به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ محرم، اولین ماه از تقویم هجری قمری، در فرهنگ و مذهب ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان دوره‌ای از عزاداری و سوگواری برای امام حسین (ع) و یارانش شناخته میشود که در نبرد کربلا به شهادت رسیدند. این دوره، نمادی از مقاومت در برابر ظلم و ستم است. مراسم محرم در ایران با شکوه و تعظیم خاصی برگزار میشود که در ادامه به چند موردی از آن اشاره میشود.
گِل مالی خرم آباد
عزاداران آنقدر ناراحتند که از خود بی‌خود می‌شوند و بر سر و روی خود گل و خاک می‌ریزند، سپس بر سر و سینه می‌کوبند. این تصویری از عزاداران امام حسین(ع) در ماه محرم به خصوص روزهای تاسوعا و عاشورا است. این مراسم سمبلیک از روز هفتم محرم شروع میشود. مردان از صبح این روز به حمام می‌روند و پس از اصلاح سر و صورت، با لباس‌های تمیز، عزاداری خود را آغاز می‌کنند.
از سوی دیگر در حوضچه‌های اطراف تکیه‌ها و محل‌های عزاداری، گل درست می‌کنند. سپس گل را از سر تا پا به خود می‌مالند. بعضی‌ها هم به طور کامل داخل حوضچه می‌شوند. بعد از اینکه سراپایشان گلی شد، عزاداری را با سینه‌زنی و نوحه‌خوانی پی می‌گیرند.
زمانی که ایام عزاداری مصادف با ماه‌های سرد سال باشد، برای عزاداران آتش روشن می‌کنند و آنها در اطراف آتش حلقه می‌زنند. بنابراین از روز هفتم برخی از عزاداران در کوچه‌ها می‌چرخند و با صدای بلند شعر می‌خوانند؛ مضمون اشعار آنها درخواست هیزم برای روشن کردن آتش است.
مرکز اصلی برپایی گل مالی خرم آباد و سایر شهرهای استان لرستان است. البته دامنه برگزاری این آیین به شهرهای استان‌های کرمانشاه و ایلام هم رسیده است. گل‌مالی نمادی از حزن است که در آداب و رسوم محرم در خرم‌آباد بازتاب پیدا کرده است.
چمر و چایینه ایلام
در ایلام آیین‌های نمادین جذابی در ایام سوگواری برگزار میشود. یکی از این آیین‌ها، چمر است. البته چمر به غیر از روزهای ماه محرم، به مناسبت درگذشت افراد شاخص و مهم نیز برگزار میشود. زمان و مکان برگزاری چمر از چند روز قبل به مردم اطلاع داده میشود. همه در موعد مقرر دور هم جمع می‌شوند. در این زمان زنان ایلامی شروع به عزاداری مخصوص خود می‌کنند. آنها در حالی که بر سر و روی خود می‌زنند، آواهای مخصوص عزاداری را با صدای بلند می‌خوانند. این نواهای هماهنگ زنان آداب و رسوم محرم را به شکلی متفاوت به نمایش می‌گذارد.
سپس اسبی آراسته و مجهز به خنجر و تفنگ به میدان آورده میشود. زنان پس از دیدن این اسب، صدای خود را بالا می‌برند و عزاداری خود را با شدت بیشتری انجام می‌دهند. مردم اگر نذر داشته باشند، غذا درست می‌کنند و پس از مراسم بین عزاداران توزیع می‌کنند.
اما در ایلام یک مراسم بسیار خاص و منحصر به فرد دیگری نیز برپا میشود؛ مراسمی که برای عزاداری است اما با تار و پود فرهنگ مردم گره خورده است. این آیین با نام چایینه شناخته میشود و بیشتر مخصوص زنان است. چایینه را در چند روز از ماه محرم و برای چند تن از یاران امام حسین(ع) و خود ایشان برگزار می‌کنند.
چایینه قاسم، چایینه حضرت علی‌اکبر، چایینه حضرت عباس و چایینه امام حسین(ع) هر کدام آیین مخصوص خود را دارد. چایینه قاسم از خاص‌‌ترین و جذاب‌ترین مراسمی است که در این ایام برگزاری میشود؛ این مراسم تلفیق هماهنگ و درخشانی از غم و شادی است. در چایینه قاسم دختری جوان و مجرد لباس سفید و رواندازی سبز به تن می‌کند. زنان شمع، نقل و نبات، حنا و عود با خود می‌آورند. سپس زنانی با عنوان چایینه‌خوان وارد میدان می‌شوند و شروع به مداحی می‌کنند.
اما در بین مراسم، فردی یک کفن خونی با خود می‌آورد و از شهادت قاسم که داماد این مجلس است، خبر می‌دهد. در این زمان همه چیز تغییر می‌کنند و عروسی تبدیل به عزا میشود. بر سر عروس چادر سیاه می‌کشند و بر سر و روی خود می‌زنند. شمع‌ها خاموش میشود و به جای مداحی، نوحه‌خوانی می‌کنند. نمایش عذاداری به شیوه‌ای داستان‌گونه از آداب و رسوم محرم در ایلام است.
شاه حسین تبریز
یکی دیگر از مراسم باشکوهی که در ایام عزاداری امام حسین(ع) در ایران برگزار میشود، مراسم «شاه حسین» تبریز است. این آیین که در لهجه محلی به آن «شاخسی» می‌گویند، از چند روز قبل از محرم شروع میشود و تا ظهر عاشورا ادامه پیدا می‌کند.
در این مراسم عزاداران سیاه‌پوش کنار یکدیگر می‌ایستند و با قرار دادن یک دستشان پشت کمر دیگری، زنجیره‌ای انسانی تشکیل می‌دهند. سپس با دست دیگر چوبی مخصوص را در مسیر سر تا پای خود حرکت می‌دهند. این حرکات همراه با نوای «شاه حسین» (شاخسی) و «وای حسین» (واخسی) عزاداران است. آیین شاه حسین، رفتاری نمادین است؛ گویا عزاداران در حال عزیمت به کربلا و قرار گرفتن در کنار یاران امام حسین(ع) هستند.
در سال‌های اخیر، استفاده از سنج، طبل و سایر ادوات موسیقی مذهبی نیز در این مراسم رواج پیدا کرده است. با این حال به نظر می‌رسد همان شکل سنتی آداب و رسوم محرم در تبریز که با صدای عزاداران هدایت می‌شد، دلنشین‌تر باشد.
عزاداری در حسینیه اعظم زنجان
چند سالی است که عزاداری مردم زنجان بیشتر به چشم آمده است. آن قدر عزاداری در این شهر باشکوه و معنوی است که از زنجان با عنوان پایتخت «شور حسینی» یاد میشود. آداب و رسوم محرم در زنجان از اول این ماه و در حسینه اعظم و زینبیه اعظم برپا میشود. هر شب تعداد زیادی از اهالی شهر به این حسینیه‌ها می‌روند و به سوگواری می‌پردازند.
اما اوج مراسم زنجانی‌ها از شب نهم محرم (تاسوعا) آغاز میشود. اگرچه گفته میشود محل برگزاری مراسم حسینه و زینبیه اعظم است، اما این دو مکان تنها محل شروع مراسم هستند. کمی که می‌گذرد موج جمعیت عزاداران تمام میادین و خیابان‌های اصلی اطراف را دربرمی‌گیرد.
مداحان و روضه‌خوانان با لهجه ترکی و نوایی سوزان روضه می‌خوانند؛ مردم نیز بخش عمده‌ای از این روضه‌ها را با آنها همنوایی می‌کنند و به سینه می‌زنند. شور و حال این مراسم هر بیننده‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد شاید به همین دلیل است که هر سال اقشار مختلف مردم از شهرهای مختلف به زنجان می‌روند.
