به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ سید حسین میرزاده*/// شهرسازی و حوزههای مرتبط با آن نظیر برنامه ریزی و طراحی شهری، برنامه ریزی منطقهای، مدیریت شهری و ... از جمله عرصه-هایی است که به دلیل ماهیت و ذات وجودی شان با جوانب مختلف زندگی مردم سر و کار دارند. زیرا عرصه شهرسازی به تدبیر و مدیریت چگونگی زندگی انسان ها در شهرها پرداخته و مدیران و برنامه ریزان شهری به دنبال آن هستند که در قالب طرح ها و برنامه های مختلف فضایی بهتر برای زیست مردم در سکونتگاه های شهری و روستایی ایجاد کنند.
.jpg)
در این بین، یکی از عواملی که می تواند به نحو قابل توجهی در موفقیت و یا عدم موفقیت ایشان تاثیرگذار باشد، مشارکت واقعی گروه های ذی نفع و ذی نفوذ و به ویژه مردم است. زیرا سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان شهری و مردم محلی بسیار بیشتر از مدیران و تصمیم گیران نسبت به مسائل و مشکلات واقعی جوامع آشنایی دارند و از سوی دیگر، این مردم هستند که قرار است در فضاها عمومی و خصوصی ایجاد شده در شهرها زندگی کرده و طبعا رضایت و یا عدم رضایت ایشان از فضایی که در آن زیست می کنند، در موفق بودن نظام شهرسازی جامعه تاثیرگذار است.
در همین راستا، اتخاذ رویکرد اجتماع‌محور مبتنی بر پذیرش و حمایت و تصمیم‌گیری از پایین به بالا که می-بایست جایگزین نگاه تمرکزگرا و سیاسی (و امنیتی) و روش‌های ضربتی و سلبی شود، یکی از ضرورت¬هاست که باید از سوی مدیران نظام شهرسازی (به ویژه در معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی) مورد توجه قرار گیرد.
در همین راستا، یکی دیگر از عوامل مهم جهت جلب مشارکت مردمی، احترام واقعی به حقوق انسان¬ها (فارغ از جنسیت، سن، نژاد، قوم و مذهبی) و رعایت حقوق شهروندی است که باید سرلوحه تمامی تصمیم‌گیری‌ها در طرح¬ها و برنامه¬های شهری (منطقه¬ای) قرار گرفته و از این طریق، از تضییع احتمالی حقوق اقلیت‌ها، مهاجران و سایر گروه‌ها جلوگیری شود. سابقه کاری وزیر محترم راه و شهرسازی (در دوره تصدی معاونت شهرسازی و معماری و دبیر شورایعالی شهرسازی و معماری ایران) گویای آن است که ایشان به شدت به جلب مشارکت واقعی مردم و سازمان¬های مردم¬نهاد توجه و اهتمام داشته¬اند. بنابراین، انتظار می¬رود که امر مهم در انتخاب مدیران ایشان در حوزه¬های مختلف مورد توجه قرار گرفته و افرادی برای تصدی امور انتخاب شوند که به مشارکت واقعی مردم توجه داشته باشند.
اهمیت جلب مشارکت واقعی مردم به حدی است که شاید بتوان گفت طی سال¬های اخیر، یکی از راهبردهای اصلی برای نوسازی و بازآفرینی بافت¬های فرسوده، تاریخی و حاشیه¬نشین شهرها، مشارکت ساکنان این عرصه¬های مسئله¬دار شهری در برنامه¬ریزی¬ها و تصمیم¬گیری¬هاست. البته توجه و لزوم اقدام متناسب و درست در خصوص بازآفرینی و نوسازی محلات مسئله¬دار شهری (ورای موضوع مشارکت)، یکی از موضوعاتی که در ادوار مختلف مدیریتی در وزارت راه و شهرسازی مورد توجه مدیران و تصمیم¬سازان و تصمیم¬گیران در وزارت راه و شهرسازی بوده و انتظار می¬رود این عرصه در دوره وزارت خانم صادق مالواجرد مورد توجه مضاعف قرار گیرد. زیرا بخش قابل توجهی از جمعیت کشور در محلات فرسوده، ناپایدار، مسئله¬دار و حاشیه¬نشین سکونت داشته که از همین جهت، کیفیت زندگی ایشان با چالش¬های متعددی روبروست.
شفافیت و دسترسی آزاد و عمومی به اطلاعات طرح‌ها، ضوابط، پروژه‌ها، و مصوبات (به طور کامل و برخط) یکی دیگر از مطالبات و ضرورت¬هایی است که می¬بایست در دستورکار مدیران نظام شهرسازی کشور قرار گیرد. زیرا به واسطه این گونه اقدامات شفافیت¬زا؛ مشارکت عملی و حقیقی سازمان‌های مردم‌نهاد و سازمان‌های اجتماع‌محور محلی در زمینه تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری، اجرا، و حتی دیده‌بانی و نظارت بر عملکرد مدیران و تصمیم¬گیران افزایش یافته که به واسطه آن کیفیت تصمیم¬ها افزایش یافته و از سوی دیگر، از فسادهای سیستمی و یا رانت¬خواری¬ها در عرصه شهرسازی و برنامه¬ریزی اراضی شهری جلوگیری می¬گردد.
.jpg)
اما ورای رویکردهای فوق¬الذکر برای جلب مشارکت مردمی و ارتقای شفافیت، یکی از مسائل و چالش¬های حال حاضر در نظام شهرنشینی کشور و حتی سکونتگاه¬های روستایی در ایران، تغییر کاربری اراضی باز، سبز، باغ¬ها و زراعی (و حتی اراضی منابع طبیعی در خارج از حریم و داخل حریم شهرها) به کاربری¬های انتفاعی است که به تبعِ آن، مخاطرات جدی محیط‌زیستی کشور شامل بحران¬های خشکسالی، فرسایش، فرونشست، بحران بیابان‌زایی، تنش آبی و تغییرات اقلیمی در شهرها تشدید شده است.
برای رفع اساسی و بنیادین این موضوعات، می¬بایست به ارتقاء نظام برنامه¬ریزی منطقه¬ای و آمایش سرزمین در کشور به¬عنوان یک رویکرد اساسی توجه نمود. زیرا در شرایط کنونی و بدون برنامه¬های آمایش سرزمینی، بخش قابل توجهی از جمعیت کشور از روستاها و شهرهای کوچک به مناطق پرجمعیت و کلانشهرهای کشور مهاجرت کرده که در نتیجه، کلانشهرها و مناطق مادرشهری (نظیر تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و ...) با سیل جمعیت مهاجر مواجه شده است.
نتیجه اینکه بسیاری از مناطق کلانشهری کشور با چالش¬های محیط زیستی متعدد درگیر شده¬اند. یکی دیگر از راهکارها جهت حفظ اراضی سبز (همچون باغات و اراضی زراعی) و عرصه¬های باز شهری، جلوگیری از تغییر کاربری این اراضی در نهادهایی همچون شورایعالی شهرسازی و معماری ایران و یا کمیسیون¬های ماده 5 استانهاس. در همین راستا، لازم است که بعضی از قوانین و مقررات در حوزه شهرسازی و معماری به صورت اساسی مورد اصلاح و تجدیدنظر قرار گرفته تا حقوق و منافع مالکین خصوصی باغ¬ها و اراضی زراعی واقع در محدوده و حریم شهرها تأمین شده که در نهایت، مجموعه این اقدامات سبب خواهد شد این منابع طبیعی ارزشمند برای مردم ساکن در شهرها حفظ شود.
با توجه به موارد فوق¬الذکر، به نظر می¬رسد که خانم دکتر فرزانه صادق مالواجرد به¬عنوان وزیر راه و شهرسازی با چالش¬های قابل توجه و اساسی مواجه باشد که قرار نیست طی 4 سال دوره وزارت همه این مسائل رفع گردد اما ایشان می¬توانند با اتخاذ راهبردها و سیاست¬های مناسب در بسیاری از موارد، از شدت مسائل کاسته و یا از تشدید آنها جلوگیری نماید. در این راه، تجربه سال¬های متمادی فعالیت ایشان در حوزه کارشناسی و مدیریتی در وزارت راه و شهرسازی و شهرداری تهران و حسن شهرت و عملکرد ایشان در پست¬های مدیریتی قبلی، می¬تواند راهگشا بوده و دوره وزارت ایشان به یکی از درخشان¬ترین دوره¬های مدیریتی وزارت راه و شهرسازی تبدیل نماید.
امید اینکه ایشان ضمن بهره¬مندی از تجربه صاحب¬نظران حوزه¬های شهرسازی، معماری، راه و زیرساخت¬های عمرانی، از چرخه‌های تکراری مدیریتی پرهیز کرده و از نیروهای با انگیزه، جوان، متخصص و خلاق برای سمت‌های مدیریتی کمک گیرند. از این جهت که ایشان خود یکی از وزیران جوان پیشنهادی رئیس جمهور محترم در دولت چهاردهم هستند و با تیم مدیریتی چالاک و در عین حال متخصص خود بتوانند بر مشکلات موجود در عرصه¬های مختلف حوزه شهرسازی فائق آیند. شاید بتوان گفت جذب نخبگان حوزه¬های شهرسازی و معماری و حتی علوم اجتماعی به وزارت راه و شهرسازی می¬تواند به¬عنوان یکی از مهمترین عوامل موفقیت و بهبود عملکرد این وزارتخانه در سال¬های آتی در حوزه راهبردی شهرسازی و عرصه¬های مرتبط با آن محسوب شود. اهمیت بهره¬گیری از نیروهای جوان، متخصص، نخبه و باانگیزه به حدی است که این موضوع به دفعات در سخنان مقام معظم رهبری (مدظله¬العالی) و همچنین رئیس جمهور محترم مورد تأکید قرار گرفته است.
.jpg)
همچنین به نظر می¬رسد جهت تحقق هرچه بیشتر شعار رئیس جمهور محترم مبنی بر پایبندی به قانون، می¬بایست وزارت راه و شهرسازی توجه مضاعف به قوانین، ضوابط و مقررات شهری (نظیر طرح¬های جامع شهری و سایر اسناد فرادستی مصوب و ملاک عمل) را ملاک راه خود قرار دهد. در این راه، هر یک از نهادهای ذی¬مدخل همچون شهرداری¬ها که از قوانین و مقررات موضوعه تخطی نموده، با برخورد قانونی و قاطع وزارت راه و شهرسازی و تیم مدیریتی شورایعالی شهرسازی و معماری ایران مواجه شوند. تا از این طریق فعالیت¬های سوداگرانه همچون تراکم فروشی و تغییر کاربری اراضی سبز، باز و کاربری¬های خدمات عمومی به کاربری-های انتفاعی کاهش یابد. این گونه اقدامات باعث می¬گردد که وزارت راه و شهرسازی و شورایعالی شهرسازی و معماری ایران بتواند جایگاه واقعی خود را بیش از پیش ارتقاء داده و از اقدامات غیرقانونی بعضی اشخاص حقیقی و یا حقوقی جلوگیری کنند.
به امید یه هوای تازه¬تر ...
*پژوهشگر دکتری شهرسازی
