داکت اسپلیت: سیستمی پنهان برای تهویه مطبوع یکپارچه

داکت اسپلیت (Ducted Split System) نوعی سیستم تهویه مطبوع اسپلیت است که در آن، یونیت داخلی (اواپراتور) در فضایی پنهان (مانند سقف کاذب، انبار یا بالای کمد دیواری) نصب شده و هوای تهویه شده (سرد یا گرم) از طریق شبکه‌ای از کانال‌ها (داکت‌ها) به فضاهای مختلف (اتاق‌ها، سالن‌ها) منتقل و از طریق دریچه‌های سقفی یا دیواری وارد محیط می‌شود. این سیستم امکان تهویه مطبوع چندین فضا را با استفاده از یک یونیت داخلی مرکزی فراهم می‌آورد و به دلیل پنهان بودن یونیت داخلی و توزیع یکنواخت هوا از طریق کانال‌ها، از نظر زیبایی و کاهش آلودگی صوتی در فضای داخلی مزایای قابل توجهی دارد. یکی از بهترین برندهای داکت اسپلیت در ایران برند Midea است.

این مقاله به بررسی جامع داکت اسپلیت‌ها می‌پردازد. ما در این نوشتار، تعریف و اجزای اصلی داکت اسپلیت، تفاوت آن با سایر سیستم‌های اسپلیت، نحوه کارکرد، انواع و ظرفیت‌ها، مزایا و معایب استفاده، مشخصات فنی کلیدی، کاربردهای رایج، ملاحظات مهم در طراحی و نصب کانال‌ها و همچنین نکات نگهداری این سیستم‌ها را شرح خواهیم داد. هدف این مقاله، ارائه درکی کامل از داکت اسپلیت به عنوان یک راهکار تهویه مطبوع متداول و مؤثر است.

داکت اسپلیت چیست؟

داکت اسپلیت یک سیستم تهویه مطبوع از نوع "اسپلیت" (Split) یا دوتکه است، به این معنی که شامل دو بخش اصلی، یک یونیت خارجی و یک یونیت داخلی، می‌باشد که این دو بخش توسط لوله‌های مسی حاوی ماده مبرد و کابل‌های برق به یکدیگر متصل می‌شوند. آنچه داکت اسپلیت را از اسپلیت‌های دیواری یا ایستاده متمایز می‌کند، نحوه قرارگیری و عملکرد یونیت داخلی آن و روش توزیع هوا است.

در داکت اسپلیت:

• یونیت خارجی (Outdoor Unit): شامل کمپرسور، کندانسور و فن است که در خارج از ساختمان (حیاط، پشت‌بام، بالکن) نصب می‌شود. وظیفه آن دفع گرما در حالت سرمایش و جذب گرما در حالت گرمایش (در مدل‌های هیت پمپ) است.

• یونیت داخلی (Indoor Unit): شامل کویل اواپراتور (در حالت سرمایش) یا کویل کندانسور (در حالت گرمایش)، فن دمنده، و فیلتر هوا است. این یونیت در فضایی پنهان (معمولاً در سقف کاذب، داخل دیوار یا انباری) نصب می‌شود و مستقیماً در فضای مورد نظر قرار نمی‌گیرد. این یونیت دارای یک بخش برای اتصال به کانال‌های رفت (Supply Ducts) و یک بخش برای اتصال به کانال برگشت (Return Ducts) هوا است.

• کانال‌های هوا (Ductwork): شبکه‌ای از کانال‌های عایق‌کاری شده (معمولاً از جنس ورق گالوانیزه یا داکت فلکسیبل) که از یونیت داخلی منشعب شده و هوای تهویه شده را به نقاط مختلف ساختمان مانند کارخانه تولید پلاستیک سینوپ هدایت می‌کنند.

• دریچه‌های هوا (Diffusers/Grilles): دریچه‌هایی که در سقف یا دیوار فضاها نصب می‌شوند و هوای تهویه شده از طریق آن‌ها وارد محیط شده و هوای برگشتی از طریق دریچه‌های برگشت (معمولاً در راهروها یا فضای مشترک) به سمت یونیت داخلی کشیده می‌شود.

• ترموستات: برای تنظیم دمای مطلوب و کنترل عملکرد سیستم.

اجزای اصلی داکت اسپلیت (با جزئیات بیشتر):

• یونیت خارجی (Outdoor Unit):

  • کمپرسور (Compressor): قلب سیستم که ماده مبرد را فشرده کرده و آن را در مدار به گردش درمی‌آورد. نوع کمپرسور (پیستونی، روتاری، اسکرال، اینورتر) بر راندمان و صدای دستگاه تاثیر می‌گذارد.

  • کندانسور (Condenser): مجموعه‌ای از کویل‌ها و پره‌ها که در حالت سرمایش، گرمای جذب شده از فضای داخلی را به هوای بیرون دفع می‌کند.

  • فن یونیت خارجی (Outdoor Fan): هوای محیط را از روی کویل کندانسور عبور می‌دهد تا فرآیند دفع گرما (در سرمایش) یا جذب گرما (در گرمایش) تسهیل شود.

• یونیت داخلی (Indoor Unit):

  • کویل اواپراتور/کندانسور (Evaporator/Condenser Coil): در حالت سرمایش، مبرد در این کویل تبخیر شده و گرمای هوای عبوری را جذب می‌کند (عملکرد اواپراتور). در حالت گرمایش (در مدل‌های هیت پمپ)، مبرد در این کویل کندانس شده و گرما را به هوای عبوری منتقل می‌کند (عملکرد کندانسور).

  • فن یونیت داخلی (Indoor Fan/Blower): هوای برگشتی از فضاها را از روی فیلتر و سپس کویل عبور داده و هوای تهویه شده را با فشار لازم به داخل شبکه کانال‌ها دهش می‌کند. این فن معمولاً از نوع سانتریفیوژ یا فوروارد خمیده است.

  • فیلتر هوا (Air Filter): برای جذب گرد و غبار و ذرات معلق از هوای برگشتی قبل از عبور از روی کویل. این فیلتر نیاز به تمیز کردن یا تعویض منظم دارد.

  • پلنیوم (Plenum) و اتصالات کانال: بخشی از یونیت داخلی که برای اتصال و توزیع هوا بین یونیت و کانال‌های رفت و برگشت طراحی شده است.

• شبکه کانال‌ها (Ductwork):

  • کانال‌های رفت (Supply Ducts): هوای تهویه شده را از یونیت داخلی به فضاهای مختلف منتقل می‌کنند.

  • کانال‌های برگشت (Return Ducts): هوای داخل فضاها را به سمت یونیت داخلی بازمی‌گردانند تا دوباره تهویه و به گردش درآید.

  • عایق کانال (Duct Insulation): برای جلوگیری از اتلاف انرژی (افزایش دما در تابستان، کاهش دما در زمستان) و جلوگیری از تعریق کانال‌ها در اثر اختلاف دما با محیط.

• ترموستات (Thermostat): دستگاهی برای اندازه‌گیری دمای محیط و تنظیم دمای مطلوب توسط کاربر. ترموستات فرمان روشن/خاموش شدن و تنظیم عملکرد سیستم را به یونیت داخلی می‌دهد. در سیستم‌های زون‌بندی شده، ممکن است چندین ترموستات ENKO و دمپر کنترل شونده وجود داشته باشد.

نحوه کار داکت اسپلیت

عملکرد داکت اسپلیت بر اساس چرخه تبرید است که در آن ماده مبرد گرما را بین فضای داخلی و خارجی مبادله می‌کند.

• حالت سرمایش: کمپرسور مبرد را در یونیت خارجی فشرده می‌کند. مبرد داغ در کویل کندانسور (یونیت خارجی) با هوای محیط تبادل حرارتی کرده و خنک و مایع می‌شود. مبرد مایع با عبور از یک شیر انبساط، فشار و دمای آن کاهش یافته و وارد کویل اواپراتور (یونیت داخلی) می‌شود. در کویل اواپراتور، مبرد مایع در اثر جذب گرمای هوای داخل ساختمان تبخیر شده و به گاز تبدیل می‌شود. هوای گرم داخل ساختمان توسط فن یونیت داخلی از روی کویل اواپراتور عبور داده شده، خنک و خشک می‌شود و از طریق کانال‌ها و دریچه‌ها وارد فضاها می‌گردد. مبرد گازی به سمت کمپرسور در یونیت خارجی بازمی‌گردد و چرخه تکرار می‌شود.

• حالت گرمایش (در مدل‌های هیت پمپ): چرخه تبرید معکوس می‌شود. کویل یونیت خارجی نقش اواپراتور (جذب گرما از هوای سرد بیرون) و کویل یونیت داخلی نقش کندانسور (دفع گرما به هوای داخل) را ایفا می‌کند. فن یونیت داخلی هوای گرم شده توسط کویل را از طریق کانال‌ها به فضاها منتقل می‌کند. در مناطق سردسیر، ممکن است داکت اسپلیت دارای هیتر الکتریکی کمکی نیز باشد که در دماهای بسیار پایین برای تامین گرمای بیشتر فعال می‌شود.

سخن پایانی

داکت اسپلیت یک سیستم تهویه مطبوع اسپلیت با قابلیت پنهان‌سازی یونیت داخلی و توزیع هوا از طریق کانال‌ها است. این سیستم مزایای قابل توجهی در زمینه زیبایی شناسی، توزیع یکنواخت دما، کاهش آلودگی صوتی در فضای داخلی و امکان تهویه مطبوع متمرکز برای چندین فضا ارائه می‌دهد. این ویژگی‌ها داکت اسپلیت را به گزینه‌ای محبوب برای ساختمان‌های مسکونی، دفاتر کار و فضاهای تجاری که به دنبال راهکاری یکپارچه و زیبا برای کنترل اقلیم هستند، تبدیل کرده است.

با این حال، داکت اسپلیت هزینه اولیه بالاتری دارد و نصب آن به دلیل نیاز به طراحی و اجرای شبکه کانال‌ها پیچیده‌تر است و نیازمند فضای مناسب برای نصب یونیت داخلی و عبور کانال‌ها است. موفقیت عملکرد این سیستم به شدت وابسته به طراحی و اجرای صحیح شبکه کانال‌ها و همچنین نگهداری منظم (به خصوص تمیز کردن فیلتر) است. با در نظر گرفتن مزایا، معایب و الزامات نصب، می‌توان داکت اسپلیت را به عنوان یک راهکار مؤثر و کارآمد برای تامین آسایش حرارتی در فضاهای داخلی با اولویت‌های زیبایی و کنترل یکپارچه در نظر گرفت.