به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ رتبه‌بندی QS یکی از معتبرترین رتبه‌بندی‌های جهانی دانشگاه‌ها است که توسط موسسه‌ی QS هر سال منتشر می‌شود. این رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی را بر اساس معیار‌های مختلفی ارزیابی و دسته‌بندی می‌کند؛ رتبه‌بندی دانشگاهی کیو.اس جزو معتبرترین نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی است که هر سال توسط شرکت کاکارلی سیموندز منتشرمی شود و این رتبه‌بندی بین سال‌های ۲۰۰۹-۲۰۰۴ به صورت مشترک با رتبه‌بندی تایمز منتشر شده‌است که پس از آن هر یک اقدام به انتشار رتبه بندی مستقل کرده اند.
رتبه‌بندی QS برای دانشگاه‌ها به صورت کلی (رتبه‌بندی جهانی) و نیز به تفکیک رشته‌ها و موضوعات مختلف منتشر می‌شود و یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این رتبه‌بندی، تمرکز بر بازار کار و توجه به ارزیابی‌های کارفرمایان است که به دانشجویان در انتخاب دانشگاه مناسب برای تحصیل و اشتغال کمک می‌کند. رتبه‌بندی QS یکی از چندین سیستم رتبه‌بندی معتبر در سطح جهانی است و در کنار رتبه‌بندی تایمز (THE) و شانگهای (ARWU) مورد توجه قرار می‌گیرد.
معیار‌های اصلی رتبه‌بندی QS
معیار‌های اصلی رتبه بندی کیو.اس عبارت است از اعتبار آکادمیک با سهم ۴۰٪ در رتبه‌بندی، این معیار بر اساس نظرسنجی از اساتید و پژوهشگران سراسر جهان انجام می‌شود و اعتبار در میان کارفرمایان با سهم ۱۰٪، این معیار میزان اعتبار فارغ‌التحصیلان هر دانشگاه در بازار کار را می‌سنجد؛ نسبت تعداد دانشجو به تعداد اعضای هیات علمی که با سهم ۲۰٪، نشان‌دهنده‌ی کیفیت آموزشی و توجه به نیاز‌های دانشجویان است و تعداد ارجاعات به ازای هر عضو هیئت علمی با سهم ۲۰٪، این شاخص به ارزیابی میزان تولید علمی دانشگاه از نظر تعداد ارجاعات به مقالات علمی منتشر شده توسط اعضای هیئت علمی می‌پردازد. همچنین؛ نسبت اعضای هیئت علمی بین‌المللی با سهم ۵٪، این شاخص تنوع ملیتی اعضای هیئت علمی دانشگاه را ارزیابی می‌کند و نسبت دانشجویان بین‌المللی با سهم ۵٪، این شاخص تنوع ملیتی دانشجویان دانشگاه را نشان می‌دهد.
افزایش حضور دانشگاه‌های اسلامی در رتبه بندی QS
پایگاه رتبه بندی کیو.اس در رتبه بندی ۲۰۲۵ خود فهرستی از برترین دانشگاه‌های جهان را اعلام کرد که این رتبه بندی بزرگترین رتبه بندی است که تاکنون بیش از ۱۵۰۰ دانشگاه در ۱۰۵ سیستم آموزش عالی را نشان می‌دهد؛ در رتبه بندی سال ۲۰۲۵، ۳۲ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران در رتبه بندی کیو اس آسیایی ۲۰۲۵ حضور دارند، این در حالی است که در رتبه بندی سال ۲۰۲۴؛ ۲۷ کشور اسلامی در این رتبه بندی حضور داشته اند و در میان کشور‌های اسلامی کشور مالزی با ۲۸ اندونزی با ۲۶ دانشگاه از کشور اندونری و ترکیه با ۲۵ دانشگاه بیشترین تعداد حضور دارند.
در رتبه بندی کیو.اس ۲۰۲۴ تعداد ۷ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران حضور دارند، دانشگاه‌های صنعتی شریف با رتبه ۳۳۴ و دانشگاه تهران با رتبه ۳۶۰ صنعتی امیرکبیر با رتبه ۳۷۵ و علم و صنعت ایران با رتبه ۴۵۱ به ترتیب رتبه اول تا چهارم را کسب کردند. اما در رتبه بندی کیو.اس سال ۲۰۲۵ دو دانشگاه تبریز و شیراز امسال به دانشگاه‌های برتر کشور اضافه شدند که کل تعداد دانشگاه‌های برتر ایرانی به ۹ دانشگاه افزایش یافته است.
وضعیت دانشگاه‌های دولتی در رتبه بندیQS
دانشگاه صنعتی شریف همچون سال گذشته با کسب امتیاز ۳۳ جایگاه اول کشور را کسب کرد، اما در رتبه بندی این دانشگاه به نسبت سال گذشته که رتبه ۳۳۴ را کسب کرده بود با کسر ۸ امتیاز به رتبه ۳۴۲ در سال ۲۰۲۵ رسیده است، بعد از دانشگاه شریف رتبه دوم متعلق به دانشگاه تهران با کسب امتیاز ۳۱.۴ در سال ۲۰۲۴ است، اما در رتبه بندی جهانی دانشگاه تهران از رتبه ۳۶۰ سقوط کرده و به رتبه ۳۶۸ در سال ۲۰۲۵ رسیده است.
همچون سال گذشته دانشگاه صنعتی امیرکبیر با امتیاز ۲۹.۵ رسیده است، اما این درحالی است که رتبه این دانشگاه از ۳۷۵ به ۴۰۳ رسیده است، یعنی این دانشگاه ۲۸ پله سقوط کرده است و به نسبت دانشگاه‌های دیگر اوضاع خوبی ندارد؛ در ادامه دانشگاه علم و صنعت ایران با امیتاز ۲۷.۲ رتبه چهارم همچون سال گذشته به خود اختصاص داده است و رتبه این دانشگاه در سال گذشته ۴۵۱ بوده است، اما امسال به ۴۳۶ رسیده است و این دانشگاه نیز ۱۵ پله سقوط کرده است.
افت رتبه دانشگاه‌های دولتی در رتبه بندی QS
رتبه پنجم برترین دانشگاه‌های کشور متعلق به دانشگاه صنعتی امیرکبیر با امتیاز ۲۴.۵ است با این تفاوت که این دانشگاه در سال گذشته در رده بندی حضور نداشته است، اما رتبه جهانی این دانشکاه در سال ۲۰۲۵ به ۴۸۹ رسیده است. دانشگاه تبریزامسال برای اولین بار وارد رده بندی شده است و با امتیاز ۲۲.۵ است و امسال توانسته در رتبه بندی ۵۵۲ را در بین دانشگاه‌های جهان به دست آورد و در ادامه این رتبه بندی دانشگاه شیراز در ۶۹۰ به به رده ۷۰۰ و ۶۹۱ رسیده است.
در سال ۲۰۲۵، رتبه هشتم برترین دانشگاه کشور به دانشگاه شهید بهشتی اختصاص دارد، اما رتبه جهانی این دانشگاه به نسبت دانشگاه‌های دیگر بهتر بوده است به گونه‌ای که از ۱۰۰۰- ۹۵۱ در سال ۲۰۲۴ به رتبه ۹۰۰- ۸۵۱ صعود داشته است. دانشگاه فردوسی مشهد نیز که سال ۲۰۲۴ رتبه هفتم کشوری را به خود اختصاص داده بود، با دو پله سقوط به رده نهم رسیده است. اما رتبه جهانی آن از ۱۲۰۰- ۱۰۰۱ در سال ۲۰۲۴، به رده ۱۰۰۰- ۹۵۱ صعود کرده است.
علت افت دانشگاه‌های دولتی در رتبه بندی QS
افت رتبه دانشگاه‌های دولتی در رتبه‌بندی جهانی QS را می‌توان از زوایای مختلفی بررسی کرد و به عواملی از جمله تغییرات در روش‌های ارزیابی QS، کیفیت تحقیق و آموزش، کاهش سرمایه‌گذاری‌های پژوهشی، و همچنین رقابت شدید در سطح جهانی اشاره کرد. رتبه‌بندی QS، دانشگاه‌ها را بر اساس معیار‌هایی مانند اعتبار علمی، اعتبار کارفرمایی، نسبت دانشجو به استاد، تعداد استناد‌های علمی به ازای هر عضو هیئت علمی و جذب دانشجویان و اساتید بین‌المللی ارزیابی می‌کند؛ هر گونه ضعف در این شاخص‌ها می‌تواند بر رتبه دانشگاه‌ها تأثیرگذار باشد.
رتبه‌بندی جدید QS نشان از افت جایگاه دانشگاه‌های دولتی ایران در سطح بین‌المللی دارد و بررسی نتایج این رتبه‌بندی حاکی از کاهش امتیازات برخی از مطرح‌ترین دانشگاه‌های کشور در شاخص‌هایی مانند پژوهش، اثرگذاری علمی و شهرت بین‌المللی است. کارشناسان این افت را به چالش‌های ساختاری، کاهش بودجه‌های پژوهشی و محدودیت‌های بین‌المللی مرتبط می‌دانند.
در حالی که دانشگاه‌های ایران در سال‌های گذشته با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های علمی و افزایش تعداد مقالات بین‌المللی توانسته بودند جایگاه خود را بهبود بخشند، اما عواملی مانند محدودیت در همکاری‌های علمی، مهاجرت نخبگان، و کاهش تخصیص بودجه در سال‌های اخیر به تضعیف این روند منجر شده است.
همچنین در رتبه‌بندی اخیر، معیار‌های جدیدی در سنجش کیفیت آموزشی، پایداری و تأثیر اجتماعی مورد توجه قرار گرفته که برخی از دانشگاه‌های ایران در این زمینه‌ها با چالش مواجه شده‌اند.
یکی از دلایل اصلی افت دانشگاه‌های دولتی در این رتبه‌بندی، چالش‌های اقتصادی و بودجه‌ای است که بر بسیاری از کشور‌های در حال توسعه از جمله ایران تأثیر گذاشته است. کاهش بودجه‌های پژوهشی و عدم سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌های آموزشی و تحقیقاتی منجر به کاهش کیفیت تحقیق و نوآوری می‌شود. همچنین، فرسودگی تجهیزات و عدم دسترسی به منابع و فناوری‌های نوین می‌تواند منجر به کاهش توانایی پژوهشی اساتید و دانشجویان شود.
علاوه بر این، مسائل اقتصادی موجب کاهش انگیزه نخبگان علمی برای ماندن در کشور و فعالیت در دانشگاه‌های دولتی می‌شود و در نتیجه، دانشگاه‌ها با مشکل مهاجرت نخبگان و کاهش اساتید با تخصص بالا روبرو می‌شوند. از سوی دیگر، روند جهانی‌شدن آموزش عالی و افزایش رقابت میان دانشگاه‌های مطرح جهانی نیز اهمیت کسب اعتبار علمی و جذب اساتید و دانشجویان بین‌المللی را دوچندان کرده است. دانشگاه‌های برتر کشور‌های توسعه‌یافته با بهره‌گیری از بودجه‌های تحقیقاتی بالا و جذب نخبگان جهانی، بهبود کیفیت علمی و آموزشی خود را تضمین می‌کنند، در حالی که دانشگاه‌های دولتی با محدودیت‌هایی در این زمینه مواجه هستند.
عامل دیگر، تغییر در معیار‌ها و وزن‌دهی شاخص‌های ارزیابی در سیستم رتبه‌بندی QS است. برای مثال، تمرکز بیشتر بر تعداد استناد‌های علمی و میزان تحقیقات بین‌رشته‌ای و کاربردی باعث شده است که دانشگاه‌هایی که در رشته‌های نوین و کاربردی فعالیت کمتری دارند، افت رتبه پیدا کنند. بسیاری از دانشگاه‌های دولتی ایران تمرکز بیشتری بر علوم انسانی و علوم پایه دارند و کمتر به علوم کاربردی و بین‌رشته‌ای توجه کرده‌اند که این امر موجب کاهش استناد‌های علمی و در نتیجه افت رتبه می‌شود.
به طور کلی، افت رتبه دانشگاه‌های دولتی در رتبه‌بندی QS نشان‌دهنده نیاز به یک رویکرد راهبرذی جدید در آموزش عالی، شامل افزایش سرمایه‌گذاری در پژوهش، بهبود زیرساخت‌های تحقیقاتی، تشویق به تولید علم کاربردی، و تعامل بیشتر با نهاد‌های علمی بین‌المللی است.
گزارش از عرفان عباسی
