به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ تأمین مسکن برای اساتید دانشگاه یکی از دغدغه‌های اصلی جوامع علمی و دانشگاهی است. در بسیاری از کشورها، برنامه‌هایی برای تأمین مسکن اعضای هیئت علمی در نظر گرفته می‌شود تا این افراد بتوانند با آرامش خاطر بیشتری به فعالیت‌های علمی و پژوهشی خود بپردازند. در ایران نیز این موضوع همواره مطرح بوده و راهکارهای مختلفی برای آن ارائه شده است. یکی از این راهکارها، استفاده از زمین‌های دانشگاه برای ساخت واحدهای مسکونی ویژه اساتید است. این طرح، که در برخی از دانشگاه‌های کشور به اجرا درآمده یا در حال بررسی است، با هدف تسهیل شرایط اسکان اعضای هیئت علمی و افزایش رضایت شغلی آنها طراحی شده است.
۱. ضرورت و اهمیت طرح
مسکن به عنوان یکی از اساسی‌ترین نیازهای هر فرد، نقش مهمی در کیفیت زندگی و بهره‌وری کاری ایفا می‌کند. در شهرهای بزرگ، به‌ویژه تهران، هزینه‌های مسکن به حدی بالاست که بسیاری از اساتید جوان و تازه‌استخدام‌شده با مشکلات مالی جدی مواجه‌اند. این مسئله باعث شده است که برخی از دانشگاه‌ها طرح تأمین مسکن اساتید را با استفاده از زمین‌های در اختیار خود مطرح کنند. اهداف اصلی این طرح عبارت‌اند از:
کاهش فشار اقتصادی بر اساتید جوان: بسیاری از اعضای هیئت علمی که به‌تازگی استخدام شده‌اند، توانایی خرید یا اجاره مسکن در شهرهای بزرگ را ندارند.
افزایش انگیزه و رضایت شغلی: وقتی یک استاد دغدغه مسکن نداشته باشد، تمرکز بیشتری بر فعالیت‌های علمی و پژوهشی خواهد داشت.
استفاده بهینه از املاک دانشگاه: بسیاری از دانشگاه‌ها زمین‌های بلااستفاده‌ای دارند که می‌توان از آنها برای ساخت مسکن اعضای هیئت علمی بهره برد.
ایجاد مجتمع‌های مسکونی علمی: این طرح می‌تواند منجر به شکل‌گیری جوامع علمی کوچک در کنار دانشگاه‌ها شود که تعاملات علمی را نیز افزایش می‌دهد.
۲. چالش‌ها و موانع اجرای طرح
باوجود مزایای فراوان، اجرای طرح تأمین مسکن اساتید از زمین‌های دانشگاه با چالش‌های متعددی همراه است:
محدودیت‌های قانونی و مالکیتی: بسیاری از زمین‌های دانشگاهی دارای کاربری آموزشی هستند و تغییر کاربری آنها به مسکونی نیازمند مجوزهای قانونی است.
موانع بودجه‌ای: تأمین مالی پروژه‌های مسکن، به‌ویژه در مقیاس‌های بزرگ، نیازمند سرمایه‌گذاری سنگین است که ممکن است دانشگاه‌ها منابع کافی برای آن نداشته باشند.
مخالفت‌های احتمالی دانشجویان و کارکنان: برخی معتقدند که زمین‌های دانشگاه باید برای توسعه فضاهای آموزشی و پژوهشی استفاده شوند و ساخت مسکن روی آنها ممکن است به ضرر سایر بخش‌های دانشگاه باشد.
مسائل زیست‌محیطی و شهرسازی: توسعه مسکن در اراضی دانشگاهی باید با ملاحظات زیست‌محیطی و شهری سازگار باشد تا منجر به مشکلات ترافیکی، آلودگی یا کاهش فضای سبز نشود.
۳. روش‌های اجرایی پیشنهادی
برای اجرای موفق این طرح، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد:
۳.۱. تغییر کاربری زمین‌های دانشگاه
یکی از اولین اقدامات برای اجرای این طرح، تغییر کاربری اراضی دانشگاهی است. این کار باید با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت راه و شهرسازی و شهرداری‌ها انجام شود.
۳.۲. مشارکت با بخش خصوصی
به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای دانشگاه‌ها، یکی از راهکارهای اجرایی، جذب سرمایه‌گذار خصوصی برای ساخت واحدهای مسکونی و واگذاری آنها به اساتید با شرایط ویژه (مانند اجاره به شرط تملیک یا پرداخت اقساطی) است.
۳.۳. اعطای وام‌های کم‌بهره به اساتید
یکی دیگر از روش‌ها، اعطای تسهیلات مالی کم‌بهره به اساتید برای خرید یا ساخت مسکن در اراضی دانشگاهی است. این روش می‌تواند از طریق بانک‌های عامل و صندوق رفاه اعضای هیئت علمی تأمین شود.
۳.۴. مدل‌های تعاونی مسکن
تشکیل تعاونی‌های مسکن اعضای هیئت علمی می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و تسهیل فرایند ساخت‌وساز کمک کند. در این مدل، اساتید به‌صورت مشارکتی در ساخت مسکن سهیم می‌شوند.
۴. نمونه‌های موفق در ایران و جهان
برخی از دانشگاه‌های ایران و سایر کشورها اقداماتی مشابه انجام داده‌اند که می‌تواند الگوی خوبی برای این طرح باشد.
۴.۱. نمونه‌های داخلی
دانشگاه تهران: در برخی پردیس‌های دانشگاه تهران، پروژه‌های مسکونی برای اعضای هیئت علمی اجرا شده است.
دانشگاه صنعتی شریف: این دانشگاه نیز طرح‌هایی برای تأمین مسکن اعضای هیئت علمی خود در نظر گرفته است.
۴.۲. نمونه‌های بین‌المللی
دانشگاه استنفورد (آمریکا): این دانشگاه در نزدیکی پردیس خود، واحدهای مسکونی برای اعضای هیئت علمی ساخته و با شرایط ویژه به آنها واگذار کرده است.
دانشگاه کمبریج (انگلستان): یکی از نمونه‌های موفق در اروپا است که اساتید خود را در مجتمع‌های مسکونی نزدیک به دانشگاه اسکان داده است.
۵. مزایا و معایب اجرای طرح
اجرای این طرح می‌تواند مزایای متعددی به همراه داشته باشد، اما در عین حال، برخی معایب نیز وجود دارد که باید برای آنها برنامه‌ریزی شود.
۵.۱. مزایا
کاهش هزینه‌های اسکان برای اساتید
افزایش انگیزه علمی و پژوهشی
بهینه‌سازی استفاده از املاک دانشگاه
ایجاد محیطی علمی و فرهنگی در مجتمع‌های مسکونی
۵.۲. معایب
احتمال بروز نابرابری بین اساتید (اساتیدی که از این طرح بهره‌مند می‌شوند در مقایسه با سایرین ممکن است مزیت بیشتری داشته باشند)
مشکلات اداری و بروکراسی (فرایندهای قانونی و اجرایی طولانی‌مدت)
احتمال کاهش فضاهای آموزشی و پژوهشی در صورت اختصاص بخش زیادی از زمین‌های دانشگاه به مسکن
۶. پیشنهادات برای بهبود طرح
برنامه‌ریزی دقیق و شفافیت در واگذاری واحدها: باید معیارهای مشخصی برای واگذاری این واحدها تعیین شود تا عدالت رعایت گردد.
استفاده از مدل‌های ترکیبی تأمین مالی: ترکیب وام‌های دولتی، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و مشارکت اعضای هیئت علمی می‌تواند روند اجرای طرح را تسریع کند.
در نظر گرفتن ملاحظات شهرسازی و زیست‌محیطی: باید اطمینان حاصل شود که این طرح به توسعه پایدار شهری کمک کند و منجر به مشکلات جدید نشود.
حسین سیمایی صراف صبح امروز در نشست بررسی آخرین وضعیت اجرای نهضت ملی مسکن در دانشگاه‌ها که با حضور رؤسای دانشگاه‌ها برگزار شد، گفت: همه ما از وضعیت معیشتی استادان و کارکنان مطلع هستیم حقوق و درآمدها پایین است، از یک طرف ما داریم تلاش می‌کنیم در این شرایط دشوار برای پیشرفت علمی و مرجعیت علمی پیدا کردن از طرف دیگر عملاً یک کاری داریم می‌کنیم که استاد ما اصلاً نمی‌رسد برای کلاس درس خود را آماده کند و کار دوم و سوم می‌گیرد تا بتوانند زندگی را بگذراند.
وی ادامه داد: چه باید کرد؟ ایده‌ای در ذهن بزرگان آموزش عالی است که نباید دست به زمین دانشگاه زد چراکه ناموس دانشگاه است. این تفکر غیر ملی است.
وزیر علوم افزود: به عنوان‌مثال دانشگاه شریف مضیقه خوابگاه دارد ولی در کنار آن خوابگاه برای آموزش و پرورش قرار دارد که با وجود پیگیری‌هایی که در دوره‌های مختلف توسط دکتر، عارف دکتر مخبر و دکتر جهانگیری صورت گرفت، دستور واگذاری آن داده شده است آموزش و پرورش خوابگاه را واگذار نمی‌کند در حالی که مشخص شده مازاد است و این عدم واگذاری فقط به این دلیل است که نام شخصی که واگذار نکرده است در آموزش و پرورش خوب یاد شود.
سیمایی صراف افزود: ما اگر مسکن دانشگاهیان را تامین‌کنیم چیزی از دست نمی‌دهیم بلکه به دست می‌آوریم، امید استاد و کارکنان را به دست می‌آوردیم. مسکن دار کردن دانشگاهیان وظیفه حقوقی اخلاقی و شرعی ما است.
وی ادامه داد: تأمین مسکن یکی از اولویت‌های ما بوده و برای ما حکم یک پروژه دارد، من مسئول آن هستم و هر هفته پیشرفت‌های آن را بررسی می‌کنیم تا موانع موجود را رفع کنیم.
سیمایی صراف افزود: همان طور که مطرح شد طرح مسکن دانشگاهیان در ۳۵ دانشگاه شروع شده و از ۵ تا ۱۰۰ درصد پیشرفت کرده است اولین دانشگاهی که ۱۰۰ درصد پیشرفت داشت دانشگاه صنعتی سهند بود که هفته پیش، کلنگ زنی کردیم.
وی ادامه داد: یکی از شاخص ارزیابی مدیریتی را پیشرفت مسکن دانشگاهیان قرار داده‌ایم و خوابگاه متأهلی را هم در این بخش قرار داده‌ایم، در حال حاضر حدود یک هزار و ۵۰۰ خوابگاه متأهلی داریم این در حالی است که ۹۰ هزار دانشجوی تحصیلات تکمیلی متأهل داریم و برنامه ما این است که حداقل برای ۴۰ تا ۵۰ درصد دانشجویان متأهل خوابگاه تأمین کنیم، ۵ هزار خوابگاه متأهلی در دست احداث است و تا اسفند ۱۴۰۴ باید هزار واحد متأهلی را تحویل دهیم منابع را تقریباً تأمین کرده‌ایم و هر هفته پیگیر آ ن هستیم.
وی از راه‌های دیگر تأمین زمین مسکن دانشگاهیان به مولد سازی اشاره کرد و افزود: اگر دانشگاه‌ها از راه مولد سازی امکان تأمین مسکن دارند اقدام کنند وزارت علوم نیز آنها را کمک خواهد کرد.
طرح تأمین مسکن اساتید از زمین‌های دانشگاه یک راهکار اساسی برای حل مشکل مسکن اعضای هیئت علمی، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، است. این طرح علاوه بر کاهش فشار اقتصادی بر اساتید، می‌تواند تأثیرات مثبتی بر کیفیت آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها داشته باشد. بااین‌حال، اجرای آن نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، تغییرات قانونی، جذب سرمایه و توجه به ابعاد اجتماعی و زیست‌محیطی است. اگر این ملاحظات در نظر گرفته شود، می‌توان انتظار داشت که این طرح در آینده‌ای نزدیک به یکی از سیاست‌های موفق دانشگاهی تبدیل شود.
گزارش ار عرفان عباسی
