به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ نیمه شعبان سالروز تولد حضرت مهدی(عج)، امام دوازدهم شیعیان است که در دوران غیبت به سر می‌برد. در برخی روایات، شب نیمه شعبان پس از شب قدر برترین شب‌ها دانسته شده است. گروهی از شیعیان در این شب به شب زنده‌داری و اعمال مذهبی مشغول می‌شوند. برخی از اهل سنت و طریقت‌های تصوف نیز به فضیلت این شب معتقدند.
جشن نیمه شعبان از جشن‌های بزرگ شیعیان است که به مناسبت میلاد امام مهدی(عج) برگزار می‌شود. در ایران، مسجد جمکران و در عراق، کربلا محل تجمع شیعیان در نیمه شعبان است. روز نیمه شعبان در تقویم رسمی ایران تعطیل رسمی است و روز جهانی مستضعفان نام گرفته است.
فضیلت
در برخی روایات شب نیمه شعبان برترین شب‌ها پس از شب قدرمعرفی شده است. روایات نقل شده از پیامبر اکرم(ص) و امامان شیعه بر اهمیت شب‌زنده‌داری و عبادت در شب نیمه شعبان تأکید دارد؛ از جمله در روایتی آمده است: جبرئیل در شب نیمه شعبان پیامبر(ص) را از خواب بیدار کرد و به برپایی نماز، قرائت قرآن، دعا و استغفار در این شب سفارش نمود. در روایتی دیگر، یکی از همسران پیامبر از عبادت خاص و سجده‌های طولانی پیامبر در شب نیمه شعبان خبر داده است. در احادیثی از امام علی(ع) و امام صادق(ع) نیز بر عبادت و انجام اعمال خاص شب نیمه شعبان تأکید شده است.
بخشی از فضیلت‌های شب نیمه شعبان عبارت است از:
گشایش درهای خشنودی، بخشش، روزی و نیکی در شب نیمه شعبان؛
تقسیم روزی و ثبت شدن زمان مرگ انسان؛
بخشیدن همه انسان‌ها غیر از مشرک، قمارباز، فرد قطع رحم کرده، شراب خوار و فردی که بر انجام گناه اصرار می‌ورزد.
میلاد امام زمان
بر اساس گزارش‌های تاریخی و طبق دیدگاه مشهور شیعه پانزدهم شعبان سال ۲۵۵ یا ۲۵۶ق روز تولد امام زمان(عج)، داوزدهمین امام شیعیان است که در غیبت به سر می‌برد. دسته‌ای از روایات، حاکی از اهمیت نیمه شعبان به همین سبب است.
شیعیان به مناسبت سالروز میلاد امام مهدی(ع) اقدام به برگزاری جشن، چراغانی‌های گسترده، مولودی‌خوانی، قربانی کردن و غذا دادن به فقرا می‌کنند. برگزاری این جشن‌ها در ایران پررنگ‌تر است. مسجد جمکران از میزبانان اصلی برگزاری جشن‌های مهدویت در ایران است. این روز در ایران تعطیل و روز جهانی مستضعفان نامیده شده است. در عراق نیز شیعیان ضمن برگزاری جشن نیمه شعبان، به زیارت امام حسین(ع) می‌روند. پیاده‌روی به سمت کربلا در ایام نیمه شعبان مرسوم است. جشن‌های نیمه شعبان توسط شیعیان بحرین، یمن، مصر، لبنان و سوریه و هند نیز برگزار می‌شود.
اعمال نیمه شعبان
اعمال شب و روز نیمه شعبان
شب نیمه شعبان
غسل کردن که باعث تخفیف گناهان می‌شود.
احیاء این شب به نماز، دعا و استغفار.
خواندن دعای کمیل.
زیارت امام حسین(ع) که باعث بخشش گناهان می‌شود. بر اساس برخی از روایات، روح ۱۲۴ هزار پیامبر ایشان را در این شب زیارت می‌کنند. در شرایطی که امکان زیارت نیست به مکان بلندی رفته و به سمت راست و چپ نگاه کند سپس سر را به سمت آسمان بلند نموده و امام حسین را با این کلمات زیارت کند.
السَّلامُ عَلَیْکَ یا اَبا عَبْدِاللّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُاللّهِ وَ بَرَکاتُهُ.
خواندن دعای زیر که در حکم زیارت امام زمان(عج) است:
اَللّهُمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنا (هذِهِ) وَ مَوْلُودِها وَ حُجَّتِکَ وَ مَوْعُودِهَا الَّتی قَرَنْتَ اِلی فَضْلِها فَضْلاً فَتَمَّتْ کَلِمَتُکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِکَ وَلا مُعَقِّبَ لاِیاتِکَ نُورُکَ الْمُتَاَلِّقُ وَ ضِیاَّؤُکَ الْمُشْرِقُ وَ الْعَلَمُ النُّورُ فی طَخْیاَّءِ الدَّیْجُورِ الْغائِبُ الْمَسْتُورُ جَلَّ مَوْلِدُهُ وَ کَرُمَ مَحْتِدُهُ وَالْمَلاَّئِکَةُ شُهَّدُهُ وَاللّهُ ناصِرُهُ وَ مُؤَیِّدُهُ اِذا آنَ میعادُهُ وَالْمَلاَّئِکَةُ اَمْدادُهُ سَیْفُ اللّهِ الَّذی لا یَنْبوُ وَ نُورُهُ الَّذی لا یَخْبوُ وَ ذوُالْحِلْمِ الَّذی لا یَصْبوُا مَدارُ الَّدهْرِ وَ نَوامیسُ الْعَصْرِ وَ وُلاةُ الاْمْرِ وَالْمُنَزَّلُ عَلَیْهِمْ ما یَتَنَزَّلُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ اَصْحابُ الْحَشْرِ وَالنَّشْرِ تَراجِمَةُ وَحْیِهِ وَ وُلاةُ اَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلی خاتِمِهْم وَ قآئِمِهِمُ الْمَسْتُورِ عَنْ عَوالِمِهِمْ اَللّهُمَّ وَ اَدْرِکَ بِنا أیّامَهُ وَظُهُورَهُ وَقِیامَهُ وَاجْعَلْنا مِنْ اَنْصارِهِ وَاقْرِنْ ثارَنا بِثارِهِ وَاکْتُبْنا فی اَعْوانِهِ وَ خُلَصائِهِ وَ اَحْیِنا فی دَوْلَتِهِ ناعِمینَ وَ بِصُحْبَتِهِ غانِمینَ وَ بِحَقِّهِ قآئِمینَ وَ مِنَ السُّوءِ سالِمینَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَواتُهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیّینَ وَ الْمُرْسَلینَ وَ عَلی اَهْلِ بَیْتِهِ الصّادِقینَ وَ عِتْرَتِهَ النّاطِقینَ وَالْعَنْ جَمیعَ الظّالِمینَ واحْکُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا اَحْکَمَ الْحاکِمینَ النّاطِقینَ وَالْعَنْ جَمیعَ الظّالِمینَ واحْکُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا اَحْکَمَ الْحاکِمینَ.
صلوات هر روز که در وقت زوال به خواندن آن سفارش شده است.
خواندن دعای زیر که پیامبر(ص) در شب نیمه شعبان می‌خواندند:
اللّهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِنْ خَشْیَتِکَ ما یَحُولُ بَیْنَنا وَ بَیْنَ مَعْصِیَتِکَ وَ مِنْ طاعَتِکَ ما تُبَلِّغُنا بِهِ رِضْوانَکَ وَ مِنَ الْیَقینِ ما یَهُونُ عَلَیْنا بِهِ مُصیباتُ الدُّنْیا اَللّهُمَّ اَمْتِعْنا بِاَسْماعِنا وَ اَبْصارِنا وَ قُوَّتِنا ما اَحْیَیْتَنا وَاجْعَلْهُ الْوارِثَ مِنّا وَاجْعَلْ ثارَنا عَلی مَنْ ظَلَمَنا وَانْصُرنا عَلی مَنْ عادانا وَلا تَجْعَلْ مُصیبَتَنا فی دینِنا وَلا تَجْعَلِ الدُّنْیا اَکْبَرَ هَمِّنا وَلا مَبْلَغَ عِلْمِنا وَلا تُسَلِّطْ عَلَیْنا مَنْ لا یَرْحَمُنا بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
ذکرهای "سُبْحانَ اللّهِ"، "الْحَمْدُلِلّهِ"، "اللّهُ اَکْبَرُ" وَ "لا اِلهَ اِلا اللّهُ" صد مرتبه گفته شود.
خواندن نماز جعفر طیار.
خواندن چهار رکعت نماز، در هر رکعت حمد و توحید صد مرتبه پس از نماز دعای زیر خوانده شود:
اَللّهُمَّ اِنّی اِلَیْکَ فَقیرٌ وَمِنْ عَذاِبکَ خائِفٌ مُسْتَجیرٌ اَللّهُمَّ لا تُبَدِّلْ اِسْمی وَلا تُغَیِّرْ جِسْمی وَلاتَجْهَدْ بَلاَّئی وَلا تُشْمِتْ بی اَعْداَّئی اَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عِق ابِکَ وَ اَعُوذُ بِرَحْمَتِکَ مِنْ عَذابِکَ وَ اَعُوذُ بِرِضاکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ اَعُوذُبِکَ مِنْکَ جَلَّ ثَناَّؤُکَ اَنْتَ کَما اَثْنَیْتَ عَلی نَفْسِکَ وَ فَوْقَ ما یَقُولُ الْقآئِلُونَ.
روز نیمه شعبان
زیارت امام زمان که در هر زمان و مکان نیز استحباب دارد.
دعا برای تعجیل امام زمان(ع).
دیدگاه اهل سنت
اهل سنت به‌ویژه طریقت‌های تصوف آنها به فضیلت نیمه شعبان معتقد هستند و به شب زنده‌داری و انجام امور عبادی نظیر خواندن قرآن، برپایی نمازهای مستحبی، دعا و روزه داری در نیمه شعبان اهتمام می‌ورزند. این شب نزد آنان به شب برات معروف است. خواندن صد رکعت نماز یا همان صلوة الخیر که در آن هزار بار سوره توحید خوانده می‌شود از جمله اعمال عبادی مشترک میان شیعه و اهل سنت است. مراسم شب برات در برخی از مناطق اسلامی مانند شبه قاره هند با زیارت قبور، دادن غذا و صدقه به نیازمندان همراه است.
هرچند ابن تیمیه، نظریه‌پرداز سلفیه، اجتماع مسلمانان در مسجد برای احیا و خواندن نماز صد رکعتی این شب را بدعت دانسته است و برخی دیگر از وهابیان در قرن چهاردهم و پانزدهم هجری به پیروی از او، شب زنده‌داری و برگزاری مراسم شب برات را بدعت می‌دانند. اما روایات متعددی از پیامبر(ص) و صحابه دربارهٔ اهمیت عبادت در این شب و مشخص شدن روزی و مقدرات انسان در آن وجود دارد.
اسامی دیگر
برات: برات به معنای حواله، سند و نوشته‌ای که به کسی دهند تا به استناد آن، پول یا هر چیز دیگر را از دیگری بگیرد. به حواله معنوی نیز برات می‌گویند و از آنجا که در شب نیمه شعبان خداوند برات (سند) آزادی از جهنم را به بندگان خود می‌بخشد به این شب، شب برات گفته می‌شود.
لیلة الصَکّ: صک معرّب چک فارسی و مترادف برات است.
برات کاندیلی: در ترکیه به این شب، برات کاندیلی گفته می‌شود.
شب رهایی: در آسیای جنوبی به شب نیمه شعبان، شب رهایی گفته می‌شود.
نیمه شعبان در ادب و شعر فارسی
نیمه شعبان در فرهنگ و ادب کهن فارسی، شب برات نامیده شده است. ابوریحان بیرونی در کتاب «التفهیم» دربارهٔ شب برات آورده است:
«... و شب پانزدهم از ماه شعبان، بزرگوار است و او را شب برات خوانند و همی پندارم، این از قبیل آن است که هر که‌اندرو عبادت کند و نیکی به جای آورد، بیزاری یابد از دوزخ».
محمد غیاث‌الدین رامپوری نیز در غیاث اللغات -یکی از فرهنگ‌های فارسی- شب پانزدهم شعبان را شب برات توصیف کرده است که در آن فرشتگان به فرمان خدا روزی انسان را تقسیم می‌کنند. شاعران پارسی زبان نیز در اشعار خود از عناوینی مانند شب برات، لیله الصک، شب بیزاری، برائت از آتش دوزخ و شب عبادت برای این شب استفاده کرده‌اند. حافظ شیرازی در کنار کلمه برات از تعبیر شب قدر برای نیمه شعبان استفاده کرده است، که بهاءالدین خرمشاهی معتقد است منظور حافظ از «برات» در این بیت، شب نیمه شعبان است.
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی
آن شب قدر که این تازه براتم دادند
مولوی نیز از تعبیر شب قدر و برات برای نیمه شعبان استفاده کرده است:
شب «قدر» است او، دریاب او را
امان یابی چو برخوانی براتش
