باز این چه شورش است که در خلق عالم است

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ از جمله شاعران پارسی گوی ایرانی که در دوره صفویان و در زمان شاه طهماسب می زیست، محتشم کاشانی است که در سال ۹۰۵ هجری قمری دیده به جهان گشود. او در تمامی طول عمر خود در کاشان زندگی کرد و شغل اصلی وی شعر بافی و بزازی بود. محتشم از مهم ترین شاعران مرثیه سرای مذهب شیعه به شمار می آید که از پیروان مکتب وقوع بود. معروف ترین مرثیه ای که محتشم برای شهدای کربلا سروده است ترکیب بند «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» که از اشعار مشهور ادبیات فارسی به شمار می آید.
 
زندگینامه محتشم کاشانی

محتشم کاشانی شاعر مشهور ایرانی که در سده ده هجری در شهر کاشان متولد شد، نام اصلی وی کمال الدین علی محتشم کاشانی بود و لقب شمس الشعرای کاشانی را داشت. او در تاریخ ربیع الاول سال ۹۹۶هجری در شهر کاشان از دنیا رفت. بعدها آرامگاه این شاعر مورد احترام افراد بسیار زیادی قرار گرفت. پدر وی خواجه میر احمد نام داشت او در دوره نوجوانی علوم دینی و ادبی دوره خود را مطالعه می کرد. همچنین او به بررسی اشعار مختلف شعرای ایرانی می پرداخت. وی بیشتر در مورد رنج و درد امامان شیعه شعر می گفت و اشعار او برای پادشاهان صفوی بیشتر جنبه ایدئولوژیک داشت. 
 
مشهور ترین شاعر مدیحه سرای شیعه

در بین هواداران شیعه مطلع «باز این چه شورش است...» که "محتشم کاشانی" سروده است، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. پس از محتشم تعداد زیادی از شاعران از این ترکیب بند در نوحه ها و شعرهای سروده خود، بهره می بردند. محتشم کاشانی در نزد صدقی استرآبادی (ساکن کاشان) به آموزش فنون شاعری پرداخت. همچنین خود محتشم شاگردانی مانند: صرفی ساوجی، وحشتی جوشقانی، حسرتی کاشانی، تقی الدین محمد حسینی که صاحب اثر «خلاصه الشعار»،است را پروراند.
 
او پس از سرودن مرثیه شهدای کربلا در دوازده بند، توانست مقام بالایی در مرثیه سرایی از آن خود کند. بند اول ترکیب بند مشهور او عبارت است از «باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است ؟»
 
محتشم کاشانی توانست در دوره جوانی به دربار شاه طهماسب صفوی راه پیدا کند و با وجود قصیده و غزل های بسیار زیبایی که می سرود، مورد الطاف شاه طهماسب واقع شد. نام او پس از مدتی در میان گروه شعرای معروف زمان خود قرار گرفت. او با وجود اعتقادات دینی که داشت، همچنین با وجود احساسات شیعی که در دربار شاهان صفوی برای تقویت مذهب شیعه در برابر مذاهب اهل سنت، وجود داشت. 

محتشم کاشانی در سرودن اشعار مذهبی و سختی های زندگی اهل بیت که آن زمان در نوع خود تازه و جدید بود، توانست موفق عمل کند. پس از مدتی محتشم کاشانی تبدیل به یکی از بزرگترین شعرای ایرانی شد که در سبک اشعار مذهبی و مصائب اهل بیت شیعه شعر می سرود. اشعار محتشم در سراسر ایران شهرت خاصی پیدا کردند. به گونه ای که محتشم کاشانی را باید معروف ترین شاعر در زمینه مرثیه سرایی در ایران نام برد. او برای نخستین بار توانست سبکی نو در سرودن اشعار مذهبی ایجاد کند. اولین شعر مذهبی که محتشم سرود در سوگ و غم از دست دادن برادرش بود. او برای غم هجر برادر ابیات بسیار زیبایی را سرود. بعد از آن شروع به سرودن مرثیه هایی برای واقعه جان گداز کربلا، مصیبت نامه های مختلف و واقعه عاشورای حسینی کرد. 
 

نظر مشاهیر مختلف در مورد محتشم کاشانی

جابر انصاری در مورد محتشم کاشانی گفته است: محتشم کاشانی را باید پدر مرثیه سرایی عاشورایی دانست. همچنین او اضافه می کند که: این شاعر فرهیخته بهترین منظومه نمایشی را به یادگار گذاشته و از طریق زبان شعر به ترویج فرهنگ عاشورا در میان مردم به خصوص مداحان اهل بیت پرداخته است. 
 
عناصری اضافه می کند که: آوازه بی مانند و شهرت محتشم کاشانی در ادبیات باعث شده تا شاعران مشهوری به اهتمام در پیروی از سبک او بپردازند. ولی در ادبیات ایران هنوز شاعری مانند محتشم در مرثیه سرایی پیدا نشده است. 
 
عباس مشفق کاشانی نیز عقیده دارد که محبت، استواری و اعتقاد محتشم کاشانی به اهل بیت موجب شده تا بعضی از پادشاهان صفوی مانند: شاه طهماسب به اشعار مذهبی علاقه مند شوند. او همچنین اضافه می کند که: ترکیب بند مشهور این شاعر پر آوازه و مرثیه سرای ایرانی که برای امام حسین و شهدای کربلا سروده موجب جلب توجه بسیاری از شاعران اهل تشیع و به خصوص فارسی زبانان و زبانزد خاص و عام شده است. 

قسمت آغازین ترکیب بند معروف او در زیر آمده است:

باز این چه شورش است؟ که در خلق عالم است     
باز این چه نوحه وچه عزا وچه ماتم است؟

باز این چه رستخیز عظیم است؟ کز زمین     
بی نفخ صور، خاسته تا عرش اعظم است

این صبح تیره باز دمید از کجا؟ کزو     
کار جهان وخلق جهان جمله درهم است

گویا، طلوع می‌کند از مغرب آفتاب     
کآشوب در تمامی ذرات عالم است

گر خوانمش قیامت دنیا، بعید نیست     
این رستخیز عام، که نامش محرم است

در بارگاه قدس که جای ملال نیست     
سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است

جن وملک بر آدمیان نوحه می‌کنند     
گویا، عزای اشرف اولاد آدم است

خورشید آسمان وزمین، نور مشرقین     
پرورده کنار رسول خدا، حسین
 
محتشم کاشانی در سال ۹۹۶ هجری قمری در کاشان از دنیا رفت. برای او آرامگاهی در کاشان ساخته شد. آرامگاه محتشم در محله محتشم قرار دارد و زیارتگاه عموم می باشد.

گزارش از عرفان عباسی