به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»، دعای شریف «اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ»، از جمله دعاهایی است که در ماه مبارک رمضان بعد از نمازهای واجب زمزمه می شود، دعایی که عطر آن تمام زندگی عبادی مؤمنان را در سراسر جهان فرا می گیرد، و نشانه ای از رحمت و عطوفت اسلامی است. بدین شکل که مسلمانان برای رفع مشکلات همه انسان ها دست نیاز به سوی آن احد بی نیاز دراز می کنند.
یکی از نمونه‌های برجسته این ادعیه که نشانگر این رویکرد عام جهانی است دعایی است که روزانه در ماه مبارک رمضان و بعد از نماز ظهر و عصر آن را با این طلیعه می‌خوانیم: اللهم ادخل علی اهل القبور السرور.
برای آشنایی بیشتر خوانندگان با این دعا و مضامین آن با آیت‌الله حسن رمضانی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و استاد حوزه علمیه در این‌باره گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید؛
آیا واقعاً خدا همه گناهان را تا روز قیامت می‌بخشد؟
* رویکرد کلی دعاهای ماه رمضان بر چه معارفی متمرکز شده است؟
دعا خودش در حقیقت یک مکتب و مدرسه است صرف‌نظر از اینکه انسان با خدای خودش سخن می‌گوید و ارتباط برقرار می‌کند و مناجات دارد، ما باید در این مدرسه درس بیاموزیم و معارف و مطالب را از زبان دعا که زبان انسان کامل است فرابگیریم. اینکه در روایات آمده است: الداعی بلاعمل ...؛ کسی که دعا می‌کند و خواسته‌ای دارد و در راستای آن حرکتی نکرده و جنبشی نمی‌کند مانند کسی است که تیر را در کمان بگذارد ولی آن کمان، زه نداشته باشد؛ چنانچه آن تیر هرگز پرتاب نخواهد شد این نوع دعا هم هرگز به اجابت نرسیده و به مرحله عمل وارد نخواهد شد. بنابراین مجموعه ادعیه رمضانیه هم این ویژگی‌ها را دارند.
* یکی از دعاهای روزانه این ماه دعایی است که با طلیعه «اللهم ادخل علی اهل القبور السرور» وارد شده است، توضیحاتی در مورد محتوای این دعا بفرمایید؟
این دعا را مرحوم حاج شیخ عباس قمی(محدث قمی) در مفاتیح‌الجنان آورده است و فرموده است: هر کسی این دعا را بعد از فرائض(نمازهای واجب) بخواند خداوند گناهان او را تا روز قیامت می‌آمرزد. اولین چیزی که به ذهن انسان می‌رسد این است که آیا این معقول است که وقتی ما بعد از نماز این دعای کوتاه را خواندیم خدا تا روز قیامت همه گناهان ما را ببخشد؟ آیا این پذیرفتنی است؟ شیخ عباس آورده است کفعمی در المصباح و بلدالامین و شیخ شهید در مجموعه خود از حضرت رسول(ص) نقل کرده‌اند که آن حضرت فرمود هر کسی این دعا را بعد از ماه رمضان بعد از هر نماز واجب بخواند خدا تا روز قیامت گناهان او را ببخشد.
برای انسان متفکر و کسی که می‌خواهد عاقلانه فکر کند آیا معقول است که چنین پاداشی را به خاطر یک دعای کوتاه بعد از نماز به او بدهند؟ والله، تالله و بالله معقول نیست؛ بنابراین یا باید بگوییم این به صورت کلی مجعول است و سند ندارد ولی بزرگانی از محدثین آن را نقل کرده و شیخ عباس قمی هم آن را با سند معتبری در مفاتیح آورده است؛ خود ایشان حساس بود که هر مطلبی را که مشکوک باشد در مفاتیح و سایر آثار نمی‌آرود و مقید بوده است مطالب مستند و صحیح السند را بیاورد. پس نمی‌توان منکر این روایت شد ولی براساس مقدمه‌ای که ذکر کردیم می‌توان گفت این دعا، مکتب و مدرسه است و ما باید از این مکتب و مدرسه پیام دریافت کنیم و اولین پیام آن هم این است که؛ الداعی بلاعمل کالزامی بلاوتر، است یعنی ممکن نیست کسی دعا کند ولی در راستای آن حرکت نکند و امید تحول و تغییر هم داشته باشد.
در نتیجه پیامبر فرمود در ماه مبارک رمضان کسی که بعد از سجده نماز این دعا را بخواند و در راستای این دعا قدم بردارد و حرکت کند خدا گناهان او را خواهد بخشید؛ یعنی چه؟ یعنی از ابتدا که فرمود: اللهم ادخل علی اهل القبور السرور؛ من به عنوان فرد دعاکننده باید کاری کنم که به نفع مردگان و رفتگان و والدین و ارحام و سایر مؤمنان باشد و کاری در دنیا انجام دهم که واقعا مایه سرور و شادمانی آنان در آخرت باشد و خداوند وقتی ببیند من در عین اینکه دعا می‌کنم گامی هم در این مسیر برمی‌دارم دعا را مستجاب می‌کند، نه اینکه این دعا فقط لقلقه زبان من باشد.
اجابت این دعا مستلزم خیرات و مبرات است ولی چون ما در دنیا هستیم و دستمان کوتاه است خداوند این خیرات را به آنان می‌رساند؛ یا فرموده است: اللهم اغن کل فقیر؛ آیا ما در راستای فقرزدایی کاری کرده‌ایم؟ اگر نکنیم این دعا هرگز مستجاب نخواهد شد؛ این تعبیر کاری به مسلمان و غیرمسلمان و ایرانی و غیرایرانی هم ندارد ما نمی‌خواهیم فقیر در کل عالم وجود داشته باشد؛ یعنی یک امر جهانی و حرکت کلی است. از طریق من، خداوند هر فقیری رابی‌نیاز می‌کند.
اللهم اشبع کل جائع؛ اگر ما دست روی دست بگذاریم و کاری نکنیم آیا گرسنگان، سیر خواهند شد؟ خداوند از طریق من و شما و سایر مؤمنانی که به فکر گرسنگان و فقرای جامعه هستند مسئله فقر را حل می‌کند؛ خدا کارها را از طریق اسباب خودش انجام می‌دهد. یا فرمود: اللهم اکس کل عریان؛ آیا ما به فکر افراد عریان و برهنگان هستیم؟ کسانی که به سختی می‌توانند مایحتاج اولیه خود در بحث لباس را تامین کنند. اللهم اقض دین کل مدین؛ ما چقدر در راستای ادای قرض مقروضان و ادای دین مدینان کار کرده‌ایم؟
* ما دعا می‌خوانیم تا تاثیر آن را در زندگی فردی و اجتماعی ببینیم ولی باز شاهد توسعه فقر و فقرا و... هستیم چرا؟
بنده در جایی عرض کردم که آیا این همه ما در ماه روزه در مساجد سراسر کشور و دیگر کشورها این دعا را می‌خوانیم یعنی چند نفر انسان واصل و مؤمن نیستند که دعایشان مستجاب شود؟ قطعا هستند پس مشکل کجاست؟ چون عمل همراه آن نیست و وقتی عمل در کار نباشد هزاران بار هم که این دعا خوانده شود مستجاب نخواهد شد و آنچه را شیخ عباس قمی فرموده حاصل نخواهد شد که بحث آمرزش گناهان است. یعنی اگر بنده و جنابعالی و سایرمؤمنان این دعا را بخوانیم و به فکر مقروضان و درماندگان و فقرا باشیم در این صورت این دعا مستجاب و امور فاسد اصلاح خواهد شد و بیماران شفا خواهند یافت و گرسنگان سیر خواهند شد.
* در فراز اول دعایی کلی برای همه انسان‌ها شده است که استثنا ندارد، آیا این موضوع با منظومه فکری قرآن و روایات سازگاری دارد؟
قطعا کفار و مشرکین از بحث ما خارج هستند زیرا اعتقاد به خدا، قیامت و توحید ندارند و خود خدا هم آنان را مستثنی کرده است ولی در مورد فقرا و گرسنگان و بیماران و ... استثتنا ندارد یعنی باید فقرای جهانی را دریافت. در این دعا سه مرتبه سخن از فقر است؛ در ابتدا فرمود: اللهم اغن کل فقیر. اللهم سد فقرنا بغناک و بعد فرمود؛ و اغننا من الفقر. یک فقر، فقر عام است، در ادامه فرمود؛ سد فقرنا بغناک، یعنی فقر را از بین جامعه اسلامی بردار؛ در اولی فقر معطوف به جهانیان و برون دینی بود؛ این یکی ناظر به فقر درون دینی است و در ادامه فرمود و اغننا من الفقر؛ این فقر خاص است.
برای تببین این بحث فرض کنید ما آنقدر گندم تولید می‌کنیم که نیازی به واردات نداریم، اینجا فرموده است مرا از فقر بی نیاز کن؛ این فقر، فقر معنوی است و پیامبر فرمود الفقر فخری یعنی من یکسره محتاج تو و آویزان تو باشم و یکسره تو مرا اداره کنی. یعنی من را از این فقر سرریز کن زیرا فقر دلنشین و شیرینی است و انسان در پرتو این فقر همواره احساس خواهد کرد خدا او را دوست دارد و او هم محتاج خداست. خدایا این نوع فقر را در وجود من تقویت کن زیرا فقر گاهی به جاه و مال و مسکن است ولی گاهی فقر ما به خدا است؛ فقر به خدا مثبت و فقرهای قبلی منفی است لذا فقر مثبت را باید در وجود همه تقویت کنیم که فقر الی الله و عرفانی است و پیامبر(ص) در این مسیر فقیرترین افراد است.
* مشی آیت‌الله حسن‌زاده آملی در بهره‌مندی از فرصت ماه مبارک رمضان و دعاهای آن چه بود؟
ایشان همواره به مراقبه و کنترل حرکات و سخنان و اعمال تاکید داشت تا واردات و صادرات نفسانی انسان توام با مراقبه باشد. در ماه رمضان هم این امر بیشتر مورد تاکید بود و ماه رمضان ایشان به کل سال هم توسعه یافته بود و فقط در این ماه تاکید بیشتری داشت کما اینکه در لسان آیات و روایات هم این ماه، ماهی خاص و ویژه است و اصلا خصوصیت این ماه آن است که انسان به فکر خدا و امور معنوی باشد و از غفلت پرهیز کند، به قرائت قرآن بپردازد و توسل به اولیای الهی داشته باشد و این مسئله در کل سال در ایشان وجود داشت ولی در ماه مبارک رمضان مورد تاکید بیشتری بود.
* توصیه شما برای بهره‌مندی بیشتر مخاطبان از این ایام معنوی چیست؟
توصیه بنده همان است که پیامبر(ص) به امیر مؤمنان فرمود؛ امیرمؤمنان(ع) سؤال کرد که افضل اعمال در ماه مبارک رمضان چیست؟ و حضرت فرمود: الورع من محارم الله؛ یعنی پرهیز از امری که خداوند آن را حرام دانسته است، البته ورع یک مرتبه بالاتر از تقواست یعنی انسان حتی در امری که شک دارد حرام است یا خیر، احتیاط کند و آن را انجام ندهد. یعنی آنقدر احتیاط می‌کند که کارهای او یا واجب باشد یا مستحب و امور متشابه و مکروه و حرام در آن راهی ندارد. پس انسان اگر از اموری که احتمال گناه هم دارد پرهیز کند این بهترین و افضل اعمال برای او در ماه رمضان خواهد شد که نبی اعظم بر آن تاکید فرمودند.
