به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»، افرادی که زانوی ضربدری (ژنووالگوم) دارند، وقتی که می‌ایستند و زانوهایشان را کنار هم قرار می‌دهند، بین پاهایشان فاصله‌ای وجود دارد. بسیاری از کودکان زانوی ضربدری دارند و در حدود سن 4 سالگی بیشتر از همیشه مشخص خواهد بود. این وضعیت معمولاً جزئی از روند طبیعی رشد آن‌هاست و پاهایشان تا سن 6 یا 7 سالگی صاف شده و این حالت برطرف خواهد شد. زانوی ضربدری می‌تواند تا سنین بزرگسالی نیز باقی بماند، اما حتی در این صورت هم تا زمانی که باعث بروز مشکلات دیگر نشود، مشکل نگران کننده‌ای نخواهد بود. با این حال، مخصوصاً اگر فرد مبتلا کودکی بزرگتر از 7 سال یا فردی بزرگسال باشد و یا با افزایش سن این مشکل برطرف نشود، ممکن است زانوی ضربدری نشانه‌ی مشکلی زمینه‌ای بوده و نیازمند درمان باشد.
آیا زانوی ضربدری طبیعی است؟
زانوی ضربدری موقتی جزئی از روند رشد طبیعی در اکثر کودکان است. این وضعیت معمولاً با رشد کودک خودبه‌خود اصلاح می‌شود. زانوی ضربدری که تا بعد از 6 سالگی ادامه داشته، شدید باشد یا فقط یک پا را بیشتر از پای دیگر درگیر کرده باشد، ممکن است علامت سندرم زانوی ضربدری باشد.
اکثر کودکان همراه با رشد خود، شاهد تغییراتی در زاویه‌ی پاها خواهند بود. کودکان اغلب تا 12 یا 18 ماهگی که شروع به راه رفتن کنند، زانوی پرانتزی دارند و در این بین بسیاری از والدین به علت نگرانی و استرسی که متحمل می‌شوند اقدام به درمان زانوی پرانتزی کودکشان می‌شوند. اما باید تا حدود سن 2-3 سالگی صبر کرد زیرا ممکن است خود به خود درمان شوند یا بالعکس پاهایشان به سمت داخل زاویه‌دار خواهد شد و باعث می‌شود که حالت زانوی ضربدری به وجود آید اما معمولا طی روند طبیعی رشد، پاهای کودک تا سن 7-8 سالگی صاف خواهد شد.
زانوی ضریدری که بیشتر از این محدوده‌ی رشد طبیعی باقی بماند، ممکن است در اثر یک بیماری، عفونت یا مشکلات دیگر ایجاد شده باشد. اگر زاویه‌ی پا، از ران تا پایین پا، عادی نباشد، به مرور زمان بدتر شود و یا در دو طرف بدن با هم متفاوت باشد، نشان می‌دهد که مشکل زانوی ضربدری فرد شدید بوده و لازم است تا فرد توسط متخصص ارتوپد معاینه شود. ممکن است برای درمان این وضعیت، فرد نیازمند جراحی باشد.
دلایل ایجاد زانوی ضربدری چیست؟
زانوی ضربدری در کودکان زیر 6-7 سال عادی بوده و جزئی از روند طبیعی رشد می‌باشد. معمولاً پاها با رشد کودک به تدریج صاف می‌شوند، اگرچه ممکن است زانوی ضربدری خفیف تا بزرگسالی ادامه داشته باشد.
زانوی ضربدری که با بزرگ شدن کودک بهتر نشود می‌تواند نشانه‌ی یک مشکل زمینه‌ای مانند موارد زیر باشد:
- راشیتیسم (نرمی استخوان) که مشکلی مربوط به رشد استخوان‌ها بوده و ناشی از کمبود ویتامین D و کلسیم است.
- فشار زیاد بر زانوها مثلاً در اثر چاقی یا شلی رباط زانو (نوارهای بافتی در اطراف مفاصل که استخوان‌ها را به یکدیگر وصل می‌کنند).
- آسیب یا عفونت زانوها یا استخوان‌ها را درگیر کرده باشد.
- مشکلات ژنتیکی رشد استخوان‌ها یا مفاصل را تحت تأثیر قرار داده باشد.
گاهی اوقات افراد بزرگسال نیز به زانوی ضربدری مبتلا خواهند شد. این موارد معمولاً مشکلات مفصلی مانند استئوآرتریت (آرتروز) یا آرتریت روماتوئید (روماتیسم) دارند.
علائم زانوی ضربدری
اگر فردی که مبتلا به زانوی ضربدری است بایستد و زانوهایش را کنار هم قرار دهد، پایین پایشان از هم فاصله داشته و قوزک و کف هر دوپایشان خیلی بیشتر از حد طبیعی از هم دور خواهد بود. فاصله‌ی کم بین قوزک پاها طبیعی است، اما در افراد مبتلا به زانوی ضربدری، این فاصله 8 ساانتی‌متر یا بیشتر خواهد بود.
زانوی ضربدری معمولاً باعث بروز مشکل دیگری نخواهد شد، اگرچه در برخی موارد شدید ممکن است باعث زانودرد، لنگیدن یا مشکل در راه رفتن شود. زانوی ضربدری که خودبه‌خود درمان نشود، باعث فشار اضافی بر زانوها نیز خواهد شد و این امر منجر به افزایش احتمال ابتلا به آرتریت می‌شود.
چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟
زانوی ضربدری در کودکان نباید نگران کننده باشد و به مرور زمان و با رشد کودک برطرف خواهد شد.
با این حال، در صورت مشاهده‌ی موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- در حالت ایستادن و چسبیده بودن زانوها به هم، فاصله‌ی بین قوزک دو پا بیش از 8 سانتی‌متر است.
- زاویه‌ی پایین پا و بالای پا باهم فرق دارد.
- ظاهراً مشکل دارد بدتر می‌شود.
- کودک زیر 2 سال یا بالای 7 سال مبتلا به زانوی ضربدری است.
- فقط یکی از پاها این مشکل را دارد.
- علائم دیگری مانند: زانودرد یا مشکل در راه رفتن وجود دارد.
- نگرانی‌های دیگری به خاطر نحوه‌ی ایستادن یا راه رفتن فرزندتان دارید.
- در بزرگسالی به زانوی ضربدری مبتلا شده‌اید.
پزشک پاهای شما یا کودکتان را معاینه کرده و درباره‌ی درد یا مشکلات راه رفتن از شما سؤالاتی خواهد پرسید و بررسی‌ها و اندازه‌گیری‌هایی انجام خواهد داد و اگر مشکل شما خفیف باشد برایتان کفی طبی تجویز خواهد کرد.
ممکن است پزشک عمومی شما را به جراح ارتوپد (متخصص مشکلات استخوان و مفاصل) ارجاع دهد و تصویربرداری اشعه‌ی ایکس از پاها و آزمایشات خون برای بررسی مشکلات زمینه‌ای تجویز کند.
درمان‌های زانوی ضربدری
در اکثر موارد زانوی ضربدری نیازی به درمان ندارد، زیرا این مشکل با رشد کودک برطرف خواهد شد. اما در صورتی که این عارضه در بزرگسالی همراه کودک باشد باید به پزشک مراجعه نمود.
پزشکان برای درمان اولیه زانوهای ضربدری، درمان‌های غیرجراحی مانند کفی طبی، بریس‌های زانو، برنامه غذایی برای کاهش وزن، ورزش و... را پیشنهاد می‌کنند؛ در صورتی که زانوی ضربدری فرد درمان نشود و برای بیمار مشکل ساز شود، پزشک درمان جراحی را پیشنهاد می کند.(منبع: مقاله زانو و پای ضربدری در کودکان و بزرگسالان سایت مرکز امید)
جراحی
جراحی برای درمان زانوی ضربدری به ندرت ضرورت می‌یابد، اگرچه این درمان در موارد شدید و مداوم، توصیه می‌شود.
دو نوع جراحی وجود دارد:
- جراحی هدایت رشد: که در آن پلاک‌های فلزی کوچکی داخل زانو قرار خواهد گرفت و این پلاک‌ها در دوره‌ی 12 ماهه‌ای رشد را اصلاح خواهند کرد. بعد از کامل شدن درمان این پلاک‌ها برداشته خواهند شد.
- استئوتومی: که در آن لبه‌ی باریکی از استخوان، از استخوان پا جدا خواهد شد و جای آن‌ها اصلاح می‌گردد. برای محکم کردن استخوان‌ها در وضعیت جدیدشان از پیچ و پلاک استفاده خواهد شد.
کودکانی که زانوی ضربدری دارند و هنوز در سن رشد سریع هستند، کاندیدهای بسیار مناسبی برای عمل هدایت رشد هستند. استئوتومی بیشتر برای افراد بزرگسال مبتلا به زانوی ضربدری استفاده خواهد شد.
هر دو روش جراحی با بیهوشی عمومی انجام خواهد شد و این امر به این معناست که شما یا کودکتان در طول عمل بیهوش خواهید بود و چیزی احساس نخواهید کرد. کودکان چند روز بعد از جراحی هدایت رشد می‌توانند راه بروند و بعد از چند هفته نیز می‌توانند ورزش کنند. بعد از جراحی استئوتومی، چندین ماه زمان لازم است تا بتوانید تمامی فعالیت‌های روزمره‌تان را انجام دهید.
