به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در یکی از جنجالیترین اقدامات ماههای اخیر، دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، با اعلام ناگهانی بسته شدن حریم هوایی ونزوئلا، موجی از واکنشها، محکومیتها و هشدارهای بینالمللی را بهراه انداخت؛ تصمیمی که بسیاری از تحلیلگران آن را مقدمهای برای رویکردی تهاجمیتر علیه دولت نیکولاس مادورو ارزیابی میکنند. این اقدام، که عصر روز شنبه اعلام شد، بلافاصله توجه افکار عمومی، دولتها و نهادهای بینالمللی را به خود جلب کرد و احتمال آغاز یک بحران امنیتی تازه در آمریکای لاتین را افزایش داد.
یک تصمیم ناگهانی، یک بحران بزرگ
بیانیه مختصر اما جنجالی ترامپ که در آن از «لزوم مبارزه با کارتلهای مواد مخدر» بهعنوان دلیل اصلی بسته شدن حریم هوایی ونزوئلا یاد شده بود، نهتنها برای ناظران منطقهای قانعکننده نبود، بلکه بسیاری آن را ادامه همان سیاست فشار حداکثری علیه دولت کاراکاس دانستند؛ سیاستی که از زمان به قدرت رسیدن ترامپ در سال ۲۰۱۷ همواره با تحریمها، محدودیتهای اقتصادی و تهدیدهای نظامی همراه بوده است.
مقامهای آمریکایی نیز از این اقدام ناگهانی غافلگیر شدند. گزارش ویژه رویترز نشان میدهد هیچیک از نهادهای امنیتی یا نظامی ایالات متحده در جریان چنین طرحی قرار نداشتند و حتی ارزیابی رسمیای درباره ضرورت بستن حریم هوایی یا آغاز عملیات نظامی وجود نداشته است. این رخداد بار دیگر انتقادات مبنی بر عملکرد شخصی و پیشبینیناپذیر ترامپ را در حوزه سیاست خارجی تقویت کرد.
واکنشهای بینالمللی؛ از نگرانی تا همبستگی
وزارت خارجه ونزوئلا همان شب در بیانیهای رسمی اقدام آمریکا را «تهدیدی مستقیم علیه حاکمیت کشور» و مداخلهای آشکار در امور داخلی دانست. این بیانیه تأکید داشت که ایالات متحده «بهطور غیرقانونی در تلاش است صلاحیت قضایی خود را به داخل مرزهای ونزوئلا تسری دهد.» به گفته مقامهای کاراکاس، چنین اقدامی «همجانبه، نامشروع و مغایر با اصول بنیادین حقوق بینالملل» است و میتواند صلح منطقه را به خطر اندازد.
کوبا که سالهاست از متحدان راهبردی ونزوئلا به شمار میرود، بهصراحت این اقدام را محکوم کرد. برونو رودریگز، وزیر خارجه کوبا، با انتشار بیانیهای اعلام کرد حبس هوایی ونزوئلا «بهخودیخود غیرقانونی است» و میتواند «زمینهساز حملهای تجاوزکارانه و غیرمشروع» باشد. او از کشورهای جهان خواست این تصمیم «خطرناک» را محکوم کرده و از تشدید تنشها جلوگیری کنند.
در سطحی گستردهتر، نیکاراگوئه نیز حمایت «کامل و تزلزلناپذیر» خود از دولت ونزوئلا را اعلام کرد. دنیل اورتگا و روزاریو موریو در بیانیهای کمسابقه بر «دوستی تاریخی» خود با مادورو، دلسی رودریگز و دیوسدادو کابلو تأکید کرده و گفتند: «در هر شرایطی کنار مردم شجاع و پرافتخار ونزوئلا خواهیم ماند. آنچه امروز رخ میدهد نهتنها تهدیدی علیه ونزوئلا، بلکه تهدیدی علیه استقلال تمام ملتهای منطقه ماست.»
ایران نیز در واکنشی رسمی از سوی سخنگوی وزارت خارجه، اسماعیل بقایی، تصریح کرد که اقدامات واشینگتن «نقض آشکار حقوق بینالملل» و البته «زیر پا گذاشتن مقررات بینالمللی هوانوردی» است. تهران هشدار داد چنین تصمیماتی میتواند «امنیت پروازهای غیرنظامی را بهشدت مختل کرده و صلح جهانی را در معرض خطر» قرار دهد. رسانههای ونزوئلا این موضع ایران را «نمونهای از اتحاد کشورهایی که از اصل حاکمیت ملی دفاع میکنند» توصیف کردهاند.
بحران داخلی آمریکا؛ مخالفت کنگره با ماجراجویی جدید
در خود ایالات متحده نیز این تصمیم بدون واکنش نماند. چاک شومر، رهبر دموکراتهای سنا، روز یکشنبه در سخنانی مفصل با لحن هشدارآمیز گفت: «ترامپ کشور را به آستانه یک جنگ جدید سوق میدهد.» شومر یادآور شد که براساس قانون اساسی آمریکا، «تنها کنگره حق اعلام جنگ دارد» و هیچگونه مجوزی برای استفاده از نیروی نظامی علیه ونزوئلا صادر نشده است. او خطاب به کاخ سفید اعلام کرد: «ملت ما از جنگهای بیپایان خسته شدهاند. این رویکرد، نه در راستای منافع آمریکا است و نه با شعار اول آمریکا همخوانی دارد.»
آمادهباش کامل در ونزوئلا
در واکنش به تحولات اخیر، ارتش ونزوئلا نیز به حالت آمادهباش کامل درآمده است. ولادیمیر پادرینو لوپز، وزیر دفاع، در سخنانی تند و صریح اعلام کرد: «ما با تکیه بر مشروعیت و با عزتی که شایسته مردممان است، از شرف و حاکمیت خود دفاع خواهیم کرد.» او اقدام دولت آمریکا را «خصمانه، خودسرانه و مغایر با اصول بینالمللی» خواند و خواستار محکومیت جهانی این رفتار شد. پادرینو تأکید کرد که هرگونه تجاوز با «پاسخی کوبنده» روبهرو خواهد شد و هیچ قدرت خارجی حق تحمیل اراده خود بر ونزوئلا را ندارد.
تماس تهدیدآمیز ترامپ و استقرار نیروهای آمریکایی
گزارش رسانههای غربی طی روزهای اخیر نشان میدهد که ترامپ و مادورو هفته گذشته تماسی تلفنی داشتهاند؛ تماسی که در آن رئیسجمهور آمریکا صراحتاً تهدید کرده است یا مادورو «از قدرت کنار میرود» یا باید انتظار «حمله گسترده واشینگتن» را داشته باشد. این تهدید در حالی صورت گرفته که از ماه سپتامبر، ناوگان هوایی و دریایی آمریکا در نزدیکی سواحل ونزوئلا مستقر شده است؛ اقدامی که از نگاه تحلیلگران میتواند زیرساختهای لازم برای یک عملیات سریع و محدود را فراهم کند.
کارشناسان بر این باورند که بسته شدن حریم هوایی ونزوئلا ممکن است حلقه نهایی آمادهسازی برای چنین عملیاتی باشد. ترامپ که همواره بر «عملیاتهای سریع و کمهزینه» تأکید داشته، احتمالاً امیدوار است با استفاده از نیروی هوایی و بدون درگیر کردن گسترده نیروهای زمینی، اهداف خود را در کوتاهترین زمان ممکن محقق کند. با این حال، تجربههای گذشته نشان میدهد که مقاومت ارتش ونزوئلا میتواند هزینههای چنین سناریویی را بهطور چشمگیری افزایش دهد.
تصمیم ترامپ برای بسته اعلام کردن حریم هوایی ونزوئلا، اکنون فراتر از یک اقدام سیاسی یا امنیتی تلقی میشود. این حرکت، بهدلیل واکنشهای گسترده داخلی و بینالمللی، در حال تبدیل شدن به آزمونی مهم برای آینده نظم منطقهای و روابط آمریکا با کشورهای آمریکای لاتین است. جامعه جهانی از نزدیک تحولات را دنبال میکند و بیم آن دارد که اشتباه محاسباتی در هر دو طرف، منطقه کارائیب را به صحنه یک بحران تمامعیار تبدیل کند.
در حالیکه مادورو و پادرینو بر دفاع «تا آخرین لحظه» تأکید دارند و ترامپ نیز از موضع عقبنشینی نکرده، به نظر میرسد روزها و هفتههای آینده نقشی تعیینکننده در مسیر تنشها خواهد داشت؛ مسیری که میتواند به سمت گفتوگو یا در بدترین حالت به سوی یک درگیری نظامی پیش برود.
گزارش از امیر صفره
