به گزارش گروه بین الملل «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ هفتمین اجلاس آستانه شامگاه سه شنبه 28 تیر با میزبانی جمهوری اسلامی ایران و با حضور روئسای جمهور روسیه و ترکیه در محل سالن اجلاس سران آغاز شد.
مذاکرات آستانه با ابتکار عمل ایران و روسیه و همراهی ترکیه در سال ۲۰۱۷ با هدف حل و فصل منازعات سوریه و پایان بخشیدن به شش سال جنگ، آوارگی و ویرانی در این کشور آغاز شد. دور اول نشست آستانه یا نشست صلح سوریه در ژانویه ۲۰۱۷ با حضور ایران، روسیه و ترکیه در قزاقستان برگزار شد.
این سه کشور تاکنون هجده بار مذاکرات آستانه را با هدف بررسی مسائل بشردوستانه، تقویت اعتماد و هماهنگی برای انجام اقداماتی در راستای توسعه روند صلح و حل و فصل بحران سوریه برگزار کرده‌اند. در همه این مذاکرات بر لزوم حفظ حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی سوریه و ادامه روند آتش بس تاکید شده است.
هریک از این روئسای جمهور روسیه و ترکیه دستور کار خاصی برای سفر به ایران داشتند و این سفر از جنبه های متعدد حائز اهمیت خاصی بوده است.
استفاده روسیه از ظرفیت ارتباط با ایران
حضور پوتین در تهران از جهات متفاوتی قابل بررسی و تحلیل است و دارای ابعادی بین المللی، منطقه ای، اقتصادی و امنیتی است.
یکی از اهداف حضور رئیس جمهور پوتین در تهران استفاده روسیه از ظرفیت ارتباط با ایران برای فشار بر کشورهای عربی متحد آمریکا در منطقه که رابطه ی راهبردی با روسیه دارند و همچنین اسرائیل است. بایدن و دولت وی پیش از سفر و در هنگامه ی سفر خود، تلاش های مستمری برای ایجاد کارزار فشار علیه روسیه داشتند، در آغاز جنگ اوکراین از رژیم صهیونیستی خواستند تا با ارسال سلاح به اوکراین در جهت مخالفت با روسیه اقدام کند و از کشورهای عربی نیز خواسته شده بود تا با تولید و صادرات بیشتر نفت خود به بازار جهانی به کاهش قیمت ها و به تبع آن با تشدید تحریم های نفتی علیه روسیه فشار بیشتری ایجاد گردد، لیکن بنظر میرسد روسیه تلاش دارد با این اقدام به کشورهای عربی هشدار دهد و آنها را از قرار گرفتن در کارزار حداکثری برحذر دارد.
پیام بعدی این سفر که از جانب روسیه مخابره می گردد اینست که این کشور هنوز در عرصه ی بین الملل یک بازیگر مهم است، با وجود جنگ اوکراین از دیگر مناطق غافل نشده است، هنوز بازیگری مهم در عرصه ی تحولات خاورمیانه است و این منطقه به تبع آن، سوریه و محور مقاومت اهمیت بالایی برای روسیه دارد زیرا این محور و این جریان یک مخالف بزرگ دارد و آن غرب است پس در اینجا یک دستور کار ضد غربی در میان است.
از جمله پیام هایی که میتوان برای این سفر اشاره کرد تقویت همکاری های مالی و اقتصادی بین دو کشور است که علاوه بر رسیدن به یک نتایج مناسبی در جهت برداشتن موانع همکاری های مالی و بانکی، با سرمایه گذاری 40 میلیارد دلاری شرکت گاز پروم روسیه و امضا تفاهم راهبردی برای توسعه ی بخش انرژی، علاوه بر توسعه ی زیر ساخت های انرژی در ایران می تواند به تقویت موقعیت روس ها در منطقه غرب آسیا به ویژه خلیج فارس بیانجامد.
همچنین اتصال روسیه به آبهای آزاد از طریق کریدور شمال به جنوب و ایران یکی دیگر از نکات مهمی است که علاوه بر اشاره مستقیم پوتین ؛ که آن را یک پروژه بسیار جالب و امیدوار کننده دانست، می تواند باعث ارتقاء جایگاه ژئوپلتیکی ایران و انتفاع اقتصادی مناسب گردد اما نیاز روسیه به این کریدور یک نیاز حیاتی است به طوری که اگر شریان های حیاتی این کشور به اروپا مسدود شود، تنها راه تنفس روسیه برای دسترسی به دیگر نقاط جهان، ایران خواهد بود.
راهبرد ترکیه در مذاکرات آستانه
مذاکرات آستانه در تهران در سایه تهدید ترکیه به انجام عملیات نظامی با هدف ایجاد منطقه حائل در عمق 30 کیلومتری شمال سوریه مهم به نظر میرسد و ارزیابی نتیجه آن به عملی شدن یا نشدن این تهدید ترکیه بستگی دارد. بعید است که اردوغان بدون ما به ازایی منصرف شود. ایران ضمن تاکید بر درک نگرانی‌های ترکیه، مخالفت جدی خود را با این حمله اعلام کرده است؛ اما موضع روسیه به این شدت نیست
یکی از موضوعاتی که انتظار می‌رفت در این نشست بررسی شود، مسئله عملیات نظامی ترکیه به شمال سوریه است. اردوغان ماه گذشته گفته بود که «به‌خاطر نگرانی‌های امنیتی دست به عملیات‌های جدید خواهیم زد». ترکیه مدعی است که نیروهایش از سوی گروه‌های نظامی «تروریستی» شمال سوریه مورد حمله قرار گرفته و از این رو حق «دفاع مشروع» دارد.
به‌جز این، ترکیه این حق را به دو دلیل دیگر نیز برای خود قائل است. دلیل دوم بر «قرارداد آدانا» استوار است که سال ۱۹۹۸ میان ترکیه و سوریه امضا شد و ترکیه از طرف دولت سوریه اجازه یافت هرگونه حمله نیروهای نظامی پ.ک.ک در خاک سوریه را پاسخ بگوید.
دلیل سوم نیز به «توافق ۲۰۱۹ سوچی» باز می‌گردد؛ توافقی که بر اساس آن مقرر شده بود نیروهایی که ترکیه آنها را «تروریستی» می‌نامد، باید تا مرز ۳۰ کیلومتری ترکیه در خاک سوریه به عقب رانده شوند؛ که از نظر ترکیه تاکنون اجرایی نشده است.
البته این اولین عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه نیست. ترکیه از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ دست‌کم شش عملیات گسترده در این منطقه انجام داده، با این حال، به منطقه امنی که خواستار آن بود دست نیافته است.
یکی از معضلات اقتصاد ترکیه در شرایط فعلی کمبود منابع ارزی دولت و تمایل شهروندان و سرمایه‌گذاران این کشور برای تبدیل پول خود به دلار است. همین امر سبب شده است کسری حساب جاری در ماه‌های گذشته افزایش یابد. در کنار آن، سیستم باز توزیع نامناسب اقتصادی، «شکاف طبقاتی» در این کشور را تشدید کرده و تمام این عوامل بر رشد بی‌سابقه تورم در این کشور تأثیرگذار بوده است.
ترکیه برای بهبود وضع اقتصادی خود سیاست‌های اقتصادی متفاوتی را در پیش گرفته است. اما تا کنون موفقیت چندانی از این سیاست‌ها نه تنها به دست نیامده بلکه فشار اقتصادی هم بر ملت و هم بر دولت افزایش یافته است. آنچه از برنامه اقتصادی به مذاکرات سه‌جانبه تهران مربوط می‌شود، تلاش ترکیه برای ایجاد کریدورهای متعدد است.
ترکیه به‌دنبال ایجاد دو کریدور متفاوت با ایران و روسیه است. کریدور اول که به‌نوعی برای امنیت غذایی جهان اهمیت بسیار دارد، کریدور غلات دریای سیاه است. بیش از یک ماه است که گفتگوها برای ایجاد این کریدور در جریان است و روز ۱۳ جولای مقامات ترکیه، روسیه، اوکراین و هیئتی از سازمان ملل متحد در استانبول برای حصول توافق در این راستا گرد هم آمدند.
هم منافع ملی، هم انتفاع حزبی
ترکیه اگرچه مدعی است که به‌واسطه این عملیات، امنیت منطقه‌ای خود را افزایش خواهد داد اما برخی کارشناسان ترکیه معتقدند که هدف این عملیات نه تأمین منافع ملی بلکه کسب منافع حزبی است. بنظر می رسد که عملیات نظامی ترکیه علیه سوریه فشار بر حزب دموکراتیک خلق‌ها HDP را در داخل این کشور افزایش خواهد داد و این‌گونه در جبهه اپوزیسیونی که در ترکیه به وجود آمده است، شکاف ایجاد خواهد شد.
تضعیف اپوزیسیون حزب عدالت و توسعه تنها هدف داخلی این عملیات نیست. بخش دیگری از این عملیات پاسخ به افکار عمومی ترکیه است که ۸۱.۷ درصد آنها خواهان خروج پناهجویان سوری از این کشور هستند. حزب عدالت و توسعه تا مدت‌ها در مقابل این خواسته جمعی بر لزوم «برادری» تأکید کرده و از مشارکت اقتصادی آنها در فرایند تولید در ترکیه دفاع کرده بود.
اگرچه مشارکت اقتصادی پناهندگان سوری از سوی گروه‌های مختلف تولیدی ترکیه مورد تاکید قرار گرفته است، اما به نظر میرسد که دولت به دنبال آن است که بخشی از خواسته جمعی را اجابت کند. دولت ترکیه، علی‌رغم جریمه دادگاه حقوق بشر اروپا، تصمیم دارد هر هفته حداقل هشتصد نفر از پناهندگان سوری را به کشورشان بازگرداند. عملیات نظامی مذکور در خاک سوریه می‌تواند این روند را با ایجاد منطقه امن تسریع کند.
این دو دلیل عمده در کنار ایجاد حس ملی‌گرایی به واسطه ورود به جنگ می‌تواند آرایش سیاسی ترکیه در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۳ را تا حدودی به نفع حزب عدالت و توسعه تغییر دهد. اما مشکل عمده حزب عدالت و توسعه در داخل کشور نه قدرت‌گیری اپوزیسیونِ ناتوان بلکه ضعف دولت برای مدیریت اقتصادی است.
گزارش تحلیلی از مبین عبدی - کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه و شمال آفریقا دانشگاه علامه طباطبایی
