به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»، تا حالا شده احساس کنید که برای «جلوه‌گری» در جامعه تحت فشار هستید؟ انگار اگر لباس برند نپوشید، گوشی آخرین‌مدل نداشته باشید یا عروسی مجللی برگزار نکنید، از نظر دیگران کم‌ارزش‌تر به نظر می‌رسید؟
شاید فکر کنید دین ما با لذت بردن از زندگی مخالف است؛ ابداً! اسلام نه‌تنها مخالف رفاه نیست، بلکه ما را به استفاده درست از نعمتهای الهی تشویق می‌کند. اما نکته‌ای که اسلام روی آن تأکید دارد، پرهیز از اسراف، افراط‌گرایی و وابستگی به تجملات است.
تجمل‌گرایی، غفلت می‌آورد
اساساً در منطق اسلام، هر چیزی که موجب غفلت از یاد خدا شود، ناپسند است. خداوند در قرآن، زندگی دنیا را همچون بازی، سرگرمی و زینت معرفی کرده که انسان را مشغول می‌کند و او را از هدف اصلی خلقت یعنی تقرب به خدا بازمی‌دارد. ببینید:
«بدانید زندگی دنیا فقط بازیچه، سرگرمی، تجمل‌گرایی، فخرفروشی به همدیگر و زیاده‌خواهی در اموال و اولاد است! درست مثل بارانی که از گل‌وگیاهِ عمل‌آمده از آن، کشاورزان خوششان بیاید؛ ولی مدتی بعد پژمرده می‌شود و می‌بینی که زرد شده است. آخرِ سر هم خس‌وخاشاک می‌شود! در آخرت، عذابی سخت برای دنیاپرست‌هاست و آمرزش و رضایت خدا برای عبرت‌گیرنده‌ها. بله، زندگی دنیا فقط وسیلۀ گول‌خوردن است. (آیۀ بیستم سورۀ حدید، ترجمۀ ملکی)
تجمل‌گرایی و دل‌مشغولی به مال و زرق‌وبرق دنیا، انسان را از یاد خدا غافل می‌کند و باعث می‌شود که ارزشهای معنوی در زندگی کم‌رنگ شوند.
مثالی ملموس
چند بار شده برای خریدن یک لباس گران‌قیمت هیجان داشته باشید، اما بعد از چند هفته، دیگر برایتان جذابیتی نداشته باشد؟ تجملات دنیا همین است؛ یک لذت کوتاه‌مدت که ما را از هدف اصلی غافل می‌کند. خداوند در قرآن، زندگی دنیا را موقتی و زودگذر می‌داند و به ما هشدار می‌دهد که فریب زرق‌وبرق آن را نخوریم.
تجمل‌گرایی و فاصلۀ طبقاتی
در بسیاری از جوامع، افرادی که درآمد کمتری دارند، برای خرید وسایل لوکس و برند، خود را زیر بار وام و قرض می‌برند تا در چشم دیگران کم نیاورند. اما آیا این کار منطقی است؟
در جامعه‌ای که تجمل‌گرایی ارزش تلقی شود، فاصله طبقاتی بیشتر و بیشتر می‌شود. ثروتمندان به نمایش دارایی‌هایشان افتخار می‌کنند و افراد کم‌درآمد احساس حقارت می‌کنند. در چنین شرایطی، ثروت فقط در دست عده‌ای خاص می‌ماند و مستضعفان زیر فشار اقتصادی قرار می‌گیرند. به همین دلیل، قرآن هشدار می‌دهد که ثروت نباید فقط در دست گروهی خاص از جامعه بچرخد. (حشر: ۷)
خانه‌ای که طوقی از آتش است
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله با اینکه می‌توانستند زندگی مجلل داشته باشند، اما ساده زندگی می‌کردند؛ می‌فرمودند:
«کسی که بنایی برای دیدن و شنیدن مردم می سازد، خدای متعال آن بنا را طوقی برگردنش کرده و او را به آتش می اندازد.» همچنین از آن حضرت سؤال شد: منظور از بناکردن برای دیدن و شنیدن مردم چیست؟ حضرت فرمودند: «بنایی است که زیادتر از احتیاج بسازد؛ بدان منظور که بر همسایگان و برادران دینی خود مباهات ورزد.» (ترجمه من لا یحضره الفقیه، ج ۵، ص ۳۱۵)
چگونه از تجمل‌گرایی فاصله بگیریم؟
حالا که فهمیدیم تجمل‌گرایی چگونه ما را از ارزشهای واقعی دور می‌کند، باید به این فکر کنیم که چطور می‌توانیم از این دام نجات پیدا کنیم. اسلام، با تأکید بر اعتدال و قناعت، راهکارهایی برای دوری از تجمل‌گرایی ارائه داده که می‌تواند ما را به سمت یک زندگی ساده اما پرمعنا هدایت کند. از جمله:
یک. تغییر نگرش: ارزش خود را به دارایی‌ها گره نزنیم
یکی از مهمترین دلایلی که ما را به سمت تجمل‌گرایی می‌کشاند، این تفکر اشتباه است که "هرچه بیشتر داشته باشیم، ارزش بیشتری داریم. " طبق آیۀ «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ...» (حجرات: ۱۳)، ارزش انسانها بر اساس تقوا و شخصیتشان است، نه بر اساس میزان دارایی‌شان. به جای مقایسه خود با دیگران بر اساس اموال، بر مهارت‌ها، اخلاق و رشد معنوی خود تمرکز کنیم.
دو. قناعت و سادگی را در سبک زندگی‌مان جا بیندازیم
قناعت بر خلاف تصور رایج، به معنای محروم کردن خود از نعمت‌ها و اکتفاء به حداقل‌ها نیست بلکه به معنای بهره‌مندی از دنیا به اندازۀ کفایت و رفع نیاز است. قبل از هر خرید از خودمان بپرسیم: آیا این واقعاً نیاز من است یا فقط یک خواسته زودگذر؟ اگر واقعاٌ به چیزی نیاز نداریم از خریدهای غیرضروری پرهیز کنیم.
سه. از چشم و هم‌چشمی دوری کنیم
بزرگ‌ترین عاملی که ما را به سمت تجمل‌گرایی می‌برد، چشم و هم‌چشمی با دیگران است. ما می‌خواهیم در رقابت‌های بیهوده برنده باشیم، بدون اینکه فکر کنیم آیا این رقابت اصلاً ارزش دارد یا نه.
انسان وقتی در کوچه و خیابان راه می‌رود به طور طبیعی نگاهش به در و دیوار و خانه‌های مردم می‌افتد. این نگاه کردن به خودی خود، اشکالی ندارد و اصطلاحاً مباح است اما خداوند به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله که یکسره از دنیا رسته و به حق پیوسته است، سفارش می‌کند که به این موقعیت دنیایی و ظاهر کفار خیره مشو! آنها چون فهمشان از زندگی، در سطح همین ظاهر است، خیلی به تجملات و ظواهر فریبندۀ این دنیای زودگذر اهمیت می‌دهند غافل از اینکه دنیا شکوفه‌ای است که هیچگاه به بار نمی‌نشیند. (طه:۱۳۱)
از سویی دیگر، هنگامی‌که انسان به دارایی‌های دیگران چشم می‌دوزد، یا از داشته‌های خودش غافل می‌شود یا آنها را ناچیز می‌انگارد؛ و این باعث خودکم‌بینی‌اش می‌شود در حالی که خواستۀ خدا این است که مؤمن عزیز و عزت‌مند باشد؛ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ (منافقون:۸)
پس بهتر است به به جای تمرکز بر آنچه دیگران دارند، روی داشته‌های خودمان متمرکز شویم و شکرگزار آنها باشیم.
چهار. به جای مصرف‌گرایی، روی رشد شخصی و معنوی سرمایه‌گذاری کنیم
این یک حقیقت است که هرچقدر هم پول و وسایل تجملی داشته باشیم، باز هم این‌ها نمی‌توانند جای خالی رشد معنوی، علم و مهارت‌های شخصی را پر کنند. به فرمودۀ امیرالمؤمنین علیه‌السلام «علم، از ثروت برتر است، زیرا علم تو را حفظ می‌کند، اما تو باید ثروت را حفظ کنی.»
به‌جای خریدهای غیرضروری، روی یادگیری و رشد مهارت‌های خود سرمایه‌گذاری کنیم. ما هرچقدر هم وسایل گران‌قیمت داشته باشیم، باز هم چیز جدیدتری می‌آید و وسایل قبلی‌مان دیگر جذابیت خود را از دست می‌دهند. اما اگر روی ارزشهای واقعی زندگی کنیم، به آرامش و رضایت واقعی خواهیم رسید.
پنج. صدقه و کمک به نیازمندان را جایگزین خرج‌های بیهوده کنیم
یکی از بهترین راه‌های مقابله با تجمل‌گرایی، بخشیدن و کمک کردن به دیگران است. اسلام به‌شدت بر انفاق و صدقه تأکید دارد، زیرا این کار نه‌تنها به نیازمندان کمک می‌کند، بلکه قلب ما را از وابستگی به مال و مادیات پاک می‌کند. خداوند می‌فرماید: «لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ...» (آل عمران: ۹۲) یعنی: «فقط وقتی به مقامِ خوبان می‌رسید که از چیزهای دوست‌داشتنی‌تان در راه خدا هزینه کنید.»
بخشی از درآمدمان را هر ماه برای کمک به فقرا یا امور خیریه کنار بگذاریم. تا وقتی چیزهایی را که به جانمان بسته از خودمان جدا نکنیم مجال پرواز پیدا نمی‌کنیم. آسمان اینقدرها هم دور نیست؛ کافی است کمی سبک‌بال شویم تا افق‌های دوردست‌تری را درنوردیم.
آثار تجمل گرایی در جامعه
تجمل گرایی آثار منفی فراوانی بر جامعه و افراد می‌گذارد که مهمترین این آثار عبارت‌اند از:
طغیان و سرکشی انسانها
انحطاط اجتماعی
از بین رفتن سرمایه‌های مادی و وابستگی اقتصادی
گسترش فقر در جامعه
تبدیل ارزش‌ها به ضد ارزش
زمینه‌سازی برای گناهان و گسترش فحشا و منکرات
کاهش معنویت در جامعه
از بین رفتن آرامش واقعی
فراموشی یاد قیامت
تفاوت تجمل گرایی و آراستگی
دین اسلام دین اعتدال است و نه تنها اجازه استفاده از زینت‌ها و زیبایی‌های طبیعت را داده بلکه به استفاده از آنها سفارش کرده است. در آیه 87 سوره مائده می‌خوانیم:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَیبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَلَا تَعْتَدُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا یحِبُّ الْمُعْتَدِینَ»
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چیزهای پاکیزه را که خداوند برای شما حلال کرده است، حرام نکنید و از حد، تجاوز ننمایید! زیرا خداوند متجاوزان را دوست نمی‌دارد.»
ضمن این که در سیره معصومین (ع) هم مشاهده می‌کنیم که همواره به پاکیزگی و آراستگی خود توجه داشته‌اند. ولی خارج شدن از حد اعتدال در این زمینه مانند هر کار دیگری اشتباه است و این خارج شده از اعتدال همان تجمل گرایی است.
حدیث درباره تجمل گرایی
پیامبر اکرم (ص)
«ای ابن مسعود! پس از من، اقوامی می‌آیند که طعام‌های پاکیزه و رنگارنگ را می‌خورند. و خانه‌ها و کاخ‌هایی بنا می‌کنند و مساجد را به زیورآلات تزیین می‌کنند. تمام همت آنان برای دنیاست که به آن دل بسته و اعتماد کرده‌اند. شرف آنان به درهم‌ها و دینارهاست و تلاششان برای شکم است. آنان بدترین بدها هستند که فتنه از آنان برمی‌خیزد و به خودشان برمی‌گردد.»
«هر کس براى خودنمایی یا شهرت‌طلبی خانه‌ای براى خود بسازد، روز قیامت آن خانه را تا هفتمین طبقه زمین به دوش می‌کشد، سپس به صورت حلقه‌ای آتشین طوق گردنش می‌شود، آنگاه او را با آن حال به آتش دوزخ می‌افکنند.»
امام علی (ع) خطاب به یکی از یارانش که خانه‌ای مرفه داشت
«تو را در این دنیا به خانه وسیع چه نیازی داری که در آخرت به چنین خانه‌ای نیازمندتر هستی. تو می‌توانی با چنین خانه‌ای سرای آخرت را آباد سازی. در این خانه مهمان‌نوازی کن و از خویشاوندانت پذیرایی نمای و حقوق خدا را ادا کن که در این صورت آخرت خویش را تأمین کرده باشی.»
امام رضا (ع)
«مال دنیا جمع نمی‌شود مگر با پنج خصلت، بخل بسیار و آرزوهای دراز و چیرگی آزمندی (بر انسان) و ترک صله‌رحم (و رسیدگی به بستگان تنگدست) و دنیاپرستی و فراموش کردن آخرت.»
این که جامعۀ اسلامی چه شد که پس از مدتی کوتاهی به این ابتذال گرایید، عوامل بسیاری دارد که از مهمترین آنها رویکرد رهبران و دولتمردان و نخبگان جامعه به تنعم و تجمل بود و این خطری است که همه نهضتها و تمدنهای نو پا را تهدید می کند.
امام راحل در این باره می فرمایند:
«آنها که تصور می کنند مبارزه در راه استقلال و آزادی مستضعفین و محرومان جهان با سرمایه داری و رفاه طلبی منافات ندارد، با الفبای مبارزه بیگانه اند... بحث مبارزه و رفاه، بحث قیام و راحت طلبی بحث دنیاخواهی و آخرت جویی دو مقوله ای است که هرگز با هم جمع نمی شوند.»
«توجه به زرق و برق دنیا انسان را از آن احساس انسانی اش می برد، یک حیوان است در بین مردم راه می رود. کوشش کنید که معنویت را تقویت کنید در بین این ملت.»
البته رفاه و بهره گیری از نعمتهای الهی طبق موازین و اهداف و ارزشهای متعالی، مطلوب شارع مقدس است، ولی تجمل گرایی عنان گسیخته و ناشی از هوا و هوس، بی شک با آرمانهای انسانی و اسلامی همساز نخواهد بود، حکومت عدل اسلامی باید مناسبات و موازینی را طرح کند که رفاه عمومی را گسترش دهد، امام از تجمع امکانات در انحصار گروهی خاص پیشگیری کند وعده حضرت امام را که فرمودند: برای همه انشاءالله رفاه خواهد شد و این اختلافات طبقاتی ننگین (دوره پهلوی) به آن صورت نخواهد ماند»را محقق سازند.
بنابراین از آموزه های اسلامی و از تاریخ و سخنان بزرگان، بویژه رهنمودهای حضرت امام می آموزیم که:
1 _ تجمل گرایی، انسان را زیاده طلب می کند، و بی تردید زیاده طلبی به تجاوز به حقوق دیگران می انجامد.
2 _ تجمل گرایی، انسان را از معنویات دور می سازد و مادی گرایی را تقویت می نماید.
3 _ تجمل گرایی از عواطف انسانی می کاهد و شقاوت و سنگدلی می آورد و نوع دوستی را از میان برمی دارد.
4 _ تجمل گرایی، ارزشهای اخلاقی را نابود می سازد و شهوات نفسانی و فساد را گسترش می دهد.
5 _ تجمل گرایی استعداد و قدرت خلاقیت و ابتکار انسانها را ضایع می سازد.
6 _ تجمل گرایی جامعه را به سوی مصرف گرایی مفرط سوق می دهد و نیاز به تولیدات بیگانه را افزون می کند.
7 _ تجمل گرایی عزت نفس و کرامت انسانی را نابود می کند و جامعه را در برابر فرهنگ و تمدن بیگانه خاضع و تسلیم می سازد.
8 _ تجمل گرایی تکبر و فخرفروشی را در طبقات مرفه جامعه دامن می زند و در طبقات فروتر جامعه ایجاد عقده و نفرت می نماید و طبق تجربه در درازمدت این عقده های فروخورده به انفجار و انتقام منتهی می شود.
