به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران» به نقل از تسنیم، 11 فیلم مستند به بخش مسابقه سینمای مستند در چهل و سومین جشنواره فیلم فجر راه یافتند؛ مستندهایی که برخی دومین نمایش جشنواره‌ای خود را پس از حضور در سینما حقیقت، پشت سر خواهند گذاشت و برخی دیگر برای اولین بار در جشنواره فیلم فجر رونمایی می‌شوند. نگاهی به این آثار، نشان از تنوع موضوعی آثار این بخش دارد، به طوری که مستندهایی با موضوعات ورزشی، حیات وحش، تاریخ و ادبیات، دفاع مقدس، هنر و ... دیده می‌شود.
در این بین، مروری بر چند نکته دارای اهمیت است.
ماجرای یک بی‌عدالتی و روندی که عوض شد!
2-3 سالی است که در فراخوان جشنواره فیلم فجر ذکر می‌شود که مستندهایی امکان حضور در جشنواره فیلم فجر را دارند که پیشتر در جشنواره سینما حقیقت حضور داشته باشند و فیلم‌هایی که در این رویداد سینمایی حضور نداشتند، اجازه حضور در ترکیب فیلم‌های مستند جشنواره فیلم فجر را ندارند. با این قانون‌گذاری، مستندهایی که در فاصله جشنواره سینما حقیقت تا جشنواره فیلم فجر آماده می‌شدند و همچنین فیلم‌هایی که بنابر سلیقه هیئت انتخاب جشنواره سینما حقیقت، نمی‌توانستند به این رویداد راه پیدا کنند، یک فستیوال مهم دیگر سینمایی را هم بدون حتی لحظه‌ای داوری یا انتخاب، از دست می‌دادند!
به نظر می‌رسید این اتفاق نوعی بی عدالتی در حق این آثار است، اما در فراخوان جشنواره فیلم فجر امسال، اتفاق مثبتی رخ داد و شرایط حضور فیلم‌های مستند در جشنواره دچار تغییر جدی شد. در فراخوان جشنواره فیلم فجر امسال، به صراحت ذکر شده بود که: «فیلم‌های این بخش باید معرفی شده توسط هیئت انتخاب هجدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران (سینما حقیقت) باشند. (تقاضای حضور فیلم‌های مستند بلند سینمایی منوط به راهیابی این آثار به بخش مسابقه جشنواره سینما حقیقت نیست).»
البته محمد حمیدی‌مقدم، دبیر جشنواره سینما حقیقت در گفت‌وگویی با خبرگزاری تسنیم به این تغییر رویه اشاره کرده بود. او در این مصاحبه تاکید کرد: «همانطور که می‌دانید در چند سال اخیر، براساس قانون، تنها فیلم‌های حاضر در بخش مسابقه جشنواره سینما حقیقت فرصت حضور در جشنواره فیلم فجر را پیدا می‌کردند؛ این اتفاق در حالی است که شاید فیلم خوبی وجود داشته باشد که به هر دلیلی نتوانسته در سینما حقیقت حضور پیدا کند؛ حتی شاید گروه مشاورین انتخاب ما در جشنواره سینما حقیقت از فیلمی غفلت کرده باشند، آیا به دلیل این اتفاق، این فیلم باید از جشنواره فیلم فجر هم حذف شود؟ چنین چیزی برخلاف عدالت نیست؟
البته جشنواره هم می‌گوید من مختصات خودم را دارم و فرصت این را ندارم که بین صدها فیلم مستند که در کشور ساخته می‌شود، تعدادی را برای حضور در جشنواره انتخاب کنم و برهمین اساس تنها روی مستندهای جشنواره سینما حقیقت تمرکز می‌کنم. برای رعایت این موضوع درخواست کردیم دامنه انتخاب گسترش پیدا کند؛ یعنی لیست همه فیلم‌های بلند که به جشنواره سینما حقیقت آمده، توسط هیئت مشاوران به جشنواره فیلم فجر داده شود تا از بین آنها خودشان انتخاب کنند. به نظرم این موضوع در تحقق عدالت باشد.»
نتیجه این تغییر رویه، اتفاق قابل توجهی را رقم زد؛ چرا که باعث شد تا 3 فیلم مستند جدید که موفق به حضور در جشنواره سینما حقیقت نشده بودند، به جشنواره فیلم فجر راه پیدا کنند. مستندهای «درباره‌ی مهرداد بهار» ساخته پیام مستوفی، «شاهین لیل» به کارگردانی نصرالله محمدی ایازی و «مرزهای خاموشی» اثری از امید هاشملو، 3 فیلمی هستند که از دایره انحصار انتخاب فیلم‌های مستند از جشنواره سینما حقیقت خارج شدند.
بی‌توجهی به بخش مستند همچنان ادامه دارد
بی‌توجهی به سینمای مستند در جشنواره فیلم فجر، تبدیل به یک سوژه تکراری برای نوشتن گزارش خبری توسط رسانه‌ها شده است، چرا که در یک دهه اخیر، انواع و اقسام سیاست‌گذاری‌های متفاوت و غیر یکسان برای این بخش لحاظ شده و تقریباً هیچ دبیری هم جرأت یک تصمیم قاطع و همه‌گیر برای این بخش را نداشته است.
حذف سیمرغ بخش پژوهش و جلوه‌های ویژه و تبدیل به یک سیمرغ برای فیلم‌های مستند، اختصاص بدترین سانس برای نمایش فیلم‌های مستند در چند سال اخیر، حذف نشست خبری عوامل تولید فیلم و ... بخشی از داستان دردناک برخورد جشنواره فجر با شاخه‌ای از سینما است که به گفته عده‌ای آبروی سینمای ایران در دنیا است!
البته با وجود فشردگی اکران فیلم‌های سینمایی هم چاره جز این تصمیمات نبوده است.
در دو سال اخیر این سلسله اقدامات به شیوه جدیدی ادامه پیدا کرده و فیلم‌های مستند فرصت حضور در جدول نمایش اصلی کاخ جشنواره را هم پیدا نکرده‌اند و با طرح این بهانه که سالن اختصاصی به این آثار در برج میلاد داده شده است، عملا نمایش این آثار به محاق رفته است.
احتمالا باید جسورانه‌ترین حرف درباره حضور بخش مستند در جشنواره فجر را باید متعلق به مجتبی امینی، دبیر چهل و دومین جشنواره فیلم فجر بدانیم؛ جایی که او در نشست خبری در پاسخ به سوال درباره بی توجهی به آثار مستند و کوتاه گفت: «یک جشنواره بین‌المللی به‌اسم جشنواره فیلم کوتاه تهران برای فیلمسازان کوتاه داریم؛ همچنین یک جشنواره بین‌المللی دیگر برای سینمای مستند داریم که نامش جشنواره سینما حقیقت است، این دو جشنواره مخاطب و بستر دیده شدن دارند. سالهاست که به عزیزان ما در فیلم کوتاه و مستند احترام گزارده می‌شود و به آنان می‌گوییم "جشن ملی است و شما هم بیایید"، اما فراموش نکنید که عزیزان سینمای بلند نیز حق و حقوقی دارند که باید رعایت شود. آثار کوتاه و مستند قبلاً اکران شده‌اند. در گام نخست خوب است که این 11 مستند را بشناسیم و علاوه بر آشنایی با موضوع آنها، پیشینه‌شان را بیشتر بدانیم.»
از این سخنان به خوبی می‌توان فهمید که نوع برخورد با سینمای مستند در جشنواره فجر چگونه است.
جالب است که از ماه‌ها قبل، مطالبه جدی برای اختصاص نمایش به فیلم‌های مستند و برگزاری نشست خبری برای آنها شکل گرفته بود؛ به طوری که محمد حمیدی‌مقدم مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در گفت‌وگویش با تسنیم اشاره کرده بود: «به نظرم با توجه به صحبت‌هایی که داشتیم اتفاقات خوبی در جشنواره فیلم فجر امسال رقم خواهد خورد. برای مثال، پیشنهاد کردیم که برای نمایش آثار مستند و کوتاه، یک سالن مجزا گرفته شود، حتماً فضای استقبال از تولیدکنندگان این آثار و نشست خبری جدا برای آنها برگزار شود، آنهم در زمانی که فیلم سینمایی داستانی دیگری روی پرده نیست که توجهات به سمت آنها پرت بشود. آقای خزاعی نیز به اعتراضات ما گوش دادند، جلسه‌ای برگزار شد که منجر به تغییر آیین‌نامه شد.»
این اتفاق در شرایطی است که خوشبختانه، امسال فیلم‌های انیمیشن جدی گرفته شدند و با اختصاص سانس میانی (به جای سانس اول روز یا سانس پایانی شب) به این آثار، مشخص شد که رویکرد جشنواره نسبت به این شاخه از سینما تغییر جدی پیدا کرده است. با این تصمیم، خبرنگاران فیلم‌های انیمیشن را تماشا می‌کنند، نشست خبری آن پرشورتر برگزار می‌شود و حتما نقد و یادداشت‌های جدی‌تری برای این آثار نگارش خواهد شد. اما همچنان تنها یک جایزه به این گونه سینمایی اختصاص پیدا کرده‌است.
بنابراین همانقدر که سیاست جشنواره درباره سینمای انیمیشن قابل تقدیر است، نگرش آن به سینمای مستند قابل انتقاد است. در مجموع به نظر می‌رسد که سینمای مستند تبدیل به استخوان لای زخم در جشنواره فیلم فجر شده است؛ نه اراده‌ای برای ارتقای این بخش وجود دارد، نه جسارتی برای یک تصمیم همیشگی برای آن!
«کابین» و «آسانسور» کجا رفتند؟
مروری بر 11 فیلم مستند راه یافته به جشنواره فیلم فجر، جای خالی 2 فیلم مستند را نشان می‌دهد؛ 2 مستندی که در جشنواره سینما حقیقت حضور داشتند، برنده جایزه‌های اصلی شدند و توجهات بسیاری را به خود جلب کردند. مستند «کابین» ساخته یاسر خیر که برنده جایزه بهترین مستند بلند بین‌الملل شد و مستند «آسانسور» به تهیه‌کنندگی محمد کارت که به صورت مشترک همراه با فیلم مستند «تورگی» جایزه بهترین فیلم جشنواره سینما حقیقت را گرفت.
سوال اصلی این است که چرا این 2 اثر جایی در جشنواره فیلم فجر ندارند؟ آیا این مستندها به دلیل سوژه حساسی که داشتند کنار گذاشته شدند یا تصمیمات مدیریتی و تهیه‌کنندگی در جریان بوده است؟
به نظر می‌رسد با توجه به حضور مستندهایی در جشنواره فجر مثل «ضد قهرمان» و «یک وجب خاک» که سوژه‌های جنجالی دارند، فرضیه اول باطل است. اگر چه برخی منابع خبری اشاره کرده بودند که مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی این آثار را به جشنواره ارسال نکرده است.
هر چه هست شاهد ترکیب خوبی از فیلم‌های مستند در جشنواره امسال هستیم و رقابت برای کسب سیمرغ تنگاتنگ خواهد بود اما عدم اختصاص اکران به فیلم‌های این بخش بدجوری توی ذوق می‌زند.
