به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ تشکلهای اسلامی دانشجویان، اصلیترین شاخه ی فعالیتهای دانشجویی به شمار می آید؛ بویژه همزمان با اوجگیری نهضت و پس از پیروزی آن، نقش مضاعف یافته و بار اصلی فعالیتهای علنی دانشجویی را بر دوش داشته است.
کارکرد تشکلها
مقام معظم رهبری، بارها و بارها از این نقش اساسی یاد کرده اند و به تحلیل و تبیین حرمت آن پرداخته اند و از منظرها و زاویه های مختلف، بر ضرورت استمرار فعالیت تشکلهای اسلامی تأکید داشته اند؛ از جمله می توان به نکات زیر اشاره کرد:
1) تبلور نقش هدایتگری نسل دانشجو: در سخنان پیشین اشاره شد که رهبری معظم انقلاب، مؤکدا بر جایگاه هدایتگری نسل دانشجو تأکید ورزیده اند و آن را از دانشجویان طلبیده اند.بی تردید، حرکتهای انفرادی دانشجویی، نمی تواند چندان نقش چشمگیری را در هدایت اجتماعی داشته باشد .آحاد دانشجویان، در محیطهای کوچک ارتباطی خود می توانند تأثیرگذاری کنند؛ اما وقتی که دامنه ی تأثیر را افزونتر و گسترده تر بطلبند، چاره یی جز تشکلهای اسلامی دانشجویی باقی نمی ماند.این گونه تشکلها هستند که قادر خواهند بود اندیشه ها و اراده های فردی را در درون یک مجموعه ی دانشجویی تمرکز بخشند و نقش هدایتگری نسل دانشجو را مؤثرتر و بارزتر سازند:
در زمینه ی حرکت سیاسی و انقلابی، شما وظیفه ی هدایت را هم به عهده دارید...؛ به خاطر این که شما امکان بیشتری دارید...اما آنچه که می تواند مظهر این حرکت هدایت آمیز و مظهر این فداکاری واین کار فوق العاده و این اضافه ی کار باشد، انجمنهای اسلامی هستند.
2) تضمین روح اسلامی دانشگاه: حفظ و تعمیق روح اسلامیت دانشگاه، از خواسته های جدی دین باوران است و بار اصلی این مسؤولیت، بر دوش بدنه ی دانشگاه یعنی دانشجویان خواهد بود؛ اما این رسالت، همانند دیگر وظایف اجتماعی، جز از طریق تأسیس و یا تقویت نهادهای اجتماعی متناسب پدید نخواهد آمد و در این میان، نقش تشکلهای اسلامی دانشجویی که برخاسته از بدنه ی یاد شده هستند، نقشی اساسی و غیر قابل جایگزین است.
رهبر معظم انقلاب، در سخنی اظهار داشته اند:
من به انجمنهای اسلامی، ایمان عمیق و راسخ دارم.من نقش انجمنهای اسلامی را خیلی زیاد می دانم.نقش انجمنهای اسلامی همین است؛ یعنی حفظ فضای اسلامی و انقلابی در دانشگاه.
همچنین در سخنی دیگر ابراز فرموده اند:
من به نقش انجمنهای اسلامی هم بسیار معتقد و مذعن هستم.انجمنهای اسلامی، اساسیترین قسمتهایی هستند که می توانند اسلام را به دانشگاهها بیاورند.این چند نفر جوانی که به عنوان انجمن اسلامی در این دانشکده یا در این دانشگاه مشغول کار هستند، حتی گاهی نقششان از استاد و از مدیر و از مسؤولان، مؤثرتر و قویتر و نافذتر است؛ این را باید قدر بدانیم.
البته بایستی یادآور شد که متأسفانه در مواردی به واسطه ی کم توجهی به این نقش اساسی و درگیر شدن با سیاست بازی و طرد و جذب های قدرتمدارانه، تشکلهای اسلامی دانشجویی پس از انقلاب، از تعمیق روح اسلامی در دانشگاه باز مانده و یا نقش لازم را در آن نیافته اند .در سر فصلهای مربوط به «دانشگاه و دین» و «دانشگاه و سیاست» ، از این مقوله بیشتر سخن خواهیم گفت؛ اما به اجمال یادآور می شویم که اهمیت و حرمت تشکلهای اسلامی دانشجویی بدان بود و هست که فرهنگ دینی را در محیط دانشگاه روح و عمق بخشند و دانشجویان را از سطحی گرایی، بساطت، ایمان تقلیدی و...، به عمق تفکر دینی و شور و ایمان فرا خوانند؛ اما سوگمندانه باید گفت که ارتباط تشکلهای اسلامی به احزاب و گروههای بیرون دانشگاه و نیز مراکز قدرت در داخل و بیرون دانشگاه، از این اهتمام اساسی کاست و آن را در گیرودار بالا بردنها و فروکشیدنها کشاند و آن توقع و انتظار را در کامها خشکاند.
رهبری معظم انقلاب، در یادکرد امیدها و ناکامی‌ها چنین فرموده بودند:
دل ما به انجمنهای اسلامی خوش بود.از اول انقلاب، بچه های دانشجو که به من مراجعه می کردند، اینها را به ایجاد و توسعه ی انجمنهای اسلامی تشویق می کردم...و ما خیلی امید بسته بودیم .من عملا می بینم انجمنهای اسلامی آن مسیری را که مورد امید بود، نپیموده اند.انجمن اسلامی بایستی زمینه سازی کند، تا فکر دینی و فرهنگ دینی در دانشگاهها به صورت درست و عمیق و شایسته ی دانشجویش جا بیفتد.به جای این، بسیاری از انجمنها حالا من همه شان را خبر ندارم، اما تا آن جایی که من اطلاع دارم به بازیهای سیاسی، کارهای سیاسی و دسته بندیهای سیاسی افتادند؛ دسته بندیهای سیاسی بیرون از دانشگاه را به داخل دانشگاه آوردند.
3) ضامن حفظ و پویایی انقلاب: تشکلهای اسلامی در سطح جامعه و بویژه در محیطهای دانشگاهی، بازوی پرتوان نهضت اسلامی در شرایط سخت و عسرت انقلاب بوده و هستند.در روزگار سنگربندیهای حزبی در محیط دانشگاهی، در دوره ی جنگ و جهاد و پس از آن، هماره پشتوانه ی اساسی برای نظام و انقلاب بوده اند.
با همین دید، رهبری معظم انقلاب از جایگاه انجمنها و تشکلهای اسلامی و بویژه تشکلهای اسلامی دانشجویی یاد کرده اند و نقش آن را ستوده اند:
انجمنهای اسلامی، نه فقط در دانشگاهها، بلکه در کل ارگانها، یکی از برنده ترین سلاحهای انقلاب هستند...این سلاح، سلاح بسیار برنده یی است.
نقشهای سه گانه ی تشکلهای اسلامی دانشجویی، گوشه یی از شأن و موقعیت تشکلها را نشان می دهد.به همین جهت بایستی به وظایف کلان و خرد مجامع اسلامی دانشجویی توجهی مجدد داشت؛ مشکلات و مخاطرات آن را مورد کاوش قرار داد و تمهیدات لازم را برای دستیابی به وظایف و پرهیز از خطرات جستجو کرد.
رسالت تشکل های اسلامی
تشکل های اسلامی دانشجویی، از نیازها و خواسته های درونی دانشگاه برآمده اند؛ با بخشنامه های یکروزه اداری شکل نگرفته اند، تا یک شبه پایان یابند؛ فرازهای سخت نهضت اسلامی در چند دهه ی اخیر، تأسیس آن را ایجاب کرد و بر استمرار حضور آن تأکید ورزید و این نهادها را به عنوان واقعیت غیر قابل انکار و حذف محیط دانشگاه درآورد.
مقام معظم رهبری، ضمن تأکید مداوم بر ضرورت حضور تشکلهای اسلامی در محیط دانشجویی، از این زمینه ها یاد کرده اند و فلسفه ی حضور این نهادها را در پرتو تأمین آن آرمانها و خواسته ها بیان داشته اند.
گوشه ای از وظایف و رسالتهای انجمنها و تشکلهای اسلامی را در نکات زیر می توان ارایه کرد:
1) مصونیت بخشی دینی، سیاسی محیط دانشگاه: تشکلهای اسلامی با نامی که برگزیده اند و تعلقی که به اسلام و مکتب نشان داده اند، در خط مقدم حفاظت محیط زیست دانشگاه هستند .آنان بایستی با حساسیت لازم به مسأله برخورد کنند؛ سیاست بی اعتنایی و تساهل را پیشه نگیرند و در برابر آلایشهای موجود و نفوذ آلودگیهای جدید، از واکنش منطقی دریغ نورزند :
دانشجو، آن کسی است که می خواهد از این سفره [دانشگاه ] تغذیه بشود.اگر دید گوشه یی از این سفره را کسی آلوده و مسموم و خراب می کند، حق دارد نگذارد.
ایشان در همین بیانات افزوده اند:
البته این کار اگر بخواهد درست انجام بگیرد، باید با یک سیستم بندی و با یک نظم و انتظام صحیح انجام بگیرد، که من فکر می کنم مظهر عمده ی آن، انجمنهای اسلامی دانشجویان هستند .
نکته اساسی در این مقوله آن است که نگاه حفاظتی به حریم و حرمت دانشگاه، نبایستی سطحی و محدودنگر باشد.متأسفانه درمواردی، این رسالت در محدوده ی حجاب و نماز یک یا چند استاد یا دانشجو و یا مسایل مشابه آن محدود مانده است و روح اساسی این رسالت، یا مغفول مانده و یا به فراموشی سپرده شده است.
در سخنی هشدارانه، رهبری معظم انقلاب، این نگاه ژرف را بیان کرده اند و به جزیی نگران و سطحی بینان، هشدار لازم را داده اند:
عزیزان من! به مسأله ی دین در دانشگاهها با این چشم نگاه کنید.مسأله این نیست که می ترسیم چهار نفر جوان در دانشگاه بی دین بشوند و بی دین بمانند و نماز نخوانند.البته همه ی اینها ایراد است.اگر خدای نکرده پسر یا دختر جوانی بی دین، لاابالی و به مقررات دین بی اعتنا باشد، اینها ایراد دارد؛ اما مسأله فقط به این جا تمام نمی شود.
نکته ی دیگر آن است که تشکلهای اسلامی نبایستی کار خود را در درمان آلودگیها و بیماریها محدود کنند؛ کار اساسیتر، بهداشت محیط زیست دانشگاهی است.نهادهای فرهنگی و از جمله تشکلهای اسلامی، می بایست با تأمین اطلاعات و تمهید فضای مناسب، از ورود بیماریها و آلودگیها ممانعت کنند و گونه یی واکسینه و مصونیت درونی در محیط پدید آورند:
به مسأله ی تشکلهای دینی دانشجویی با این چشم نگاه کنید؛ حالا اسمش هر چه هست، اسمها مهم نیست؛ مسماها و مضمونها مهم است....در دانشگاه کسانی هستند که زود تحت تأثیر تبلیغات دشمن قرار می گیرند؛ وسوسه ی نفس، آنها را زود مبتلا می کند؛ یا از شبهه ها، خیلی زود متأثر می شوند.شما باید به اینها مصونیت بدهید.
2) تعمیق فرهنگ دینی: تشکلهای اسلامی دانشجویی، به منظور ادای دین به دیانت و مکتب پدید آمدند.این تعهد، اصلیترین قید وجودی این نهادهای دانشجویی است.نکته ی یاد شده ایجاب می کند که نهادهای اسلامی دانشگاهی، به بررسی نقطه ی اساسی ضعف دینی در محیط دانشجویی بپردازند و راه علاج آن را جستجو کنند.
با یک نگاه ژرف کاوانه می توان دریافت که اساسیترین نکته را در ضعف تعبد یا کمرنگ بودن شعایر و یا مسایلی مشابه آن نمی توان دید.شاید در آن مقولات، ضعفها و یا نارساییهای جدی دیده شود؛ اما چندان نیست که خطر اصلی تلقی شود و ذهنها و عملکردها را به سوی خود متوجه کند.ضعف اصلی در محیط دانشجویی، اطلاع ناقص و سطحی دینی است.
گرچه ضعف اطلاعات مذهبی، مشکل عام جوامع اسلامی و از جمله کشور ماست، اما در محیطهای بسته و گروههای سنتی، ایمان و باور ریشه دار به انضمام دریچه های محدود اطلاعاتی موجب می شود که فقر اطلاعات مذهبی، اساس باور دینی را منهدم نکند؛ ولی در محیط دانشجویی، با توجه به گستره ی فضای اطلاعاتی، شبهات و شکوک راه پیدا می کند.در این شرایط، اگر سطح اطلاعات مذهبی ارتقاء پیدا نکند و عمق لازم را نیابد، موج شبهات به اضافه ی خودباوری کاذب موجب می شود که یا اساس باورهای دینی مورد تهدید قرار گیرد، و یا بدعتهای نوظهور به گونه یی مداوم، مشتریان تر و تازه پیدا کنند.
با همین نگرش، تشکلهای اسلامی بایستی اساسیترین موقف و عملکرد خود را در تعمیق و ارتقای فرهنگ دینی محیط دانشجویی بدانند و برای آن به برنامه ریزی جدی و اساسی روی آورند: انجمن اسلامی بایستی زمینه سازی کند، تا فکر دینی و فرهنگ دینی در دانشگاهها به صورت درست و عمیق و شایسته ی دانشجویش جا بیفتد.
هدایت فکری، دینی محیط دانشجویی در صورتی میسر است که انجمنها و تشکلهای اسلامی، رشد و ارتقای معارف دینی را برای اعضای خود در اهم مسایل قرار دهند و در گذر برنامه ها و موجهای زودگذر، از بنیان سازی استوار عقیدتی در اعضای خود غفلت نورزند: می شود انجمنهای اسلامی تغذیه و تقویت بشوند و کانونی برای کارهای اعتقادی گردند.
گزارش از عرفان عباسی
