به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ فراموشی در طول زندگی همه ما رخ می‌دهد، گاهی از خود می‌پرسیم که آیا این اتفاق‌ها طبیعی هستند یا نشانی از یک مشکل جدی‌تر محسوب می‌شوند. فراموش کردن جای کلید، فراموشی یک شماره تماس یا ناتوانی لحظه‌ای در یادآوری نام یک دوست در بسیاری از افراد رخ می‌دهد. اما زمانی که این فراموشی‌ها مداوم و شدید می‌شوند، احتمال می‌رود به جای فراموشی طبیعی، به سمت عارضه‌ای به نام آلزایمر رفته باشیم. در ادامه این مقاله توضیح داده می شود که چگونه می‌توان تفاوت فراموشی طبیعی را از آلزایمر تشخیص داد. همچنین درباره راه های جلوگیری از آلزایمر در میان سال‌ها و کهنسالی اشاره‌ای کوتاه می شود تا ذهن‌ها به عادت‌های روزمره و مؤثر در سلامت مغز بیشتر هدایت شود.
فراموشی طبیعی چیست؟
فراموشی طبیعی پدیده‌ای است که بیشتر افراد در دوران میانسالی به آن دچار می‌شوند و اغلب ارتباط نزدیکی با روند عادی سالمندی دارد. مواردی مثل فراموش کردن موقت یک نام یا یک قرار دوستانه گاه‌به‌گاه رخ می‌دهد و پس از دقایقی یا حتی ساعاتی، فرد یادش می‌آید چه چیزی را از یاد برده بود. این نوع فراموشی چند ویژگی مهم دارد:
- یافتن دوباره اطلاعات: در بیشتر مواقع، شخص می‌تواند با فکر کردن در آرامش یا یادآوری جزئیات، اطلاعات را به ذهن برگرداند.
- بی‌خطر بودن در زندگی روزمره: این دسته از فراموشی تأثیر عمیقی بر کارهای روزانه ندارد. مثلاً ممکن است کلید را پشت در جا بگذارید اما با کمی دقت یا کمک یک نشانه ساده، مشکل را حل کنید.
- پیامد محدود: معمولاً این فراموشی‌ها روند زندگی را به‌طور جدی مختل نمی‌کنند و گاهی افراد با برنامه‌ریزی ساده، دفترچه‌نویسی یا استفاده از تقویم، همه چیز را کنترل می‌کنند.
سالمندان زیادی وجود دارند که با وجود سن بالا، همچنان مستقل عمل می‌کنند و تنها گهگاه برخی جزئیات را فراموش می‌کنند. این وضعیت بخشی طبیعی از روند سالخوردگی است و خطر چندانی در پی ندارد.
نگاه کلی به آلزایمر
آلزایمر نوعی بیماری زوال عقلی است که معمولاً حافظه کوتاه‌مدت را در مراحل ابتدایی دچار مشکل می‌کند. در این عارضه، شخص ممکن است اطلاعات تازه را سریع فراموش کند و حتی با کمک اشارات مختلف هم نتواند آن را به یاد آورد. این شرایط زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های مغزی تحت‌تأثیر تغییراتی مثل تجمع ساختارهای خاص پروتئینی (پلاک‌ها و کلافه‌های درهم) قرار بگیرند؛ همین فرایند باعث می‌شود بسیاری از راهکارهای یادآوری معمولی نتیجه‌بخش نباشند.
علائم آلزایمر گرچه ممکن است در سال‌های میانسالی و حتی زودتر آغاز شود، اما اغلب در اواخر پنجاه‌سالگی یا شصت‌سالگی خودش را بارزتر نشان می‌دهد و به‌تدریج پیشرفت می‌کند. نکته مهم اینکه هر کاهش حافظه‌ای به آلزایمر ختم نمی‌شود، ولی شناخت زودهنگام نشانه‌ها می‌تواند مراجعه سریعتر به پزشک را در پی داشته باشد.
مهمترین تفاوت فراموشی طبیعی و آلزایمر
برای درک بهتر این موضوع، در ادامه به نشانه‌هایی اشاره می شود که می‌تواند مرز بین فراموشی طبیعی و آلزایمر را روشن‌تر کند:
- واکنش به کمک و اشاره
- در فراموشی ساده، اگر فرد کلمه‌ای را از یاد ببرد، قادر است با کمک یک اشاره کوتاه دوباره آن را پیدا کند. مثلاً وقتی فراموش می‌کنید اسم یک میوه «سیب» بوده، اگر کسی بگوید «یک خوراکی قرمز که در سالاد می‌ریزند»، احتمالاً به‌سرعت آن را تشخیص می‌دهید.
- در آلزایمر، فرد حتی پس از راهنمایی هم قادر به یادآوری نیست یا به‌سختی می‌تواند به آن برسد.
- حافظه رویدادهای نزدیک
- فراموشی طبیعی بیشتر روی جزئیات قدیمی اثر می‌گذارد. ممکن است نام هم‌کلاسی دبیرستان دیرتر به یاد شما بیاید.
- در آلزایمر، اتفاقاتی که همین چند ساعت پیش یا دیروز افتاده به‌سرعت از خاطره فرد پاک می‌شوند و حتی با اشاره‌ها هم یادآوری نمی‌گردند.
- توالی زمان و مکان
- بسیاری از سالمندان با فراموشی طبیعی گاه تاریخ روز را از خاطر می‌برند اما بعد از کمی فکر کردن یا استفاده از یادداشت روزانه، قضیه را یادشان می‌آید.
- افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است اصلاً از یاد ببرند امروز چه روزی است، راه خانه را به یاد نیاورند یا ندانند چگونه به جایی آمده‌اند.
- کاهش آگاهی از مشکل حافظه
- کسی که دچار فراموشی خفیف و سالمندی معمول است، خودش گله می‌کند که ذهنش مثل قبل تیز نیست. این یعنی او متوجه کاستی کوچک حافظه‌اش است.
- در آلزایمر، فرد ممکن است اصلاً نفهمد فراموشی دارد و به ایراد حافظه‌اش بی‌اعتنا بماند.
- تکرار مکرر پرسش‌ها
- در فراموشی معمولی، شاید یک پرسش دو مرتبه تکرار شود، اما شخص خیلی زود متوجه این کار شده و دیگر ادامه نمی‌دهد.
- در آلزایمر، پرسش‌های تکراری و حتی موضوعات تکراری زیاد دیده می‌شود، بدون این که بیمار بداند همین سوال را چند دقیقه پیش مطرح کرده است.
آیا هر فراموشی برابر با آلزایمر است؟
خیر. بسیاری اوقات یک فرد، چندبار موضوعی را فراموش می‌کند و بعد از ساعتی به یاد می‌آورد. این شرایط بخش طبیعی فرایند پیر شدن به حساب می‌آید. اما اگر کیفیت زندگی دچار اختلال شده، فرد همیشه برای اقدامات ساده گیج می‌شود، مسیرهای آشنا را تشخیص نمی‌دهد و پیوسته فراموش می‌کند کار مهمی را انجام دهد، باید به پزشک مراجعه شود.
نشانه‌های هشدار دهنده آلزایمر
اگر فردی در خانه یا از میان آشنایان، هر یک از وضعیت‌های زیر را نشان داد، بهتر است سریعتر با یک متخصص مشورت کنید:
- گیجی‌های شدید: ندانستن زمان، تاریخ، مکان یا دلیل حضور در یک موقعیت
- گم کردن راه در مسیرهای آشنا: مانند پیدا نکردن راه بازگشت در مسیر هر روزه
- مشکل در انجام کارهای روتین: فراموش کردن مراحل تهیه غذای همیشگی یا از یاد بردن روش روشن کردن وسیله‌ای که همیشه استفاده می‌کرده
- جا ماندن از رسیدگی به کارهای شخصی: حمام نکردن، فراموش کردن صرف وعده‌های غذایی یا انجام چندبارِ یک کار
- دشواری در تشخیص نزدیکان: ناتوانی در شناختن چهره اعضای خانواده یا دوستان قدیمی
چنین حالت‌هایی ممکن است نشانگر مشکلی فراتر از فراموشی معمولی باشند و پزشک می‌تواند آزمایش‌ها و ارزیابی‌های تخصصی انجام دهد.
تأثیر جنبه‌های عاطفی و سبک زندگی در فراموشی
کم‌خوابی، استرس و دغدغه‌های فراوان می‌توانند حافظه را حتی در جوانان هم تحت فشار قرار دهند. بارها پیش می‌آید که ذهن ما شلوغ است و اسامی یا برخی امور روزمره را یادمان می‌رود. در بسیاری از افراد میان‌سال، مشغله فراوان کاری یا رسیدگی به امور خانه یکی از دلایل فراموش کردن قرار ملاقات‌ها یا نام افراد است؛ این موضوع همیشه نشانه آلزایمر نیست.
تحرک بدنی منظم و تغذیه خوب می‌تواند شادابی مغز را بیشتر کند و فراموشی طبیعی را تا حد زیادی کاهش دهد. بنابراین اگر گاهی دچار حواس‌پرتی و کم‌دقتی می‌شوید، بهتر است پیش از هر چیز، ریشه‌های احتمالی آن را در خستگی یا فعالیت زیاد جستجو کنید.
اهمیت تشخیص زودهنگام و مراجعه به پزشک برای تشخیص آلزایمر
اگر متوجه حالات مشکوک شدید، مراجعه زودهنگام به پزشک تصمیم ضروری است. گاهی عواملی مانند کمبود ویتامین، مشکلات تیروئید یا ضربه‌های قبلی به سر می‌توانند موجب مشکلات حافظه شوند؛ درمان این حالت‌ها غالباً مانع تشدید فراموشی می‌شود.
در صورت احتمال آلزایمر، تشخیص به‌موقع می‌تواند روند درمان را سریعتر و آسانتر کند. پزشکان عموماً با انجام تست‌های شناختی و ارزیابی بالینی، نوع مشکل حافظه را شناسایی می‌کنند. این بررسی‌ها شامل پرسیدن پرسش‌های ساده، درخواست از فرد برای به یادآوردن کلمات یا کشیدن یک شکل ساده می‌شود.
روش های ساده برای مدیریت فراموشی معمولی
در ادامه یک سری تکنیک ها و روش های ساده ای مطرح می شود که علی رغم سادگیشان تاثیر زیادی در مدیریت فراموشی ها و جلوگیری از پیشرفت آن دارد:
- برنامه‌ریزی مکتوب: ثبت کارهای روزانه در یک دفترچه کوچک یا روی تقویم، بهترین حمایت برای حافظه است.
- مرتب نگه‌داشتن وسایل: اگر وسایل را همیشه در جای ثابتی قرار دهید، احتمال گم کردن آن‌ها کمتر خواهد شد.
- فعالیت ذهنی: حل جدول، یادگیری مهارت جدید یا حتی مطالعه کوتاه‌مدت، ذهن را هوشیارتر نگه می‌دارد.
- کنترل اضطراب: پیاده‌روی، تنفس عمیق یا هرگونه سرگرمی سازنده می‌تواند ذهنتان را آرام و متمرکز کند.
- استراحت کافی: خواب کافی سبب می‌شود اطلاعات به‌درستی در ذهن ذخیره شوند.
این شیوه‌ها در افرادی که فراموشی طبیعی دارند، مفید خواهد بود و به آن‌ها امکان می‌دهد راحت‌تر کارهایشان را انجام دهند.
توصیه‌هایی در مورد راه‌های جلوگیری از آلزایمر
در همین بخش ابتدایی اشاره شد که مراقبت‌های روزانه می‌توانند احتمال زوال حافظه را کاهش دهند. راه های جلوگیری از آلزایمر معمولاً شامل فعالیت فیزیکی منظم، خوراک مناسب و سرگرمی‌های فکری است. هنگامی که ورزش، رژیم غذایی کم‌چرب و غنی از میوه‌ها و سبزی‌ها (به‌همراه منابع تغذیه‌ای پروتئینی کافی) در برنامه روزمره جای بگیرند، ذهن ما مقاوم‌تر می‌شود. البته ژنتیک نیز در برخی موارد تأثیر می‌گذارد، اما طبق پژوهش‌های گوناگون، خودمراقبتی و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی باعث تقویت حافظه و عملکرد شناختی خواهد شد.
این موضوع به این معنا نیست که ورزش و تغذیه خوب جلوی پیری را می‌گیرند، بلکه می‌توانند روند افت توانایی ذهنی را کندتر کنند. همین مراقبت‌ها اقدامی پیشگیرانه برای مغز به حساب می‌آیند. ارتباط مداوم با افراد مورد علاقه، حضور در جمع‌های خانوادگی، نبود انزوا و تلاش در راستای افزایش کیفیت روابط اجتماعی همگی بر بهبود وضعیت روانی و حافظه اثر دارند.
نکاتی برای نزدیکان افراد مبتلا
- محیط ایمن: طرح یک فضای خانه امن که وسایل خطرزا در دسترس نباشد و مسیرهای رفت‌وآمد سرراست باشند، آرامش ذهنی فرد را جلوگیری می‌کند.
- یادآوری‌های ساده: گذاشتن یادداشتی روی درب یخچال یا کنار تلفن که کارهای اصلی را خلاصه کند، مفید است.
- توجه به وضعیت عاطفی: افراد در مراحل بالای آلزایمر، گاه دچار تغییرات خلقی می‌شوند. صبوری و آرامش اطرافیان تأثیر خوبی دارد.
- مشورت با متخصص: گفت‌وگو با روان‌پزشک، متخصص مغز و اعصاب یا روان‌شناس، امکان تصمیم‌گیری مؤثر در مورد روال زندگی بیمار را بیشتر می‌کند.
سخن پایانی:
فراموشی می‌تواند موضوعی معمول باشد، اما وقتی حالت‌های فراموشی حاد تکرار شوند، یا با گیجی طولانی و اختلال در فعالیت‌های روزانه همراه گردند، امکان دارد نشانه‌ای از بیماری آلزایمر باشد. افراد به‌خوبی می‌توانند از خودشان محافظت کنند، اگر مراقب سبک زندگی و سلامت ذهنی‌شان باشند. در فراموشی طبیعی، یادآوری پراکنده و احتمال بازیابی اطلاعات وجود دارد، اما در آلزایمر، فراموشی ریشه‌ای‌تر و مداوم‌تر دیده می‌شود.
رابطه خوب میان جسم و روان سبب شکل‌گیری ذهنی شاداب‌تر خواهد شد. پیاده‌روی، مطالعه‌های جذاب، خوراک متعادل و کاهش تنش‌های بیهوده می‌توانند گامی بزرگ در جلوگیری از فرسودگی زودرس مغز باشند. حتی اگر احتمال دارد ژنتیک بر ابتلا اثر داشته باشد، توجه به نکات عملی گفته‌شده مفید خواهد بود.
