به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»، خشونت زایمانی، که به عنوان نوعی خشونت جنسیتی در فرآیند زایمان شناخته می‌شود، شامل رفتارهای تحقیرآمیز، سوءاستفاده فیزیکی و روانی، نقض حریم خصوصی، و اعمال غیرضروری درمان‌های پزشکی بدون رضایت آگاهانه است. این خشونت‌ها نه‌تنها به سلامت جسمی و روانی مادران آسیب می‌زند بلکه تأثیرات منفی بلندمدت در روابط اجتماعی و خانواده نیز به دنبال دارد.
این موضوع باید به عنوان یک بحران اجتماعی و بهداشتی جدی در نظر گرفته شود، چرا که در نظام‌های اجتماعی که سیاست‌های افزایش جمعیت در اولویت قرار دارند، خشونت زایمانی مانعی بزرگ به حساب می‌آید. زنان بسیاری که به دلایل مختلف از جمله فشارهای اجتماعی یا فرهنگی به زایمان اقدام می‌کنند، پس از تجربه‌های تلخ و خشونت‌آمیز در اتاق‌های زایمان، از تصمیم به فرزندآوری مجدد منصرف می‌شوند. نتایج پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهند که بسیاری از این زنان پس از تجربه خشونت زایمانی، دچار اضطراب‌های پس از زایمان، افسردگی، و حتی ترس از تولد مجدد می‌شوند. این تجارب منفی، از میل به مادری و فرزندآوری در بسیاری از زنان می‌کاهد و در نتیجه، به کاهش نرخ زاد و ولد و مشکلات جمعیتی دامن می‌زند.
چالش‌های ساختاری و فرهنگی
خشونت زایمانی نه تنها یک پدیده فردی است، بلکه ریشه‌های آن در نظام‌های بهداشتی، فرهنگی و اجتماعی عمیقاً ریشه دارد. در ایران، مشکلات ساختاری و سیستمی از جمله کمبود نیروی انسانی، فشار کاری زیاد بر کادر درمان، و فقدان دستورالعمل‌های مشخص برای احترام به حقوق زنان در فرآیند زایمان، به بروز این خشونت‌ها دامن می‌زند. اما این تنها عامل نیست. باورهای فرهنگی و اجتماعی نابرابری جنسیتی و نهادینه بودن فرهنگ سلطه‌پذیری زنان، باعث می‌شود که بسیاری از زنان نتوانند حقوق خود را در حین زایمان درخواست کنند یا از آن دفاع نمایند.
در فرهنگ عمومی، زایمان برای بسیاری از زنان تنها یک عمل پزشکی نیست، بلکه به‌عنوان یک مرحله طبیعی و حتی فطری در نظر گرفته می‌شود که باید بدون هیچ اعتراض یا درخواست خاصی از سوی زن انجام شود. این دیدگاه، در ترکیب با ناآگاهی زنان از حقوق خود و عدم آموزش کافی برای کادر درمان، شرایطی را ایجاد می‌کند که خشونت زایمانی در بسیاری از موارد نادیده گرفته می‌شود و به یک مشکل گسترده تبدیل می‌شود.
خشونت زایمانی و چالش‌های قانونی در ایران
یکی از مهم‌ترین چالش‌های مقابله با خشونت زایمانی در ایران، نبود قوانین روشن و مشخص در این زمینه است. در نظام حقوقی ایران، «خشونت زایمانی» به‌طور خاص تعریف نشده و قوانین موجود در ارتباط با حقوق زنان در حین زایمان بسیار مبهم است. در بسیاری از موارد، خشونت‌های مرتبط با زایمان تحت عناوین عمومی مانند ضرب و جرح یا توهین مورد پیگیری قرار می‌گیرد، اما این جرائم عمومی قادر به پوشش‌دهی ابعاد خاص خشونت زایمانی نیستند.
به علاوه، نبود آموزش کافی برای کادر درمان در خصوص حقوق بیماران، اخلاق حرفه‌ای و نحوه برخورد محترمانه با زنان در حین زایمان، از دیگر دلایل بروز خشونت زایمانی به شمار می‌رود. در بسیاری از موارد، پرسنل درمانی که خود در معرض فشارهای کاری و کمبود منابع قرار دارند، قادر به ارائه مراقبت‌های انسانی و حرفه‌ای به زنان باردار نمی‌شوند.
تأثیر خشونت زایمانی بر سیاست‌های جمعیتی
در حالی که سیاست‌های کشور برای تشویق به فرزندآوری و افزایش جمعیت بر روی کاغذ بسیار مهم و اساسی است، نباید فراموش کنیم که خشونت زایمانی به عنوان یک مانع روانی، اجتماعی و حتی جسمی برای زنان عمل می‌کند. زنانی که در هنگام زایمان با خشونت یا تحقیر مواجه می‌شوند، احتمالاً از تصمیم به فرزندآوری مجدد خودداری می‌کنند. بنابراین، در شرایطی که سیاست‌گذاران به دنبال افزایش نرخ تولد و پایداری جمعیت هستند، باید به این پدیده توجه ویژه داشته باشند و تمام تلاش خود را برای مقابله با آن به کار گیرند.
راهکارهای حقوقی و اجتماعی
برای مقابله با خشونت زایمانی و کاهش تأثیرات منفی آن، باید گام‌های اساسی در چندین حوزه برداشته شود:
۱-تدوین قوانین جامع: باید قانونی ویژه و جامع برای حمایت از زنان باردار تدوین شود که به‌طور خاص به خشونت زایمانی پرداخته و حقوق زنان در تمام مراحل بارداری، زایمان و پس از آن را تضمین کند.
۲-آموزش کادر درمان: باید در دوره‌های آموزشی پزشکی و مامایی، مسائل مربوط به حقوق زنان و الزامات اخلاقی در زایمان محترمانه گنجانده شود تا کادر درمان با آگاهی کامل به زنان خدمات دهند.
۳-ایجاد سازوکارهای گزارش‌دهی مؤثر: راه‌اندازی سامانه‌های گزارش‌دهی امن و محرمانه که زنان بتوانند شکایات خود را بدون ترس از برخوردهای تلافی‌جویانه مطرح کنند.
۴-حمایت از زنان قربانی: باید مراکز مشاوره روانی، اجتماعی و حقوقی ویژه برای زنان قربانی خشونت زایمانی ایجاد شود تا آن‌ها بتوانند از حمایت‌های لازم بهره‌مند شوند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
خشونت زایمانی نه‌تنها به عنوان یک نقض حقوق بشر و کرامت انسانی زنان باید مورد توجه قرار گیرد، بلکه به عنوان یک مانع جدی در برابر سیاست‌های افزایش جمعیت و فرزندآوری کشور نیز باید بررسی شود. در شرایطی که سیاست‌گذاران به دنبال افزایش نرخ تولد و تقویت بنیان‌های خانواده هستند، نمی‌توان این مشکل را نادیده گرفت. توجه به کرامت انسانی زنان در فرایند زایمان، اصلاح سیستم‌های بهداشتی و درمانی، و تدوین قوانین حمایتی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبود شرایط زنان باردار و تحقق اهداف جمعیتی کشور داشته باشد.
اگر امروز اقدامی اساسی در این زمینه انجام نشود، فردا دیگر هیچ سیاست تشویقی نمی‌تواند در برابر تصمیمات زنان برای فرزندآوری تأثیرگذار باشد.
