به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ بسیاری از افراد علاقه مند هستند که در مورد مرتبه علمی و استخدامی‌مدرسین دانشگاه و اعضای هیأت علمی‌اطلاع بیشتری داشته باشند. این نوشته کوتاه به اختصار مراتب علمی‌و استخدامی‌کسانی را که در دانشگاه ها تدریس می‌کنند، بیان می‌کند.
کسانی که در دانشگاه تدریس می‌کنند از حیث رابطه استخدامی‌با دانشگاه محل تدریس به دو گروه «مدعو» و «عضو هیأت علمی» تقسیم می‌شوند. مدرسین مدعو به موجب قرارداد حق التدریس در دانشگاه مورد نظر تدریس می‌کنند. مدرسین مدعو ممکن است در دانشگاه دیگری عضو هیأت علمی باشند ولی در دانشگاه مورد نظر به صورت حق التدریسی به امر تعلیم اشتغال داشته باشند. بسیاری از مدرسین مدعو، در هیچ دانشگاهی عضو هیأت علمی نیستند و فعالیت آنها در دانشگاه صرفا به صورت حق التدریسی انجام می‌شود.
هیئت علمی کیست؟
«عضو هیأت علمی» دانشگاه به کسانی اطلاق می‌شود که به موجب قرارداد پیمانی، رسمی‌آزمایشی یا رسمی‌قطعی در دانشگاه خاصی استخدام شده و در آنجا به فعالیت آموزشی و یا پژوهشی مشغول هستند. بر حسب وظایف محوله، عضو هیأت علمی ممکن است «عضو هیأت علمی آموزشی» یا «عضو هیأت علمی پژوهشی» باشد. اکثریت قاطع اعضای هیأت علمی دانشگاه آموزشی هستند که وظیفه آنها در درجه اول آموزش است در حالی که تعداد کمی‌نیز پژوهشی هستند که عمده فعالیت آنها انجام فعالیت‌های پژوهشی است.
مراتب هیئت علمی چیست؟
اعضای هیأت علمی از حیث مرتبه به ترتیب از مرحله پایین تر به مرحله بالاتر به «مربی (Instructor)»، «استادیار(Assistant Professor) »، «دانشیار(Associate Professor)» و «استاد (Professor)» تقسیم می‌شوند.
مربی کیست؟
کسانی که فاقد مدرک دکتری (PhD) هستند اما دارای مدرک کارشناسی ارشد هستند و عضو هیأت علمی‌دانشگاه می‌شوند به عنوان مربی استخدام می‌شوند (امروزه به ندرت دانشگاه ها حاضر می‌شوند کسی را به عنوان مربی استخدام کنند). معمولا ارتقای یک مربی به مرتبه بالاتر منوط به اخذ مدرک دکتری است ولی در برخی موارد استثنایی مربیان با داشتن امتیازات پژوهشی لازم و دفاع از یک رساله به مرتبه بالاتر ارتقاء می‌یابند بدون این که ضرورتا مدرک دکتری اخذ کنند. مربیانی که در طول استخدام مدرک دکتری اخذ می‌کنند، با چاپ یک یا دو مقاله علمی‌پژوهشی به مرتبه استادیاری ارتقاء پیدا می‌کنند.
استادیار کیست؟
کسانی که دارای مدرک دکتری (PhD) هستند در بدو استخدام به عنوان استادیار عضو هیأت علمی می‌شوند. ارتقای استادیاران به مرتبه دانشیاری منوط به گذشت حداقل چهار سال و کسب امتیارات لازم آموزشی و پژوهشی و اخیرا فرهنگی طبق آیین نامه ارتقای اعضای هیأت علمی‌به تشخیص هیأت ممیزه دانشگاه مربوط است. اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های فاقد هیأت ممیزه باید تقاضای خود را به هیأت ممیزه مرکزی در وزارت علوم ارسال کنند. هیچ استادیاری نمی‌تواند مستقیما و بدون اخذ درجه دانشیاری به مرتبه استادی ارتقاء یابد.
دانشیار کیست؟
دانشیاران در صورتی می‌توانند به مرتبه بالاتر یعنی استادی یا استاد تمامی نایل شوند که حداقل چهار سال (در اکثر موارد عملا بیش از پنج سال) در مرتبه دانشیاری توقف داشته و حداقل امتیارات لازم آموزشی و پژوهشی و فرهنگی را به تشخیص هیأت ممیزه دانشگاه مزبور طبق آیین نامه ارتقای اعضای هیأت علمی‌کسب کرده باشند. هیات ممیزه ها معمولا در اعطای درجه استادی دقت بیشتری انجام می‌دهند تا مطمئن شوند که فرد مورد نظر واقعا شایسته درجه استادی است.
اعضای هیئت علمی باید چند واحد تدریس کنند؟
هر عضو هیأت علمی موظف است در هفته حداقل تعداد واحدی را تدریس کند که این امر حسب مرتبه علمی‌فرد متفاوت می‌باشد. طبق آخرین دستورالعمل، تعداد واحدهای موظفی اعضای هیأت علمی‌آموزشی در دانشگاه محل خدمت به شرح زیر است: استاد: ۸ واحد؛ دانشیار: ۹ واحد؛ استادیار: ۱۰ واحد؛ مربی ۱۲ واحد.
اعضای هیأت علمی‌دانشگاه در صورت انجام فعالیت های آموزشی و پژوهشی لازم هر سال می‌توانند یک پایه ترفیع کسب کنند. مثلا کسی که «دانشیار پایه ۱۵ دانشگاه تهران» است، این بدین معنا است که فرد مزبور اولا عضو هیأت علمی‌دانشگاه تهران است، ثانیا رتبه علمی‌وی دانشیار است که توانسته تاکنون ۱۵ پایه ترفیع کسب کند. معمولا بین تعداد پایه‌های کسب شده یک عضو هیأت علمی و سال‌های استخدام وی رابطه وجود دارد. در موارد خاص، فرد ممکن است پایه تشویقی و یا یک یا چند پایه ایثارگری دریافت کرده باشد.
اصولا هر کسی که عضو هیأت علمی است باید در معرفی خود در نوشته های خود یا در سایر مجامع، مرتبه دانشگاهی خود را بیان کند. اما امروزه کتابها یا نوشته های زیادی وجود دارد که وقتی روی جلد آنها را نگاه می‌کنی نویسنده خودش را «استاد دانشگاه» نامیده است. در کنفرانس ها، مصاحبه‌های رادیو و تلویزیونی و مطبوعات نیز این گونه عبارات مبهم به وفور توسط خود افراد یا مجریان برای معرفی افراد بکار گرفته می‌شود.
استاد دانشگاه تقلبی یا واقعی؟
وقتی کسی خود را «استاد دانشگاه» معرفی می‌کند، معلوم نیست که وی اولا عضو هیأت علمی کدام دانشگاه است و ثانیا مرتبه وی چیست؟ به عبارت دیگر آیا فرد واقعا عضو هیأت علمی‌دانشگاهی هست و آیا وی واقعا دارای درجه استادی است؟ اگر این فرد واقعا استاد دانشگاه خاصی است، چرا دانشگاه خود را معرفی نمی‌کند که مخاطبین بدانند که وی استاد کدام دانشگاه است. مسلما اگر کسی خود را «استاد دانشگاه تهران» خطاب کند، باید واقعا دارای درجه استادی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران باشد، در غیر این صورت این موضوع به سرعت تکذیب می‌شود. یک راه برای فرار از این مخمصه، استفاده از عبارت مبهم «استاد دانشگاه» یا «استاد دانشگاه های تهران» است که هم به فرد هویت می‌دهد و هم امکان تکذیبش به راحتی ممکن نیست. چطور همه دانشگاه ها جمع بشوند و ادعای وی را تکذیب کنند!؟
چه کسی «پروفسور» می‌شود؟
برخی از افراد خود را تحت عنوان «پروفسور» معرفی می‌کنند یا در رسانه‌ها بدین عنوان معرفی می‌شوند که معلوم نیست که منظور چیست. اگر منطور این است که فرد مزبور در خارج از کشور عضو هیأت علمی‌دانشگاهی است و رتبه آن professor است، این همان است که معادل آن در فارسی «استاد» یا «استاد تمام» است. البته این عنوان در برخی از کشورها بعضا به اساتید دانشگاه که دارای کرسی هستند، اطلاق می‌شود.
در هر حال برای ما معلوم نشد که چه کسی پروفسور هست و چه کسی نیست و فرد برای کسب این درجه چه مراحلی را باید طی کند. بنظرم این لقب را رسانه ها به هر که دوست دارند می‌دهند و از هر که دوست دارند دریغ می‌دارند. البته در دانشگاه تهران، این امکان برای یک استاد تمام وجود دارد که عنوان «استاد ممتاز» را کسب کند که این منوط به گذشت ده سال از زمان اخذ مرتبه استادی و کسب امتیازات آموزشی و پژوهشی زیادی است.
گزارش از محمد رمضانی
