به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ کتاب «تبعیدی‌ها وتبعیدگاه‌های عصرپهلوی» تالیف رحیم روح‌بخش در آخرین روزهای سال ۱۴۰۳ در انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی به زیور طبع آراسته شد.
نقش تبعیدی‌ها در افشاگری علیه سلطنت پهلوی و گسترش آموزه‌های نهضت امام خمینی در تبعیدگاه‌ها و در نتیجه گسترش دامنه اعتراضات و بالاخره پیروزی انقلاب مستلزم تبیین جایگاه، نقش و عملکرد نیروهای مذهبی در کلیت دوره پهلوی است. از این رو در این اثر ضمن بررسی سیر مختصر وقایع، تحلیل چرایی و چگونگی محوریت این نیروها در فرایند انقلاب اسلامی مورد بازکاوی قرار گرفته است. از فردای تبعید امام، روحانیون مبارز با مسئولیت بیشتر، امر مبارزه را به دوش گرفتند و در این راه زندان، تبعید و بسیاری از محدودیت‌ها و محرومیت‌ها را به جان خریدند. خطای مهم‌تر هیئت‌حاکمه، تبعید مستمر روحانیون مبارز به مناطق محروم و دورافتاده کشور بود. روحانیون و مبارزین تبعیدی با بهره‌برداری از همان ظرفیت‌های فرهنگی و دینی در تبعیدگاه‌ها نظیر مساجد، مجالس مذهبی، اقامه نماز جماعت، ارتباط با علما و رجال بومی مذهبی و …، خود وسیله‌ای برای انتقال پیام و آموزه‌های انقلابی به اقصی نقاط کشور شدند. روحانیون در خلال تبعید و تبلیغ، همان ظرفیت نهفته دینی اهالی را بازیابی و احیا می‌کردند، زیرا آموزه‌های انقلابی تبلیغ‌شده توسط آنان برگرفته از فرهنگ بومیِ توده‌های مذهبی بوده و در نتیجه پذیرش آن به راحتی امکان‌پذیر می‌شد، حال آنکه اندیشه‌های چپی، ملی‌گرایی و… فاقد این امتیاز بودند.
در این کتاب در هفت فصل به بررسی موضوع «تبعید و تبعیدگاه‌های عصر پهلوی» پرداخته شده است. این فصل‌ها شامل این عناوین هستند؛ «کلیات نظری و تاریخی تبعید در عصرپهلوی»، «از اولین تبعیدگاه تا اولین تبعیدی»، «تبعیدی‌ها وتبعیدگاه‌های قانون اتحاد شکل لباس و کشف حجاب»، «از تبعیدی‌های متفقین در ایران تا موج تبعیدی‌های دهه سی»، «تبعیدی‌های نهضت روحانیت در دهه چهل»، «مبارزات و تبعید دو تن از علمای برجسته (از آیت‌الله قمی تا آیت‌الله طالقانی)» و «تبعیدی‌های نهضت روحانیت در دهه پنجاه (تا ۱۳۵۷)».
بر اساس تحقیق و پژوهشی که صورت گرفت برحسب یک نوع تقسیم‌بندی کلی، تبعیدی‌های عصر پهلوی را به پنج دسته اصلی می‌توان تقسیم کرد: از آن جمله تبعیدی‌های عصر رضاشاه شامل دو گروه عمده بودند. گروه نخست ایلات و عشایر بودند که غالباً سران آنها و بعضاً نیز کل یک ایل تبعید شدند. این اقدام در راستای تمرکزگرایی نظام سیاسی صورت گرفت. گروه دوم مخالفان سیاست‌های اتحاد شکل لباس و کشف حجاب بودند که عمدتاً علما و رجال مذهبی را دربرمی گرفت. تبعید علمای دست اندرکار قیام مسجد گوهرشاد از زمره این تبعیدی‌ها محسوب می‌شدند.
تبعیدی‌های دوره محمدرضاشاه را نیز می توان به دو دوره شامل دودهه نخست سلطنتش و تبعیدی‌های نهضت روحانیت دردهه چهل و پنجاه (تا ۱۳۵۷) تقسیم کرد. توضیح اینکه در خلال جنگ جهانی دوم، نیروهای متفقین به خصوص شوروی و انگلستان وارد خاک ایران شده و در شهرهای مختلف مستقر شدند. آنان ده‌ها تن از رجال ایرانی را به اتهام طرفداری از آلمان دستگیر و تبعید کردند که اسامی ۱۵۴ تن از این افراد از اسناد استخراج و در کتاب آمده است. موج دیگر تبعید در این دوره در سال‌های بعد از کودتا صورت گرفت که هر چند شامل مخالفان کودتا از جریانات مختلف اعم از ملی، مذهبی و چپ می شد، ولی هسته اصلی تبعیدی‌های این سال‌ها، غالباً از سران و اعضای حزب توده بودند. اسامی ۱۳۷ تبعیدی این دوره ازمنابع استخراج و در قالب جدولی آمده است.
تاثیرگذارترین تبعیدی‌های عصر پهلوی در دو دهه واپسین سلطنت محمدرضاشاه به وقوع پیوست، به دنبال گسترش نهضت روحانیت، تبعید گسترده روحانیون (و بعضاً بازاریان طرفدار نهضت) در دستور کار دستگاه قضایی و امنیتی قرار گرفت که در مجموع بیش از ۱۵۰ تن از علما دستگیرو به مناطق محروم تبعید شدند. نقش تبلیغی روحانیون تبعیدی در تبعیدگاه‌ها به تفصیل در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. آنان موفق شدند به‌واسطه تبعید و با حضور در ده‌ها شهر دوردست کشور (تبعیدگاه)، آموزه‌های انقلابی نهضت را در گستره جغرافیایی ایران گسترش داده و زمینه چندشهری شدن انقلاب را فراهم سازند.
کتاب «تبعیدی‌ها وتبعیدگاه‌های عصرپهلوی» تالیف رحیم روح‌بخش در ۵۳۰ صفحه و در هفت فصل در انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ رسید.
