به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مؤسسات آموزش عالی در ایران، نقشی کلیدی در تربیت نیروی انسانی و توسعه علمی کشور دارد. با توجه به این اهمیت، مسئله شهریه در این دانشگاه همواره موضوعی بحث‌برانگیز بوده است. در سال‌های اخیر، افزایش بی‌رویه شهریه‌ها و نبود شفافیت کافی در نحوه تعیین آن، باعث نگرانی دانشجویان، خانواده‌ها و کارشناسان آموزشی شده است. از این رو، لزوم نظارت جدی بر شهریه دانشگاه آزاد، امری ضروری به نظر می‌رسد. این مقاله به بررسی دلایل این ضرورت، پیامدهای نبود نظارت و پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت می‌پردازد.
دلایل لزوم نظارت بر شهریه دانشگاه آزاد
1- افزایش چشمگیر شهریه‌ها و فشار اقتصادی بر دانشجویان
در سال‌های اخیر، شهریه دانشگاه آزاد روند افزایشی شدیدی داشته است. این افزایش بدون در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی خانواده‌ها و نرخ تورم، فشار مضاعفی بر دانشجویان و خانواده‌های آن‌ها وارد کرده است. برای بسیاری از دانشجویان، پرداخت شهریه‌های سنگین، ادامه تحصیل را دشوار یا حتی غیرممکن می‌سازد. این مسئله می‌تواند منجر به ترک تحصیل، افزایش بدهی دانشجویان و کاهش سطح آموزش عالی در کشور شود.
2- نبود شفافیت در تعیین شهریه‌ها
یکی از مشکلات اساسی در دانشگاه آزاد، نبود شفافیت در روند تعیین شهریه‌ها است. دانشجویان و خانواده‌ها اغلب اطلاع دقیقی از معیارهای افزایش شهریه ندارند و تصمیم‌گیری‌های دانشگاه در این زمینه به‌طور شفاف اعلام نمی‌شود. این امر منجر به ایجاد حس بی‌اعتمادی در میان دانشجویان شده و اعتراضات متعددی را به همراه داشته است.
3- کیفیت خدمات آموزشی در مقایسه با میزان شهریه
یکی از دغدغه‌های مهم دانشجویان دانشگاه آزاد، عدم تناسب بین میزان شهریه و کیفیت خدمات آموزشی و پژوهشی است. در بسیاری از واحدهای این دانشگاه، مشکلاتی نظیر کمبود اساتید مجرب، نبود امکانات آموزشی مناسب، و ضعف در برنامه‌های پژوهشی مشاهده می‌شود. دانشجویان انتظار دارند که در قبال پرداخت شهریه‌های بالا، خدمات باکیفیتی دریافت کنند، اما در بسیاری از موارد این انتظار برآورده نمی‌شود.
4- تأثیر افزایش شهریه بر عدالت آموزشی
آموزش عالی باید برای همه اقشار جامعه قابل‌دسترسی باشد. افزایش بی‌رویه شهریه دانشگاه آزاد، باعث کاهش دسترسی قشرهای کم‌درآمد به تحصیلات دانشگاهی شده و عدالت آموزشی را تحت‌الشعاع قرار داده است. درحالی‌که برخی از کشورها در تلاش برای رایگان کردن آموزش عالی یا کاهش هزینه‌های آن هستند، افزایش هزینه‌های تحصیل در دانشگاه آزاد، برابری فرصت‌ها را از بین می‌برد.
پیامدهای نبود نظارت بر شهریه دانشگاه آزاد
1- افزایش نرخ ترک تحصیل
افزایش شهریه بدون در نظر گرفتن توان مالی دانشجویان، منجر به افزایش نرخ ترک تحصیل می‌شود. بسیاری از دانشجویان به دلیل ناتوانی در پرداخت شهریه، مجبور به ترک دانشگاه می‌شوند که این امر علاوه بر آسیب به آینده شغلی و علمی آن‌ها، خسارت‌های جبران‌ناپذیری به توسعه علمی کشور وارد می‌کند.
2- کاهش انگیزه برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
یکی دیگر از پیامدهای افزایش شهریه، کاهش انگیزه دانشجویان برای ادامه تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری است. دانشجویانی که توان پرداخت شهریه‌های سنگین را ندارند، ترجیح می‌دهند پس از مقطع کارشناسی وارد بازار کار شوند و این امر به کاهش نرخ تولید دانش و پژوهش‌های علمی در کشور منجر می‌شود.
3- گسترش پدیده اشتغال هم‌زمان با تحصیل
افزایش هزینه‌های تحصیل باعث شده است که بسیاری از دانشجویان ناچار شوند در کنار تحصیل، مشغول به کار شوند. این امر می‌تواند بر کیفیت یادگیری و تمرکز دانشجویان اثر منفی بگذارد و در نهایت موجب کاهش کیفیت آموزش در دانشگاه شود.
4- افزایش فشار اقتصادی بر خانواده‌ها
خانواده‌هایی که فرزندانشان در دانشگاه آزاد تحصیل می‌کنند، با افزایش شهریه‌ها تحت فشار مالی بیشتری قرار می‌گیرند. در برخی موارد، این فشار باعث می‌شود که خانواده‌ها مجبور به گرفتن وام یا کاهش هزینه‌های ضروری زندگی شوند. این موضوع به‌ویژه برای خانواده‌های کم‌درآمد و متوسط، چالش‌های جدی ایجاد کرده است.
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود نظارت بر شهریه دانشگاه آزاد
1- ایجاد یک نهاد مستقل برای نظارت بر شهریه‌ها
یکی از بهترین راهکارها برای جلوگیری از افزایش بی‌رویه شهریه‌ها، تشکیل یک نهاد مستقل نظارتی است که وظیفه بررسی و تعیین میزان افزایش شهریه را بر عهده داشته باشد. این نهاد می‌تواند متشکل از نمایندگان وزارت علوم، دانشجویان، اساتید و کارشناسان اقتصادی باشد.
2- شفاف‌سازی فرآیند تعیین شهریه‌ها
دانشگاه آزاد باید مکانیسم‌های شفاف‌تری برای تعیین شهریه‌ها در نظر بگیرد. دانشجویان و خانواده‌های آن‌ها باید بدانند که افزایش شهریه بر چه اساسی انجام می‌شود و هزینه‌های دریافتی دقیقاً در چه بخش‌هایی صرف می‌شود.
3- ارائه تسهیلات مالی به دانشجویان
برای کاهش فشار مالی بر دانشجویان، دانشگاه آزاد باید تسهیلات مالی مناسبی مانند وام‌های کم‌بهره، بورسیه‌های تحصیلی و تخفیف‌های شهریه برای دانشجویان مستعد و کم‌بضاعت در نظر بگیرد. این امر می‌تواند به افزایش عدالت آموزشی و کاهش نرخ ترک تحصیل کمک کند.
4- افزایش کیفیت خدمات آموزشی متناسب با شهریه دریافتی
دانشگاه آزاد باید در برابر شهریه‌های دریافتی، خدمات آموزشی باکیفیتی ارائه دهد. این شامل بهبود زیرساخت‌های آموزشی، افزایش کیفیت تدریس، به‌روزرسانی تجهیزات آزمایشگاهی و ایجاد فرصت‌های پژوهشی بیشتر برای دانشجویان است.
5- اعمال کنترل‌های قانونی توسط مجلس و وزارت علوم
نهادهای قانون‌گذار مانند مجلس شورای اسلامی و وزارت علوم باید نظارت بیشتری بر روند تعیین شهریه‌ها داشته باشند و در صورت مشاهده تخلفات، اقدامات لازم را انجام دهند. ایجاد قوانین مشخص برای محدود کردن افزایش شهریه و تعیین سقف مشخص برای هر رشته و مقطع، می‌تواند از افزایش بی‌رویه آن جلوگیری کند.
فرجام سخن
افزایش شهریه‌های دانشگاه آزاد بدون در نظر گرفتن توان مالی دانشجویان و خانواده‌های آن‌ها، به یکی از دغدغه‌های اصلی جامعه تبدیل شده است. نبود نظارت کافی بر روند تعیین شهریه، پیامدهای منفی متعددی از جمله افزایش نرخ ترک تحصیل، کاهش عدالت آموزشی و افزایش فشار اقتصادی بر خانواده‌ها به همراه دارد. برای جلوگیری از این مشکلات، باید نظارت جدی‌تری بر تعیین و افزایش شهریه اعمال شود. ایجاد نهادهای نظارتی مستقل، شفاف‌سازی روند تعیین شهریه، ارائه تسهیلات مالی به دانشجویان و بهبود کیفیت خدمات آموزشی، از جمله راهکارهای مؤثری هستند که می‌توانند در این زمینه مفید واقع شوند. نظارت دقیق و شفاف بر شهریه دانشگاه آزاد، نه‌تنها به بهبود وضعیت آموزشی کشور کمک می‌کند، بلکه موجب افزایش اعتماد عمومی به نظام آموزش عالی خواهد شد.
گزارش از عرفان عباسی
