و زیبا در این سریال بود.
وی درباره اینکه وجود خرده داستان‌ها و ورود کارگردان برای به تصویر کشیدن سوژه‌های مختلف در داخل داستان اصلی، به سریال کمک کرده یا برعکس باعث آسیب دیدن سریال شده است؟ تصریح کرد: تشتت موضوعی و خرده روایت‌های مختلف، در قسمت‌های اول به کار آسیب زد و در بین منتقدان نیز انتقاداتی را در پی داشت. یکی از نقص‌های «گاندو ۲» این است که داستانک‌های اولیه سریال، به متن اصلی آن کمکی نکردند و حذف آن‌ها لطمه‌ای به اصل ماجرا وارد نمی‌کند. به طور مثال، افتتاحیه سریال به بازداشت و بازگرداندن یک مجرم امنیتی با چشمان بسته از آن سوی مرز‌ها آغاز می‌شود. هیچ اسمی از او به میان نمی‌آید؛ اشاره‌ای هم نمی‌شود که جرمش چیست، اما ظاهرش «روح الله زم» را به یاد می‌آورد.
این منتقد بیان داشت: به لحاظ مفهومی، شاید این ماجرا مرتبط با قصه اصلی باشد، چون دولت‌های متخاصم با ایران یک جنگ ترکیبی را علیه کشورما ترتیب داده اند و جریان رسانه‌ای هم که روح الله زم از عناصر آن بخشی ازاین جنگ است که تکمیل کننده نفوذ و جاسوسی و خرابکاری در ایران بوده است، اما این مهم در سریال، مکمل متن اصلی روایت نیست. همچنان که جریان تفرقه افکنی در مناطق مرزی و جا‌هایی که اهل سنت سکونت دارند هم بخشی از همین جنگ است که در سریال هم به آن توجه شد، اما این موضوع نیز با بقیه داستان ارتباط ارگانیک روایی ودراماتیک پیدا نکرد.
فهیم افزود: به طور کلی، قسمت‌های اول «گاندو ۲» قابل مقایسه با قسمت‌های آخرش نیست. درقسمت‌های اول، شاهد فیلمنامه و کارگردانی شتابزده‌ای بودیم. صحنه‌های جمع آوری اطلاعات از طریق دوربین پرنده در منزل دکتر جاسوس (اشرفی) را به یادآورید که چگونه یک گروه عملیاتی اسیر یک پهپاد کوچک می‌شوند و یا صحنه پیدا شدن بمب ساعتی در انباری همان خانه که رسول به عنوان یک نیروی باتجربه و حرفه‌ای فقط ایستاد و به بمب خیره ماند. در اصل گاف‌های زیاد و برخی خلل‌های دیگر در قسمت‌های اولیه سریال ذوق مخاطب را کور می‌کرد.
فیلمنامه نویس «گاندو ۲» برای نوشتن دیالوگ‌ها سلیقه چندانی به خرج نداده است
وی با اشاره به اینکه در «گاندو ۲» انجام همه کار‌های امنیتی به چند شخصیت محدود شده است، تصریح کرد: از آنجایی که یک سریال دراماتیک را می‌بینیم، چنین مسئله‌ای یک ایراد نیست؛ هر چند که «گاندو ۲» براساس واقعیت ساخته شده، اما درواقع ما درحال تماشای یک فیلم که با تخیل نویسنده و کارگردان شکل گرفته هستیم؛ بنابراین محدود شدن داستان به یک گروه چند نفره، ایراد نیست، همچنان که در برخی از نمونه‌های مطرح خارجی، بعضا دیده می‌شود که یک فرد به تنهایی به تقابل به دشمن می‌رود.
این منتقد به دیالوگ‌های این سریال اشاره و تصریح کرد: بعضی از دیالوگ‌های «گاندو ۲» فاقد جذابیت بوده و به عبارتی در ذوق مخاطب می‌زند. هر چند که استراتژی سازندگان سریال این بوده که برخی از مفاهیم سیاسی که برای مردم مبهم است و این ابهام موجب سوءاستفاده‌هایی شده را برطرف کند، به همین دلیل موضوعاتی مثل برجام و FATF و ... را در قالب دیالوگ‌های بیانیه گونه در متن داستان جاسازی کرده اند و به خاطر کارکرد آگاهی بخش، چنین دیالوگ‌هایی بد نیست، اما به طور کلی قبول دارم که فیلمنامه نویس در نوشتن دیالوگ‌ها سلیقه چندانی به کار نبرده است.
فهیم در پاسخ به این سوال که حواشی پیش آمده پیرامون پخش قسمت پایانی، این مهم را به ذهن متبادر می‌کند که داستان سریال نیمه کاره رها شده است، گفت: این موضوع کاملا مشهود بود و پایان «گاندو ۲» نیز مانند داستانش درگیر یک معما و تعلیق سیاسی شد. در همه جای دنیا ساخت چنین آثاری که قدرت امنیتی و ضدجاسوسی یک کشور را به رخ می‌کشد، حمایت می‌شود، اما در کشور ما هنوز هم فرهنگ ساخت و حمایت از فیلم‌ها و سریال‌های سیاسی وجود ندارد! اینکه چه کسانی چنین پایانی را به «گاندو ۲» تحمیل کردند یک بحث است و من از آن بی اطلاع هستم. اما قطعا یک کج سلیقگی است و بازتاب بسیار بدی بین مردم و جامعه داشت.
وی افزود: برخلاف جهت گیری سریال که تقویت احساس امنیت و تحکیم وحدت ملی را هدف گرفته بود، حواشی قسمت آخر، معانی و احساساتی برخلاف محتوای این سریال را به مردم تلقین کرد. احتمالا ناقص شدن «گاندو ۲» به خاطر مذاکرات آتی میان ایران و غرب درباره برجام در وین باشد. اما به هر حال اشتباه است.
سریال‌های امنیتی ظرفیت کم نظیری برای رسانه ملی به شمار می‌روند
این منتقد با تاکید بر اینکه سریال‌های امنیتی، یک ظرفیت کم نظیر به شمار می‌روند، اظهار داشت: چرا که این نوع سریال‌ها در عین اینکه به شدت دراماتیک و دارای جاذبه روایی هستند، می‌توانند اهداف استراتژیک را هم در سطح و عمق جامعه پیش ببرند. همچنین یکی از کارکرد‌های این نوع سریال‌ها این است که ذهن مخاطب را درگیر پیدا کردن مابه ازا‌های بیرونی شخصیت‌ها و وقایع داستان سریال می‌کنند. به طور مثال در همین سریال «گاندو» وقتی یک جاسوس مطرح می‌شود ذهن مخاطب به طور ناخودآگاه دنبال فردی واقعی که شبیه به آن است می‌رود. این خودش به افزایش حساسیت مخاطب نسبت به دنیای سیاسی اطرافش کمک می‌کند.
فهیم خاطر نشان کرد: معتقدم سریال‌های امنیتی سال‌های اخیر سیما، روند رو به رشدی دارند. یکی از خوبی‌های آثار اخیری که دیده ایم، نزدیک‌تر شدن به مسائل زندگی روزمره مردم است. به طور مثال زمانی که در این سریال‌ها از مشکلات معیشتی و اقتصادی مردم و مبارزه با مفسدان اقتصادی و تلاش نیرو‌های امنیتی برای حمایت از منافع مردم صحبت می‌شود، طبیعتا مخاطب نیز احساس نزدیکی و همراهی بیشتری با این آثار می‌کند. اما نکته مهم این است که مسئولان صداوسیما نیز باید پشتیبان چنین سریال‌هایی باشند و مقهور جوسازی‌ها و فشار‌های بیرونی برای ممانعت از ساخت سریال‌های امنیتی نشوند.
گزارش از زهرا رمضانی
