به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ بیش از ۹۰ درصد برق مورد نیاز کشور از طریق نیروگاه‌های حرارتی که عمدتاً سوخت اصلی آن‌ها گاز طبیعی است، تأمین می‌شود. ضرورت دارد برای افزایش امنیت انرژی و رفع ناترازی‌ها، به تنوع‌بخشی در سبد تولید برق توجه ویژه‌ای شود.
ایران ظرفیت‌های متنوعی برای تولید برق از جمله زغال‌سنگ، انرژی هسته‌ای، نیروگاه‌های آبی و منابع تجدیدپذیر دارد. با این حال، در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد برق کشور از طریق نیروگاه‌های حرارتی گازسوز تولید می‌شود.
وابستگی بیش از اندازه به گاز طبیعی و همزمان ناترازی میان تولید و تقاضای گاز، مشکلات متعددی را ایجاد کرده است که نتایج آن را در قطعی برق خانگی شاهد هستیم.
در فصل زمستان، بخشی از کمبود گاز از طریق سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها جبران می‌شود. این اقدام علاوه‌بر آلودگی محیط زیست و تهدید سلامت عمومی، باعث استهلاک بیشتر تجهیزات نیروگاهی و افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری می‌شود.
یکی از مزایای مهم تنوع‌بخشی به تولید برق، تأمین امنیت انرژی است که به استقلال از واردات، ذخیره‌سازی مناسب و پایداری سیستم برق کشور منجر می‌شود. آمارها نشان می‌دهد که در حال حاضر بیش از ۸۶ درصد برق کشور وابسته به گاز طبیعی، حدود ۹ درصد به فرآورده‌های نفتی و کمتر از ۵ درصد به سایر منابع (شامل برقابی، هسته‌ای و تجدیدپذیر) وابسته است.
تلاش‌های دولت سیزدهم
دولت سیزدهم گام‌های مهمی برای تنوع‌بخشی به تولید برق برداشته است. برای نمونه، تا مردادماه امسال از محل نیروگاه‌های تجدیدپذیر، ۳۷۲ مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شد. خبرگزاری تسنیم در این گزارش اعلام کرد که نزدیک به ۱۳ هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر دیگر نیز در حال احداث است و انتظار می‌رود این نیروگاه‌ها تا سال آینده به شبکه سراسری متصل شوند.
در سه سال گذشته، احداث نیروگاه‌های برقابی و نیروگاه‌های تولید پراکنده نیز به ترتیب ۱۷۵ و ۴۱۴ مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور افزوده است. همچنین ۲۱۶۹ مگاوات ظرفیت جدید با استفاده از توان و تخصص شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق ارتقا و رفع محدودیت‌ها حاصل شده است. مجموع این اقدامات باعث شده که ظرفیت تولید برق کشور از شهریور ۱۴۰۰ تاکنون بیش از ۱۰ هزار و ۲۷۷ مگاوات افزایش یابد.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو (پاون)، در فصل سرد امسال و به دلیل محدودیت در تأمین سوخت نیروگاه‌ها، ظرفیت تولید برق حدود ۳ درصد کمتر از میزان مصرف مورد نیاز بود. این امر وزارت نیرو را ناگزیر به اعمال محدودیت ساعتی برای مدیریت ذخایر سوخت کرد. کاهش بیش از ۴ میلیارد مترمکعب تحویل گاز به نیروگاه‌ها، چالش‌های جدی در تأمین برق کشور به وجود آورد. در چنین شرایطی، وابستگی بسیار زیاد به نیروگاه‌های حرارتی به وضوح یک نقطه‌ضعف بزرگ به شمار می‌رود و نیاز به تنوع‌بخشی به تولید برق بیش از پیش احساس می‌شود.
افزایش امنیت انرژی با توسعه تجدیدپذیرها
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «واکاوی امنیت انرژی در ایران از منظر تنوع در سبد تولید برق»، بر لزوم تنوع‌بخشی به تولید برق برای افزایش امنیت انرژی و رفع ناترازی‌ها تأکید کرده است. در این گزارش آمده که وابستگی شدید به گاز طبیعی، امنیت تأمین برق را به خطر می‌اندازد.
این گزارش پتانسیل انرژی تجدیدپذیر کشور، شامل انرژی خورشیدی و بادی را حدود ۱۲۰ هزار مگاوات برآورد کرده است. با این حال، تاکنون تنها حدود نیم درصد برق تولیدی کشور از این منابع تأمین می‌شود. بنابراین توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه خورشیدی و بادی، می‌تواند یکی از گزینه‌های اصلی برای تنوع‌بخشی به تولید برق باشد، مشروط به تأمین مالی مناسب.
علاوه بر این، باتوجه به اینکه ۳۵ درصد از برق جهان از زغال‌سنگ تولید می‌شود و ایران نیز دارای منابع زغال‌سنگ کافی است، ساخت نیروگاه‌های زغال‌سنگ‌سوز می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. همچنین سهم انرژی هسته‌ای در تولید برق جهان حدود ۱۰ درصد است، در حالی که این سهم در ایران تنها ۲ درصد است. بنابراین افزایش ظرفیت نیروگاه‌های هسته‌ای، از جمله تکمیل واحدهای جدید نیروگاه بوشهر، گزینه دیگری برای تنوع‌بخشی است.
مشوق‌هایی برای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر
گزارش مرکز پژوهش‌ها تأکید کرده است که مهم‌ترین مانع در مسیر تنوع‌بخشی به تولید برق، تأمین منابع مالی لازم برای توسعه نیروگاه‌های بدون مصرف سوخت گاز و فرآورده‌های نفتی است.
پیشنهاد شده که برای تسریع در تأمین مالی این پروژه‌ها، از ظرفیت حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی قانون برنامه هفتم استفاده شود.
همچنین ارائه مجوز صادرات برق به نیروگاه‌های تجدیدپذیر بخش خصوصی به عنوان یکی از مشوق‌ها پیشنهاد شده است. این موضوع در برنامه هفتم توسعه نیز تکلیف شده است. اجرای ماده ۱۰ قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق که به حذف تدریجی قیمت‌گذاری انرژی و انتقال یارانه‌ها به انتهای زنجیره تأکید دارد، از دیگر راهکارهای پیشنهادی است.
در پایان این گزارش، بر ضرورت تدوین نقشه راهی برای مشخص کردن سهم بهینه هر یک از منابع انرژی (گاز طبیعی، فرآورده‌های نفتی، زغال‌سنگ، تجدیدپذیر و هسته‌ای) در تولید برق کشور تأکید شده است. این نقشه راه باید مزیت‌های راهبردی کشور در هر بخش را نیز در نظر بگیرد تا بتوان تنوع‌بخشی به تولید برق را به شکلی مؤثر عملیاتی کرد.
نظر کارشناسان
عضو هیات مدیره سندیکای شرکت‌های تاسیساتی و صنعتی ایران گفت: هم‌اکنون به وضعیتی رسیدیم که نمی‌شود توقع داشت که با یک چوب جادویی و بطور آنی مشکل را برطرف کرد بلکه نیاز به عزم و اراده دولت دارد تا با مدیریت صحیح سرمایه‌گذاران را برای سرمایه‌گذاری با ارائه تضامین مطمئن ترغیب کند.
تورج بطحایی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چرا امروز کشور با وجود دارا بودن منابع غنی نفت و گاز دچار ناترازی انرژی شده است؟ گفت: این موضوع مهم به سیاست‌گذاری‌های دولت و برنامه‌های توسعه‌ای اخیر کشور و بخشی نیز به تحریم‌ها و دیپلماسی بین‌المللی کشور بر می‌گردد. ممکن است این سوال پرسیده شود که چرا کشور به این وضعیت دچار شد؟ به خاطر اینکه سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی به صورت اصولی در کشور انجام نشده است تا بتوان نیروگاه حرارتی یا تجدیدپذیر بزرگ مقیاس یاپالایشگاه‌های گازی جدید ساخت.
وی افزود: سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل عدم شفافیت مالی و نگرانی از تغییر قوانین رغبتی برای سرمایه‌گذاری در کشور ندارند و از سوی دیگر ضمانت کافی برای انجام سرمایه‌گذاری و امنیت آن نیست؛ سرمایه‌گذار داخلی نیز تا چالش‌ها و ریسک‌های بازار بهینه‌سازی انرژی برطرف نشود و تضامینلازم را دولت ندهد علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری ندارد.
عضو هیات مدیره سندیکای شرکت‌های تاسیساتی و صنعتی ایران در رابطه با تاثیر بهینه‌سازی ساختمان برای کنترل ناترازی، تصریح کرد: الان به وضعیتی رسیده‌ایم که حتی با وجود داشتن سرمایه کافی، نیروی انسانی، عزم و اراده و برنامه؛ حداقل چهار الی پنج سال طول می‌کشد که نیروگاه یا پالایشگاه ساخته شود. بنابراین برای کمک به رفع ناترازی، حرکت به سمت راه‌اندازی بازار بهینه‌سازی انرژی امری اجتناب ناپذیر است.
بطحایی ادامه داد: می‌بایست برای ساختمان‌های جدیدی که در کشور ساخته می‌شود اجرای مفاد مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان الزامی باشد و نظارت‌های سختگیرانه انجام شود تا با ساختمان‌هایی با رده انرژی حداقل C برسیم. بیش از چند دهه است که این سند تهیه و تنظیم شده پیش‌نویس پنجمین ویرایش آن نیز تهیه شده است.
گزارش از عرفان عباسی
