به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در اتاقهای روشن بیمارستان، در دل شبهایی که با نور مهتاب در راهروهای سرد منعکس میشود، قهرمانانی حضور دارند که به رغم خستگیهای جانفرسا، به نجات جان دیگران ادامه میدهند. این قهرمانان، همان دستیاران پزشکی یا رزیدنتها هستند که در مسیر تخصص پزشکی، بهای سنگینی پرداخت میکنند. اما در زیر این تلاش ستودنی، بحرانی خاموش و نگرانکننده در حال رخ دادن است: شیوع رو به رشد افسردگی، اضطراب، فرسودگی شغلی و در مواردی، خودکشی.
خودکشی؛ حقیقتی تلخ در دل جامعه پزشکی
براساس پژوهشهای بینالمللی، پزشکان جوان و دستیاران پزشکی با نرخ بالاتری از افکار خودکشی، اقدام به خودکشی و خودکشی موفق نسبت به دیگر گروههای تحصیلکرده مواجه هستند. بهعنوان نمونه، مطالعهای در ایالات متحده نشان داد که نرخ خودکشی در میان پزشکان زن حدود ۲.۵ برابر بیشتر از سایر زنان دارای تحصیلات عالی است. در مردان نیز این عدد حدود ۱.۴ برابر گزارش شده است.
اگرچه این آمار مربوط به جامعه جهانی است، اما در ایران نیز در سالهای اخیر گزارشهایی از خودکشی رزیدنتها منتشر شده که نشاندهنده عمق بحران در سیستم آموزش پزشکی است.
فشارهای روانی ساختاری؛ دشمنان نامرئی سلامت روان
دستیاران پزشکی در مقطعی از زندگی حرفهای خود قرار دارند که حجم کار، فشار روانی، نبود حمایتهای ساختاری و عدم توازن کار و زندگی به بیشترین حد خود میرسد. آنها اغلب شیفتهای طولانی (بعضاً تا ۳۶ ساعت)، مسئولیتهای سنگین، تصمیمگیریهای حیاتی و در بسیاری از مواقع، عدم برخورداری از حمایت عاطفی و مالی را تجربه میکنند.
سیستمهای آموزشی سنتی که بر پایه رقابت، سختگیری و نبود حمایت روانی استوار است، بستر مناسبی برای شکلگیری فرسودگی روانی فراهم میآورد. در بسیاری از مراکز آموزشی، نگرش نسبت به مشکلات روانی همچنان با انگ همراه است و همین مسأله مانع مراجعه به مشاور یا رواندرمانگر میشود.
فرسودگی شغلی؛ پله اول سقوط
فرسودگی شغلی (Burnout) یکی از عوامل کلیدی در ایجاد تمایل به خودکشی در میان رزیدنتهاست. این پدیده به سه مولفه اصلی تقسیم میشود: خستگی عاطفی، کاهش احساس موفقیت شخصی و بدبینی نسبت به شغل. این مولفهها به مرور باعث از بین رفتن حس هویت حرفهای فرد و قطع ارتباط او با دنیای پیرامون میشود.
در شرایطی که خواب کافی، تفریح، ارتباطات اجتماعی و حتی تغذیه مناسب از زندگی دستیاران حذف میشود، خستگی و فرسودگی تبدیل به امری مزمن میشود که زمینه را برای بروز افسردگی فراهم میکند.
فرهنگ سکوت؛ مانعی برای کمک گرفتن
یکی از دردناکترین وجوه این بحران، "فرهنگ سکوت" حاکم بر جامعه پزشکی است. بسیاری از دستیاران به دلایل مختلف از جمله ترس از برچسب خوردن، نگرانی از تضعیف وجهه حرفهای، و نبود دسترسی به خدمات روانشناسی مناسب، ترجیح میدهند رنج خود را پنهان کنند.
در برخی فرهنگهای کاری، مشکلات روانی به عنوان "ضعف شخصیتی" تعبیر میشود. در نتیجه، فرد آسیبدیده به جای بیان احساسات و دریافت کمک، در انزوا فرو میرود و در برخی موارد، تصمیمات فاجعهباری اتخاذ میکند.
نقش ساختار نظام سلامت و آموزش پزشکی
سیستم آموزش پزشکی در ایران و بسیاری دیگر از کشورها، غالباً با ضعفهای ساختاری مواجه است. نبود نظام ارزیابی سلامت روان منظم، عدم اختصاص مشاوران حرفهای در بیمارستانها، نبود حق انتخاب در محل خدمت، و حقوق پایین در مقایسه با ساعات کار، همگی از عواملی هستند که زمینهساز مشکلات روانی در میان دستیاران میشوند.
همچنین سیاستهای آموزشمحورِ صرف، بدون توجه به سلامت روان، باعث میشود کیفیت آموزش نه تنها بالا نرود، بلکه در درازمدت منجر به از دست رفتن سرمایه انسانی ارزشمندی شود.
تجربههای شخصی؛ از دل شبهای تاریک
بسیاری از پزشکان و دستیاران پزشکی که تجربه افسردگی یا افکار خودکشی را پشت سر گذاشتهاند، از نبود گوش شنوا، نبود حمایت اجتماعی و فشارهای غیر انسانی صحبت کردهاند. یکی از رزیدنتها در مصاحبهای گفته بود: «ما یاد گرفتهایم که همیشه قوی باشیم، حتی وقتی از درون داریم فرو میریزیم.»
این روایتها نشان میدهد که مشکل تنها فردی نیست؛ بلکه سیستماتیک است و نیازمند بازنگری عمیق در ساختارها، فرهنگ سازمانی و شیوه برخورد با سلامت روان در محیطهای درمانی است.
راهکارها؛ از واکنش تا پیشگیری
مقابله با این بحران نیازمند رویکردی جامع و چندلایه است:
حمایت ساختاری: ایجاد واحدهای سلامت روان در بیمارستانها و مراکز آموزشی با حضور روانشناس و روانپزشک مستقر، برای ارائه خدمات مشاوره رایگان و محرمانه.
تغییر فرهنگ سازمانی: آموزش مدیران گروه و اساتید برای درک نشانههای فرسودگی و افسردگی و مقابله با انگزدایی از مشکلات روانی.
کاهش فشار کاری: بازنگری در ساعات کاری و شیفتها، بهویژه برای بخشهایی با فشار بالا مانند اورژانس، مراقبتهای ویژه و جراحی.
افزایش حمایت مالی و اجتماعی: بهبود وضعیت معیشتی دستیاران، فراهم آوردن امکان بیمههای تکمیلی رواندرمانی و پرداخت بهموقع حقوق.
آموزش تابآوری و مهارتهای روانی: گنجاندن دروس اختیاری یا کارگاههای مهارتهای مقابلهای، خودآگاهی، مدیریت استرس و ذهنآگاهی در برنامه آموزش پزشکی.
دکتر سید جلیل حسینی در نشست خبری بیست و هشتمین همایش آموزش پزشکی و هجدهمین جشنواره شهید مطهری گفت: این به صورت جدی در حال پیگیری است. بخشنامهای را بهمن ماه به رؤسای دانشگاهها ارسال کردیم. با توجه به اینکه هر از چندگاهی حادثهای در دانشگاهها انفاق میافتد، در نظر داریم این مسئله را عمیقتر بررسی کنیم و در دانشگاهها میزان مسائل روحی روانی و شرایطی را بررسی طبقهبندی و رسیدگی کنند تا بتوانیم این موضوع را چند ماه آینده به حداقل و به صفر برسانیم.
خودکشی دستیاران به چه علتهایی صورت میگیرد
وی خاطر نشان کرد: برخی از این مسائل به دلیل مشکلات اقتصادی است، برخی به دلیل مسائل بین دستیاران و برخی مشکلات خانوادگی اتفاق میافتد که همگی مسائل بررسی خواهد شد.
معاون وزیر بهداشت با اشاره به تشکیل کمیته کشوری آسیب به خود کادر سلامت گفت: از همه دستاندر کاران دعوت کردیم و به طور مرتب گزارشها را بررسی میکنیم و هر آنچه بتوانیم تسهیلگری جام دهیم.
سخن پایانی: نجاتدهندگانی که خود نیاز به نجات دارند
پزشکان و دستیاران پزشکی ستون فقرات نظام سلامت هستند. اما وقتی این ستون زیر فشار بیش از حد خم میشود، کل ساختار سلامت در معرض آسیب قرار میگیرد. خودکشی در میان دستیاران نهتنها فاجعهای انسانی است، بلکه زنگ خطری برای سیاستگذاران، مدیران بیمارستانها و دانشگاههاست که دیگر نمیتوان آن را نادیده گرفت.
برای نجات جان دیگران، باید ابتدا از جان کسانی مراقبت کرد که مسئولیت این نجات را به دوش میکشند. دستیاری پزشکی، آزمونی سخت از توانایی، صبر و استقامت است، اما نباید به بهای جان آنها تمام شود.
گزارش از عرفان عباسی
