به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در نظام آموزش عالی ایران، موضوع میهمانی و انتقالی دانشجویان همواره از چالشبرانگیزترین مسائل میان دانشجویان، خانوادهها و دانشگاهها بوده است. دانشجویانی که به دلایل مختلف نظیر مشکلات خانوادگی، بیماری، تغییر محل سکونت، مسائل مالی یا حتی بهبود شرایط تحصیلی تمایل به تغییر دانشگاه دارند، معمولاً در فرایندی قرار میگیرند که میتواند پیچیده، زمانبر و گاه ناعادلانه باشد. این نوشتار به بررسی ابعاد مختلف شیوه میهمانی و انتقالی دانشجویان در ایران، چالشها، فرصتها و اصلاحات احتمالی میپردازد.
تعریف مفاهیم
در گام نخست باید میان دو مفهوم «میهمانی» و «انتقالی» تمایز قائل شد. میهمانی به حالتی گفته میشود که دانشجو با حفظ وضعیت دانشجویی در دانشگاه مبدأ، برای مدت معین (معمولاً یک یا دو ترم) در دانشگاه دیگری واحد درسی اخذ میکند. اما انتقالی به معنای تغییر دائمی محل تحصیل و انتقال رسمی پرونده آموزشی از یک دانشگاه به دانشگاه دیگر است.
دلایل درخواست انتقال یا میهمانی
دلایل دانشجویان برای درخواست میهمانی یا انتقالی متنوع است. عمدهترین دلایل عبارتند از:
دلایل خانوادگی و اجتماعی: ازدواج، بیماری والدین، نگهداری از اعضای خانواده و غیره.
دلایل اقتصادی: ناتوانی در پرداخت هزینههای اقامت یا رفت و آمد.
دلایل تحصیلی: عدم رضایت از کیفیت آموزش، تمایل به استفاده از امکانات بهتر دانشگاه مقصد.
دلایل پزشکی: بیماریهای خاص یا شرایط پزشکی خاص که نیاز به اقامت در محل مشخصی دارد.
در برخی موارد نیز دانشجویان تنها به دنبال نزدیکی به محل سکونت یا بازگشت به شهر محل زندگی هستند که این موضوع بیشتر در بین دانشجویان دختر به دلیل نگرانیهای خانوادهها مشاهده میشود.
روند اداری و قانونی
در ایران، فرایند درخواست میهمانی یا انتقالی تحت نظارت سازمان سنجش آموزش کشور و وزارت علوم (برای دانشگاههای دولتی) یا وزارت بهداشت (برای رشتههای علوم پزشکی) صورت میگیرد. روند معمولاً به این صورت است که دانشجو از طریق سامانه جامع سازمان سنجش یا سیستم آموزشی دانشگاه مبدأ، درخواست خود را ثبت کرده و دلایل خود را بارگذاری میکند.
این درخواستها در دو مرحله بررسی میشود: مرحله اول توسط دانشگاه مبدأ و مرحله دوم توسط دانشگاه مقصد. در صورت موافقت هر دو دانشگاه، وضعیت دانشجو تغییر میکند. این فرایند معمولاً در تابستان یا در فاصله دو نیمسال انجام میگیرد.
چالشها و مشکلات
اگرچه به ظاهر این سازوکار ساده به نظر میرسد، اما در عمل دانشجویان با موانع متعددی مواجهاند:
سلیقهای بودن تصمیمگیریها: گاهی اوقات بدون دلایل شفاف، دانشگاهها با درخواست دانشجویان مخالفت میکنند.
عدم شفافیت قوانین: اگرچه دستورالعملهایی وجود دارد، اما تفسیرهای مختلف از آنها موجب نابرابری در اجرا میشود.
فشار روانی بر دانشجویان: بسیاری از دانشجویان درگیر بلاتکلیفیهای طولانی و اضطراب ناشی از آینده تحصیلی خود میشوند.
تبعیض میان دانشگاهها: دانشگاههای برخوردار کمتر تمایل به پذیرش دانشجویان مهمان یا انتقالی دارند، در حالی که دانشگاههای کمبرخوردار معمولاً پذیرندهاند.
مشکلات تطبیق واحدها: گاهی پس از انتقال، بسیاری از واحدهای درسی پذیرفته نمیشود که موجب افزایش طول دوره تحصیل میشود.
پیامدهای اجتماعی و روانی
دانشجویانی که مجبور به تحصیل در شهرهایی دور از خانواده میشوند، ممکن است با احساس غربت، اضطراب، افسردگی یا افت تحصیلی مواجه شوند. در مواردی هم دیده شده که دانشجو بهدلیل عدم موافقت با درخواست انتقال، ترک تحصیل کرده یا برای شرکت مجدد در کنکور اقدام کرده است. این موضوع بهویژه در میان دانشجویان دختر، که ممکن است خانوادهها در زمینه اقامت در شهر دیگر محدودیتهایی قائل باشند، بیشتر مشهود است.
تجربه کشورهای دیگر
در بسیاری از کشورهای توسعهیافته، موضوع انتقال دانشجو میان دانشگاهها با رویکرد بازتری صورت میگیرد. وجود سیستم اعتبارسنجی یکپارچه (Credit Transfer System) مانند ECTS در اتحادیه اروپا، این امکان را فراهم کرده که دانشجو بدون آسیب به فرآیند تحصیل خود، بین دانشگاهها جابهجا شود. در ایالات متحده آمریکا نیز دانشگاهها معمولاً انعطافپذیری بالایی در پذیرش دانشجویان انتقالی دارند، هرچند موضوع شهریه در دانشگاههای خصوصی یک مانع جدی است.
راهکارها و پیشنهادها
برای بهبود وضعیت فعلی، میتوان راهکارهایی به شرح زیر پیشنهاد کرد:
شفافسازی دستورالعملها: تدوین آییننامههایی روشن و قابل اجرا برای همه دانشگاهها.
سامانه یکپارچه تصمیمگیری: ایجاد یک سامانه سراسری که به شکل سیستمی و بدون دخالت سلیقهای دانشگاهها، درخواستها را بررسی کند.
حمایت از گروههای خاص: در نظر گرفتن امتیازات ویژه برای دانشجویان دارای مشکلات خاص (بیماری، ازدواج، خانواده شهدا، ایثارگران و غیره).
گسترش ظرفیت دانشگاهها در مراکز بزرگ: برای کاهش تمرکزگرایی، دانشگاههای کلانشهرها باید به توسعه فضا و امکانات اقدام کنند.
ارزیابی و نظارت مستمر: نهادهای بالادستی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی یا دیوان عدالت اداری میتوانند بر روند اجرای این قوانین نظارت بیشتری داشته باشند.
فرجام سخن
شیوه میهمانی و انتقالی دانشجویان یکی از مهمترین مؤلفههای انعطافپذیری در نظام آموزش عالی هر کشوری است. در ایران، اگرچه این امکان وجود دارد، اما پیچیدگیهای اجرایی و نگاه محافظهکارانه برخی دانشگاهها باعث شده که بسیاری از دانشجویان با مشکلات متعدد مواجه شوند. رسیدن به سیستمی شفاف، پاسخگو و مبتنی بر عدالت آموزشی میتواند نقش مهمی در بهبود تجربه دانشجویان و کاهش ترکتحصیل ایفا کند.
گزارش از عرفان عباسی
