به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در سالروز شهادت امام جعفر صادق(ع)، این گزارش به بررسی ابعاد زندگی پربار ششمین امام شیعیان میپردازد که در بحبوبه انتقال قدرت از امویان به عباسیان، با تأسیس بزرگترین دانشگاه اسلامی آن دوران، نه تنها مذهب تشیع را از نابودی نجات داد، بلکه پایههای تمدن اسلامی را استوار کرد. سیره علمی و مبارزاتی این امام همام، امروز به عنوان الگویی کامل برای انقلاب اسلامی ایران مطرح است.
امام صادق(ع)، احیاگر اسلام ناب در عصر سیاهی
۱. امامت در سختترین شرایط تاریخی
امام جعفر صادق(ع) در سال ۸۳ هجری قمری در مدینه متولد شدند و در سال ۱۴۸ هجری قمری به دستور منصور دوانیقی، خلیفه عباسی، با زهر به شهادت رسیدند. دوران ۳۴ ساله امامت ایشان مصادف با انتقال قدرت از امویان به عباسیان و آشوبهای سیاسی بود. امام با درک این شرایط، استراتژی «جهاد علمی» را در پیش گرفتند تا شیعه را از بحران هویت نجات دهند.
۲. دانشگاه جعفری؛ تولد دوباره علوم اسلامی
در شرایطی که خلافت عباسی با سرکوب هرگونه تفکر مخالف، فضایی خفقانآور ایجاد کرده بود، امام صادق(ع) با درایت منحصر به فرد خود، دانشگاهی تأسیس کردند که نه تنها مذهب تشیع را از نابودی نجات داد، بلکه پایههای تمدن اسلامی را مستحکم ساخت.
زمان تأسیس:
- اوایل قرن دوم هجری (حدود سال 120 ه.ق)
- همزمان با انتقال قدرت از امویان به عباسیان
مکان اصلی فعالیت:
- مسجد النبی در مدینه
- منزل شخصی امام صادق(ع)
- حلقههای علمی در مکه (به ویژه در موسم حج)
ویژگیهای منحصر به فرد دانشگاه جعفری:
ساختار آموزشی نوین:
- سیستم استاد-شاگردی بدون محدودیت زمانی
- آموزشهای فردی متناسب با سطح درک شاگردان
- ترکیب نظریه و عمل در تمام رشتهها
رشتههای تحصیلی:
علوم نقلی:
- فقه و اصول (پایهگذاری فقه جعفری)
- تفسیر قرآن
- حدیث و سیرهشناسی
علوم عقلی:
- فلسفه و کلام اسلامی
- منطق و جدل
علوم تجربی:
- شیمی (توسط جابر بن حیان)
- نجوم و ریاضیات
- طب و داروشناسی
روشهای تدریس ابتکاری:
- مناظرات علمی (بیش از 400 مناظره مستند)
- پرسش و پاسخ آزاد
- حلقههای بحث گروهی
- آزمایشهای عملی (به ویژه در شیمی)
مدیریت علمی امام:
- تقسیم شاگردان بر اساس استعدادها
- پاسخگویی به بیش از 30 هزار سؤال علمی
- تربیت 4000 دانشمند مانند در تخصصهای مختلف
کتابخانه تخصصی:
- جمعآوری هزاران جلد کتاب
- تدوین اولین دائرةالمعارفهای اسلامی
- ثبت و ضبط تمام جلسات علمی
چالشها و موانع:
- مخالفت خلفای عباسی
- جو اختناق و ترور دانشمندان
- کمبود امکانات مادی
- حملات فکری گروههای انحرافی
دستاوردهای ماندگار:
- حفظ میراث اهل بیت(ع) در بحرانیترین دوره تاریخی
- تربیت دانشمندانی که هر کدام مکتبسازی کردند مانند هشام بن حکم، جابر بن حیان (پدر علم شیمی) و مالک بن انس (مؤلف الموطأ)
- پایهگذاری علوم اسلامی به شکل نظاممند
- ایجاد شبکه علمی در سراسر جهان اسلام
امام صادق(ع) با تأسیس این دانشگاه، ثابت کردند که در سختترین شرایط سیاسی هم میتوان نهضت علمی ایجاد کرد. امروز پس از 1300 سال، مکتب جعفری همچنان زنده و پویاست و الهامبخش نهادهای علمی جهان اسلام میباشد.
رهبر انقلاب در این زمینه فرموده اند:
«امام صادق(ع) نشان دادند که مبارزه فقط با شمشیر نیست؛ قلم و استدلال نیز سلاحی است که دشمن را به زانو درمیآورد.»
۳. مبارزه خاموش با استکبار عباسی
- افشای فساد دستگاه خلافت عباسی با روشنگری های علمی و اخلاقی
- تقیه هوشمندانه برای حفظ جان شیعیان در برابر فشارهای سیاسی
- تأکید بر ولایت پذیری به عنوان خط قرمز جامعه شیعه
۴. درسهای امام صادق(ع) برای جهان امروز
- علم نافع: تأکید بر تولید علم کاربردی در مسیر اهداف الهی
- وحدت اسلامی: گفتگو با اهل سنت برای تقریب مذاهب
- استقلال فرهنگی: مقابله با تهاجم فرهنگی دشمنان
۵. پیام رهبر انقلاب به مناسبت شهادت امام
مقام معظم رهبری در سال ۱۴۰۲ در دیدار با دانشجویان اشاره کردند:
«امروز دشمنان میخواهند اسلام را به انزوا بکشند، اما راه امام صادق(ع) به ما می آموزد که با علم و بصیرت میتوان در میدان ماند و پیروز شد.»
۶.وصیتنامه امام به شیعیان
در آخرین روزهای حیات، امام صادق(ع) به یاران خود سفارش کردند:
«هرگز حق را با افراد نسنجید؛ مردم را با حق بسنجید. اگر کسی از شما پرسید امام کیست، بگویید: امام کسی است که قرآن را زنده میکند.»
۷. توصیههای امام در آخرین لحظات زندگی
امام صادق(ع) در بستر شهادت، وصایایی کلیدی به شیعیان فرمودند:
۱. «هرگز از اهل بیت جدا نشوید؛ آنان کشتی نجاتند.»
۲. «دشمنان را با قرآن بشناسید؛ هر که با قرآن دشمنی کرد، دشمن خداست.»
۳. «علم را حتی به دوردستها برسانید؛ اگر یک آیه هم یاد گرفتید، آن را منتشر کنید.»
۸. تشییع پیکر مطهر و حوادث پس از شهادت
پس از شهادت امام صادق(ع) در ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری قمری، پیکر ایشان توسط فرزندشان امام موسی کاظم(ع) و یاران وفادار در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد. منابع تاریخی نقل میکنند که منصور دوانیقی، خلیفه عباسی، از ترس قیام مردم، اجازه برگزاری مراسم عمومی را نداد، اما شیعیان به صورت پنهانی و در شب، مراسم تشییع را برگزار کردند.
واکنش ها به شهادت امام:
شیعیان: شهادت امام صادق(ع) ضربهای سهمگین به جامعه شیعه وارد کرد، چرا که ایشان در آن دوران تنها مرجع علمی و دینی مردم بودند.
دشمنان: عباسیان تلاش کردند با پخش شایعاتی مانند «مرگ طبیعی»، جنایت خود را پنهان کنند، اما اعترافات بعدی عوامل دربار، حقایق را آشکار کرد.
شعرا و اندیشمندان: اشعار بسیاری در رثای امام سروده شد که معروفترین آنها از دعبل خزاعی است:
«قبرٌ بِبَقیعِ الغَرقَدِ أمسَی مَلِکاً ** یُجیرُ وَ لَا یُجارُ عَلَیهِ فَأینَکُم؟»
۹. میراث امام صادق(ع)؛ از علوم اسلامی تا مبارزه سیاسی
الف) میراث علمی:
تدوین هزاران حدیث در موضوعات فقه، کلام، تفسیر و اخلاق که امروزه اساس کتابهای کافی، من لایحضره الفقیه و بحارالانواراست.
تأسیس مکتب فقه جعفری که به عنوان ستون فقه شیعه شناخته میشود.
ب) میراث مبارزاتی:
آموزش مبارزه منفی به شیعیان در برابر ستمگران (مانند تقیه، شبکههای زیرزمینی ارتباطی).
تأکید بر ولایتمداری به عنوان محور وحدت جامعه شیعه.
۱۰. امام صادق(ع) در کلام مقام معظم رهبری
رهبر انقلاب در سال ۱۴۰۱ در سخنرانی خود خطاب به دانشگاهیان تأکید کردند:
«امروز ما وارث مکتب امام صادق(ع) هستیم. همانطور که ایشان در مقابل انحرافات ایستادند، شما نیز باید در میدان علم و فناوری، اسلام را پیروز کنید.»
الگویی برای امروز
شهادت امام صادق(ع) پایان راه نبود، بلکه آغاز حرکتی شد که امروز در انقلاب اسلامی، پیشرفتهای علمی و مقاومت در برابر استکبارادامه دارد. درسهای ایشان به ما می آموزد:
- علم بدون ایمان، ابزار دشمن میشود
- مبارزه فقط نظامی نیست؛ فرهنگی و علمی هم هست
- وحدت امت اسلامی، بزرگترین سلاح در برابر دشمنان است
گزارش از شکوفه راشدی
