به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ شناسایی فرهنگ اقوام با هدف ثبت تاریخی به جهت حفظ و نگهداری و انتقال به نسل‌های آینده از مهم‌ترین وظایف هر محققی است. تنها ملتی به معنای واقعی می‌تواند به استقلال در تمام زمینه‌ها برسد که شناخت کاملی از پیشینه تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی و اجتماعی سرزمین خود داشته باشد و به ستم‌هایی که در طی قرون بر او رفته آگاه باشد در غیر این صورت توده‌های ناآگاه از «فرهنگ غنی و تاریخ پربارشان» در برابر هجوم فرهنگ سلطه به راحتی پا از میدان مبارزه بیرون خواهند گذاشت و جذب فرهنگ غالب خواهند شد و در نهایت منزوی و فراموش به هویت جدیدی در خواهند آمد.
کتاب «ماسال؛ دیاری خوابیده در دامان جنگل» تالیف نبی‌الله فتحی که از سوی نشر ماه‌مینو به بازار کتاب آمده است، در زمینه معرفی منطقه‌ای در تالش جنوبی به نام شهرستان ماسال است که فرهنگی غنی و تاریخ پرباری به همراه دارد.
کتاب «ماسال؛ دیاری خوابیده در دامان جنگل» در پنج فصل به موضوعاتی همچون آشنایی با شهرستان ماسال، محیط طبیعی منطقه، مردم و فعالیت‌هایشان، فرهنگ و آداب و رسوم منطقه پرداخته است.
مولف در فصل نخست به شرحی از موقعیت جغرافیایی این منطقه می‌پردازد و می‌نویسد: رشته کوه‌هایی که از غرب رودبار گیلان تا لنکران کشور آذربایجان امتداد دارد و امروز به نام «پشته‌کوه» و کوه‌های تالش شناخته می‌شود، قسمتی از قوس کوهستانی است که در حاشیه شمالی ایران قرار دارد و با امتداد البرز به شمال غربی و بالاتر از تنگه سفیدرود دشت‌های ساحلی جنوب غربی دریای خزر را از کوهستان‌ها و حوضچه‌های استان اردبیل جدا می‌کند.
اتفاقات تاریخی در اوایل قرن نوزدهم میلادی باعث تقسیم آن بین امپراتوری روسیه و ایران شد و مردم تالش زبان را دو تکه کرد. مرز بین این دو کشور ابتدا آستاراچای و سپس در امتداد خط‌الراس دشته کوه کشیده شده است. بنابراین رشته کوه تالش به مجموعه سلسله کوه‌های شمال آناتولی و ایران وابسته است که جای بسیار مهمی در جغرافیای انسانی خاور نزدیک دارد و قوم تالش ساکن در دامنه این کوه‌ها بخصوص دامنه‌های خزری و شمالی آنها به علت اقلیم مرطوب جنگل‌های انبوهشان از «بدوی‌گرایی قرون وسطایی» و سیر قهقرایی به زندگی روستایی که در زیر ضربات قبیله‌نشینان ترک و مغول به وجود آمده در امان مانده‌اند.
آشنایی با شهرستان ماسال
مولف کتاب در این باره می‌نویسد: بخش ماسال و شاندرمن که جنوبی‌ترین بلوک از پنج بلوک شهرستان تالش محسوب می‌شد در سال ۱۳۷۵ بر اساس تصویب مجلس شورای اسلامی به شهرستان ماسال تبدیل شد که بر اساس نقشه تقسیمات کشوری دارای دو دهستان در ماسال به نام‌های دهستان طاسکوه با ۳۸ روستای جلگه‌ای و کوهپایه‌ای و دهستان کوچکام با ده روستای جلگه‌ای و یک بخشداری با دو دهستان در شاندرمن به نام‌های دهستان شیخ نشین با ۱۵ روستای جلگه‌ای و دهستان شاندرمن با ۳۸ روستای جلگه‌ای و کوهپایه‌ای شد.
پیشینه تاریخی ماسال
فتحی در شرح پیشینه تاریخی ماسال به گفته‌ای از رابینو اشاره می‌کند، رابینو درباره پیشینه تاریخی ماسال می‌گوید: مقارن سلطنت آقا محمدخان قاجار، محمدولی که در خلخال متولد شده و از قبیله احمد بوده با عنوان سلطان فرمانروایی ماسال را برعهده داشت ولی به فرمان هدایت خان او را زنده در چاهی انداختند و رویش را با خاک پوشاندند. آنگاه پسرش حاج محمدخان جانشین پدر شد. این شخص به پیشرفت سرزمین خود کمک فراوانی کرد.
محیط طبیعی منطقه
مولف در فصلی دیگر به محیط طبیعی منطقه اشاره و می‌نویسد: شهرستان ماسال در جنوب غربی استان گیلان در فاصله ۵۵ کیلومتری رشت مرکز استان و در فاصله ۶۰ کیلومتری هشتپر مرکز شهرستان تالش و در ۸/۴۹ درجه طول جغرافیایی و ۲۲/۳۷ درجه عرض جغرافیایی قرار دارد. این شهرستان در ادامه رشته کوه تالش قرار دارد که اگر از طرف جلگه به آن نگاه کنیم به صورت دو دره‌ای که شهر ماسال و شاندرمن را در خود جای داده و از هر دره یک رودخانه بزرگ که از به هم پیوستن رودهای کوچک تشکیل شده‌اند به چشم می‌خورد.
فرهنگ و آداب و رسوم منطقه
نبی‌الله فتحی در فصل پنجم به فرهنگ و آداب و رسوم منطقه می‌پردازد و می‌نویسد: قوم تالش مانند سایر اقوام ایرانی دارای آداب و رسوم مخصوص به خود است و از موقعیت اقلیمی و جغرافیایی و تاریخی خود نشات گرفته است. بسیاری از این آداب و رسوم ریشه تاریخی دارند و از گذشته‌های دور نسل به نسل به یادگار مانده تا به نسل حاضر رسیده است.
درست کردن حلوای عید
مولف کتاب «ماسال؛ دیاری خوابیده در دامان جنگل» به عنوان یکی از آداب و رسوم در این منطقه به درست کردن حلوای عید اشاره می‌کند و می‌نویسد: چند هفته مانده به عید نوروز مردم منطقه شروع به ساختن دو نوع شیرینی محلی به نام حلوای دنگ و کوپن و حلوای ضیابری برای پذیرایی از مهمانان در روزهای عید می‌کنند. برای ساختن حلوای دنگ یا «دنگینه حلوا» از دو ابزار چوبی به نام دنگ و کوپون استفاده می‌شود.
دنگ: الوار تراشیده و صیقل داده شده بزرگی است به طول سه متر و به ابعاد ۳۰ در ۵۰ از جنس چوب درختان سختی مثل آزاد و سیمت که خمیر حلوا بر روی آن کوبیده می‌شود.
کوپن یا کوپون: قطعه چوبی به شکل ساعت شنی به قطر ۱۰ و به طول ۳۰ سانتی‌متر است که وسط این قطعه چوب استوانه‌ای به اندازه گرفتن دست تراشیده‌اند. به طوری که به راحتی در داخل دست جایگزین می‌شود و برای کوبیدن و پهن کردن خمیر حلوا بر روی دنگ استفاده می‌شود. در ادامه شرحی از نحوه پختن حلوا آورده شده است.
باورها و اسطوره‌ها
در ادامه مولف به باورهای رایج در این منطقه می‌پردازد و می‌نویسد: قوم تالش دارای باورها و اسطوره‌های فراوانی است که ریشه آن به تاریخ تالش برمی‌گردد و تا به امروز سینه به سینه و نسل به نسل به یادگار مانده و به ما رسیده است. این باورها آنچنان در زندگی مردم تالش ریشه دوانیده و با آداب و رسومشان ترکیب شده است که در بسیاری از خانواده‌ها هنوز هم به قوت خود باقی است. «اگر کف پای کسی بخارد باور دارند که به سفر خواهد رفت و یا اینکه شاید چیزی گم خواهد کرد.»
کتاب «ماسال؛ دیاری خوابیده در دامان جنگل» تالیف نبی‌الله فتحی با ۲۰۰ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه، و بهای ۳۰۰ هزار تومان از سوی انتشارات ماه مینو راهی بازار نشر شده است.
