به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در سال‌های اخیر، دانشگاه‌های ایران با چالش جدی کمبود اعضای هیئت علمی مواجه شده‌اند؛ مسئله‌ای که نه‌تنها کیفیت آموزش و پژوهش را تحت تأثیر قرار داده، بلکه آینده علمی کشور را نیز در معرض تهدید قرار داده است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این بحران، عوامل مؤثر در آن و راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با آن می‌پردازد.
۱. آمار نگران‌کننده خروج اعضای هیئت علمی
بین سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰، حدود ۲۷۰۰ نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های کشور از سیستم آموزشی خارج شده‌اند. این کاهش عمدتاً به دلایلی همچون بازنشستگی، فوت، استعفا و مهاجرت بوده است. به‌طور خاص، در سال ۱۴۰۰، ۵۷.۱ درصد از قطع همکاری‌ها به‌دلیل بازنشستگی، ۵.۴ درصد به‌دلیل فوت و ۸.۴ درصد به‌دلیل استعفا و بازخرید بوده است.
۲. پیامدهای کاهش اعضای هیئت علمی
کاهش تعداد اعضای هیئت علمی تأثیرات منفی متعددی بر دانشگاه‌ها دارد:
کاهش کیفیت آموزش: با کاهش تعداد اساتید، نسبت دانشجو به استاد افزایش یافته و کیفیت آموزش کاهش می‌یابد.
افت کیفیت پژوهش: کاهش تعداد اعضای هیئت علمی منجر به کاهش پروژه‌های پژوهشی و افت کیفیت تحقیقات می‌شود.
افزایش بار کاری اساتید باقیمانده: اساتید باقیمانده مجبور به تدریس دروس بیشتر و انجام وظایف پژوهشی و اجرایی بیشتری هستند که می‌تواند منجر به فرسودگی شغلی شود.
کاهش انگیزه دانشجویان: نبود اساتید مجرب و راهنماهای پژوهشی می‌تواند انگیزه دانشجویان را برای ادامه تحصیل و پژوهش کاهش دهد.
۳. عوامل مؤثر در کمبود هیئت علمی
چندین عامل در کاهش تعداد اعضای هیئت علمی نقش دارند:
مهاجرت اساتید: شرایط اقتصادی، نبود امکانات پژوهشی مناسب و محدودیت‌های علمی باعث مهاجرت اساتید به خارج از کشور شده است.
کمبود امکانات زیرساختی: نبود تجهیزات آزمایشگاهی، منابع علمی به‌روز و امکانات پژوهشی مناسب باعث کاهش انگیزه اساتید برای ماندن در دانشگاه‌ها می‌شود.
کمبود بودجه دانشگاه‌ها: کاهش بودجه‌های آموزشی و پژوهشی منجر به کاهش جذب و نگه‌داشت اعضای هیئت علمی شده است.
نسبت نامناسب استاد به دانشجو: در برخی دانشگاه‌ها، نسبت استاد به دانشجو بسیار بالاست که نشان‌دهنده کمبود اعضای هیئت علمی است.
۴. تلاش‌های دولت برای جذب هیئت علمی
دولت در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای جذب اعضای هیئت علمی انجام داده است. به‌عنوان مثال، در سال ۱۳۸۶، وزارت علوم اعلام کرد که تا پایان سال، ۴۵۰۰ عضو هیئت علمی در دانشگاه‌های دولتی و پیام نور استخدام خواهند شد.
با این حال، برخی از این تلاش‌ها با انتقاداتی مواجه شده‌اند. برای مثال، جذب متمرکز ۷۰۰۰ عضو هیئت علمی از سوی وزارت علوم باعث نگرانی‌هایی در مورد استقلال دانشگاه‌ها و کیفیت انتخاب اساتید شده است.
۵. راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با بحران
برای مقابله با بحران کمبود هیئت علمی، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
افزایش بودجه آموزشی و پژوهشی: تأمین منابع مالی کافی برای جذب و نگه‌داشت اعضای هیئت علمی ضروری است.
بهبود شرایط کاری اساتید: فراهم‌کردن امکانات پژوهشی، کاهش بار کاری و افزایش حقوق می‌تواند انگیزه اساتید را برای ماندن در دانشگاه‌ها افزایش دهد.
تشویق به بازگشت نخبگان مهاجرت‌کرده: ایجاد برنامه‌هایی برای بازگشت اساتید و پژوهشگران ایرانی مقیم خارج می‌تواند به تقویت کادر هیئت علمی کمک کند.
استقلال دانشگاه‌ها در جذب هیئت علمی: واگذاری اختیار جذب اعضای هیئت علمی به دانشگاه‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت انتخاب اساتید منجر شود.
فرجام سخن
کمبود اعضای هیئت علمی در دانشگاه‌های ایران یک بحران جدی است که نیازمند توجه فوری و اقدامات مؤثر از سوی دولت و دانشگاه‌هاست. با اتخاذ راهکارهای مناسب و همکاری همه‌جانبه، می‌توان این بحران را مدیریت کرده و آینده آموزش عالی کشور را تضمین کرد.
گزارش از عرفان عباسی
