به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ اظهاراتی که بیشتر به ادبیات گروههای تبهکار شباهت دارد تا گفتار رسمی یک رئیسجمهور، اینبار از زبان عالیترین مقام اجرایی ایالات متحده بیان شد. «نفت خام توقیفی ونزوئلا را شاید بفروشیم، شاید هم ذخیره کنیم؛ خود نفتکشها را هم یا نگه میداریم یا میفروشیم.» این پاسخ دونالد ترامپ به پرسش خبرنگاری بود که از سرنوشت نفتهای مصادرهشده ونزوئلا پرسیده بود؛ جملهای که بهروشنی تصویری از منطق حاکم بر سیاست اخیر واشنگتن در آبهای کارائیب ارائه میدهد.
در ماههای گذشته، ارتش آمریکا دستکم سه نفتکش متعلق به دولت ونزوئلا را در آبهای آزاد متوقف و توقیف کرده است. همزمان، گزارشها حاکی از آن است که نیروهای آمریکایی تاکنون بدون ارائه هیچگونه سند یا شناسنامهای، حداقل ۱۰۰ نفر را در آبهای دریای کارائیب هدف قرار داده و کشتهاند؛ اقداماتی که همگی تحت عنوان «مبارزه با قاچاق مواد مخدر» توجیه شده است. دامنه این عملیاتها تا آنجا گسترده و خارج از چارچوبهای حقوقی بوده که حتی کنگره آمریکا نیز نسبت به آن واکنش نشان داده و نمایندگان اعلام کردهاند دولت ترامپ هیچ توضیح قانونی شفافی درباره حمله به قایقها و قتل افراد در نزدیکی آبهای ونزوئلا ارائه نکرده است.
با وجود این انتقادات، کاخ سفید توقیف نفتکشهای ونزوئلایی را ذیل ادعای «مبارزه با تروریسم» قرار داده، بیآنکه تاکنون حتی یک سند معتبر درباره ارتباط این کشتیها با گروههای تروریستی منتشر کرده باشد. ترامپ دوشنبه گذشته بار دیگر ادعاهای خود علیه کاراکاس را تکرار کرد و پا را فراتر گذاشت؛ او تهدید کرد که عملیات آمریکا به اهداف زمینی نیز گسترش خواهد یافت و گفت: «ما همین برنامه حملات را روی خشکی شروع خواهیم کرد؛ آنها تکهتکه خواهند شد.»
ساعاتی پس از این تهدید، نیکلاس مادورو، رئیسجمهور ونزوئلا، در پاسخ به ترامپ از طریق تلویزیون دولتی این کشور گفت: «اگر ترامپ به مشکلات اقتصادی و اجتماعی داخل آمریکا رسیدگی کند، برای خودش بهتر خواهد بود.»
ترامپ پس از بازگشت دوباره به کاخ سفید، بار دیگر تلاش کرده پروژه ناکام سرنگونی مادورو را احیا کند؛ پروژهای که در دوره نخست ریاستجمهوریاش نیز با صرف هزینههای سیاسی و امنیتی سنگین به نتیجه نرسید. در سال ۲۰۱۹، واشنگتن حتی تا تعیین «دولت جایگزین» برای ونزوئلا پیش رفت؛ تلاشی که نهتنها شکست خورد، بلکه مهره مورد حمایت آمریکا ناچار شد به خاک ایالات متحده بگریزد.
در یک سال گذشته، دولت ترامپ جایزه تعیینشده برای بازداشت مادورو را دو برابر کرد و همزمان کوشید از مسیر اغفال نظامیان ونزوئلایی – از جمله خلبان ویژه رئیسجمهور – سناریوی ربایش او را عملیاتی کند؛ اقداماتی که همگی ناکام ماند. اکنون، اعزام بزرگترین ناوگان دریایی آمریکا به آبهای مجاور ونزوئلا و توقیف نفتکشها، آخرین کارت واشنگتن برای اعمال فشار حداکثری بر کاراکاس به شمار میرود. اما پرسش اصلی اینجاست: آیا این نمایش قدرت نظامی میتواند به سرنگونی دولت مادورو منجر شود؟
نه راه پیش، نه راه پس
لیندزی گراهام، سناتور آمریکایی، اخیراً با دفاع آشکار از توقیف نفتکشهای ونزوئلا، مدعی شد که «زمان پایان حکومت مادورو فرا رسیده است». با این حال، او در اظهاراتی قابلتأمل اعتراف کرد که ارتش آمریکا نمیتواند از این عملیات عقبنشینی کند؛ زیرا عقبنشینی بهمعنای پذیرش شکست واشنگتن خواهد بود. بهگفته گراهام، دولت ترامپ ناچار است مأموریت خود در ونزوئلا را به سرانجام برساند.
اما واقعیت میدانی روایت دیگری دارد. ترامپ اکنون چهار ماه است که بزرگترین ناوگان دریایی ایالات متحده را در نزدیکی سواحل ونزوئلا مستقر کرده، بیآنکه دستاورد ملموسی از این حضور به دست آورده باشد. ماه گذشته، نیروی دریایی آمریکا از ورود ناو هواپیمابر «یواساس جرالد فورد» – بزرگترین و جدیدترین ناو هواپیمابر جهان – به همراه گروه ضربت آن به دریای کارائیب خبر داد؛ استقراری که بهگفته تحلیلگران، بزرگترین حضور نظامی آمریکا در آمریکای لاتین از زمان حمله به پاناما در سال ۱۹۸۹ محسوب میشود.
این ناو بیش از چهار هزار ملوان و دهها فروند هواپیمای تاکتیکی را حمل میکند و پیش از آن نیز پنتاگون هشت کشتی جنگی، جنگندههای اف-۳۵ و دستکم یک زیردریایی هستهای را در منطقه مستقر کرده بود. با وجود این آرایش کمسابقه نظامی، نهتنها نشانهای از تسلیم دولت مادورو دیده نمیشود، بلکه تهدیدات لفظی ترامپ طی چهار ماه گذشته نیز نتوانسته به فروپاشی سیاسی در کاراکاس منجر شود.
دست بسته واشنگتن برای جنگ
در کنار بنبست میدانی، دولت ترامپ در داخل آمریکا نیز با محدودیتهای جدی مواجه است. نظرسنجی دانشگاه «کوینیپیاک» نشان میدهد ۶۳ درصد شهروندان آمریکایی مخالف اقدام نظامی علیه ونزوئلا هستند و تنها ۲۵ درصد از آن حمایت میکنند. مخالفت دموکراتها با این گزینه به ۸۹ درصد میرسد و حتی در میان جمهوریخواهان نیز یکسوم با جنگ علیه ونزوئلا مخالفند.
نظرسنجی دیگری که پلیتیکو انجام داده، نشان میدهد ۸۳ درصد از حامیان جنبش ماگا – پایگاه سنتی ترامپ – بهشدت با ورود آمریکا به جنگ جدید مخالفند و بر وعده انتخاباتی ترامپ مبنی بر پرهیز از جنگهای تازه تأکید دارند. این واقعیت، راه را برای آغاز یک مداخله نظامی مستقیم هموار نمیکند و در عین حال، عقبنشینی از کارائیب نیز بهمنزله شکست پروژه فشار حداکثری واشنگتن تلقی میشود.
در چنین شرایطی، حضور گسترده نیروی دریایی آمریکا در کارائیب بیش از آنکه اهرمی برای فروپاشی دولت مادورو باشد، به باتلاقی برای دولت ترامپ تبدیل شده است. نگرانیهای فراحزبی در واشنگتن نیز رو به افزایش است؛ بهگونهای که طبق گزارش سیانان، قانونگذاران ارشد دموکرات و حتی دستکم یک جمهوریخواه، توقیف نفتکشهای ونزوئلایی را محکوم کرده و هشدار دادهاند ترامپ «آرامآرام آمریکا را به سمت جنگ میبرد».
دزدی دریایی در پوشش سیاست
توقیف نفتکشها در آبهای آزاد، سابقهای قدیمی در سیاست خارجی آمریکا دارد. در دهه ۱۹۹۰، نیروی دریایی این کشور در خلیج فارس به بهانه تحریم عراق دست به اقدام مشابهی زد؛ با این تفاوت که آن عملیاتها با مجوز سازمان ملل انجام میشد. در پرونده ونزوئلا اما شرایط کاملاً متفاوت است و تاکنون هیچ مجوزی از سوی سازمان ملل برای توقیف نفتکشهای این کشور صادر نشده است.
نیکلاس مادورو در نامهای رسمی به دبیرکل سازمان ملل، این اقدامات را «محاصره و دزدی دریایی» خوانده و آن را مغایر با حقوق بینالملل دانسته است. دلسی رودریگز، معاون رئیسجمهور ونزوئلا نیز تأکید کرده محمولههای نفتی این کشور مطابق قوانین ملی و بینالمللی حمل شده و هیچ منع حقوقی برای آنها وجود نداشته است.
با این حال، روند فزاینده توقیف نفتکشها نشان میدهد دولت ترامپ خود را مقید به هیچ قاعده حقوقی نمیداند. حتی به گفته یک منبع آمریکایی، در آخرین مورد، مقامهای واشنگتن برخلاف موارد پیشین، حکم قضایی توقیف نفتکش را نیز در اختیار نداشتهاند؛ موضوعی که غیرقانونی بودن این اقدامات را پررنگتر میکند.
پیامدهای فراتر از کارائیب
توقیف نفتکشهای ونزوئلا واکنش متحدان این کشور، از جمله چین و روسیه، را در پی داشته و بیم آن میرود که این تنش به آبهای دیگر نیز کشیده شود. ونزوئلا در ماه اکتبر روزانه بیش از ۷۸۰ هزار بشکه نفت صادر کرده که ۱۰۰ هزار بشکه آن به آمریکا و بخش عمده باقیمانده بهطور مستقیم یا غیرمستقیم به چین رفته است. در همین راستا، لین جیان، سخنگوی وزارت خارجه چین، اقدام آمریکا را محکوم و آن را نقض آشکار قوانین بینالملل توصیف کرد.
نشریه آتلانتیک نیز در تحلیلی نوشت آنچه در ونزوئلا رخ میدهد، برای روسیه حامل پیام هشدارآمیز است؛ چراکه نشان میدهد واشنگتن ممکن است برخورد سختگیرانهتری با «ناوگان سایه» حامل نفت روسیه در پیش گیرد. بههمین دلیل، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، از آمریکا خواسته مستندات حقوقی توقیف نفتکشهای ونزوئلایی را ارائه دهد؛ درخواستی که بهنظر میرسد با سکوت واشنگتن مواجه خواهد شد، چراکه دلیلی حقوقی برای این اقدامات وجود ندارد.
در مجموع، آنچه امروز در آبهای کارائیب جریان دارد، نه یک عملیات مشروع بینالمللی، بلکه ترکیبی از فشار نظامی، تهدید سیاسی و رفتارهایی است که بیش از هر چیز، تصویر یک بنبست راهبردی را برای دولت ترامپ ترسیم میکند؛ بنبستی که خروج از آن، نه با تشدید تهدیدها ممکن است و نه با عقبنشینی پرهزینه.
گزارش از امیر صفره
