حزب‌اللهی‌ها، دیگر کیسه بوکس رسانه‌ای مخالفان نیستند

خبرنامه دانشجویان ایران: «دکتر سلام» در مدت کوتاهی از چنان شهرت و محبوبیتی برخوردار شد که نیازی به مقدمه و توضیح ندارد. این نکته مهم است که متوجه باشیم اولاً اگر کاری با جدیت دنبال شود، با خلاقیت فکر جوان همراه باشد، جسارت دانشجویی را پشت سر خود حس کند و در ‌‌نهایت از مهارت و توانایی لازم برخوردار باشد، می‌تواند تفکر و احساسات طیف بزرگی از مردم را نمایندگی و حتی جهت دهی کند. ثانیاً خلأ‌های بسیاری در جامعه وجود دارد.

به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ میزان استقبال از دکتر سلام، اتفاقات جشن یک سالگی آن و... همگی زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا توجه مسئولین و محققین را به خود جلب کند. سیدمحمدعلی صدری نیا، دانش اموختهٔ کار‌شناسی مدیریت دانشگاه تهران و دانشجوی رشتهٔ مدیریت رسانه دانشگاه علامه طباطبایی، کارگردان این اثر با وجود مشغله‌هایی که داشت با گشاده رویی از ما استقبال کرد تا کندوکاو دقیق تری نسبت به ابعاد دکتر سلام داشته باشیم. گرچه به اقتضای آنکه مصاحبه مکتوب است، مجبور به ویرایش صحبت‌های صدری نیا شدیم اما سعی کردیم ساختار کلامی وی حفظ شود. به هر حال صدای وی برای مخاطبان جدی دکتر سلام آشنا است. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم متن مصاحبه را با‌‌ همان صوت همیشگی آشنای این برنامه بخوانید. البته همین ابتدا باید بگوییم صدری نیا از پاسخ به سئوال‌های «دکتر سلامی» طفره رفت! و ما نیز به احترام وی آن سئوالات را حذف کردیم. ( 58 امین قسمت «دکتر سلام»)

متن این گفت‌وگو را در ذیل بخوانید::

• انگیزه اولیه شما از تولید مجموعه «دکتر سلام» چه بود؟ چه کمبودی احساس کردید که به دنبال ساخت این مجموعه رفتید؟

بحث‌های محتوایی و شکل گیری اولیه «دکتر سلام» از دی ماه سال ۹۱ آغاز شد. در آن زمان بحث شد یک بسته خبری هفتگی تولید شود که هم بتواند فضای جدیدتری را در خبرگزاری‌ها ایجاد کند و هم نسبت به کارهای موجود در خبرگزاری‌های کشور دارای نوآوری و خلاقیت باشد. همچنین بتواند با یک بسته بندی جدید و زیباتری اخبار را به دست مخاطبان برساند. جامعۀ هدف خبرگزاری دانشجو بیشتر قشر دانشجو بود.

از زمانی که بحث‌های اولیه آن شکل گرفت تا زمانی که به فرم اولیه رسیدیم، چند ماه طول کشید. فروردین و در فاصله دو ماه مانده تا انتخابات، بخشی از کار شکل گرفت و قسمت اول منتشر شد. در ابتدا که کار شکل گرفت، می‌دانستیم می‌خواهیم قدری کار راحت‌تر و فضای آن طنز باشد. چیزی شبیه به «صرفاً جهت اطلاع» تلویزیون مد نظر داشتیم، اما تفاوت‌های بنیادین با آن داشت. از جمله آنکه می‌خواستیم برنامه هویت داشته باشد، همچنین این کار خط قرمزهای تلویزیون را نداشت. نگاه دانشجویی که پشت این برنامه هست و جسارت دانشجویی که از ابتدا در آن طراحی شده بود، از مشخصه‌هایی بود که آن را از «صرفاً جهت اطلاع» جدا می‌کرد.

• خودتان فکر می‌کردید «دکتر سلام» این مقدار توسط دانشجویان و دیگر مخاطبان دیده شود؟

زمانی که ما کار را شروع کردیم از دو جهت غافلگیر شدیم. اول آنکه فکر نمی‌کردیم این کلیپ این مقدار با استقبال مواجه شود. یعنی پس از یکی دو قسمت به خودمان آمدیم دیدیم در کمال ناباوری در بیش از ۲۴۰ دانشگاه کشور اکران شده است. این اتفاق برای خود ما قوت قلب بود و خود ما را بسیار غافلگیر کرد. همچنین زمانی که قسمت اول این برنامه را منتشر می‌کردیم تصور می‌کردیم این برنامه قسمت اول و آخر این کار خواهد بود. زیرا فکر نمی‌کردیم ظرفیت مسئولین در کشور این مقدار بالا باشد و تحمل نقد صریح این جنسی را داشته باشند. نقدی به این شکل با فضای طنز سیاسی تا این حد وجود نداشت. اما الحمدلله با ظرفیت بالای نقد از مسئولین مواجه شدیم که تا الان پیش آمده است. این ظرفیت مسئولان و آن استقبال دانشجویان ما را غافلگیر کرد.

مبنای اولیه ما برای مخاطب، دانشجویان بودند اما دیدیم برنامه در خانه‌ها و مساجد نیز اکران می‌شود. تا ۱۰ قسمت ابتدایی دیدیم این کار در مدارس نیز دیده و حتی بخش‌هایی از آن بلوتوث می‌شود. همه این موارد موجب شد تصمیم بگیریم کار را با پایان انتخابات تمام نکرده و ادامه دهیم.

• عموماً برای موفقیت برنامه‌های این چنینی و به خصوص برای خود «دکتر سلام» می‌گویند چون دیده شده، پس کار موفقی بوده است. معیار خودتان برای موفقیت دکتر سلام چیست؟ استقبال مخاطب؟ یا آنکه مفهوم خاصی مدنظر داشتید که به مخاطب منتقل شود و شد، پس موفق هستید؟

ببینید؛ به لطف خدا «دکتر سلام» از زمانی که شکل گرفت، خودش در حال رشد است. یعنی ما کار تحلیلی و آماری بر روی قسمت‌های مختلف دکتر سلام انجام داده و سعی کردیم نکات مختلف آن را شناخته و آسیب‌شناسی و در ‌‌نهایت برنامه ریزی کنیم.

از جمله مواردی که وجود داشت، در قسمت‌های ابتدای دکتر سلام به جای آنکه نقد جدی اتفاق بیافتد با افراد زیاد شوخی می‌کردیم. شاید ۵۰ درصد کار شوخی با افراد و ۵۰ درصد آن نقد بود. اما هر چه کار جلو آمد شوخی با افراد را کم کردیم به گونه‌ای که ما الان با افراد شوخی –به معنای شوخی بی‌مورد و عبث- نمی‌کنیم. هر بخشی از آن یک نقد هم پشتش هست. یعنی یک نگاه نقد و یک نکته، همراه هر یک از بخش‌های دکتر سلام دیده می‌شود. اگر نقد خاطره گویی فردی را می‌کنیم، نه معنای نکوهش خاطره گویی، بلکه به این معنا است که این خاطره گویی مثلاً مغایر با جمله‌ای از امام خمینی (ره) بود. مثلاً امام (ره) در صحیفه خودشان فرمودند هر چیزی از من نقل شد، درست نیست مگر در صحیفه منتشر شده یا در صدا و سیما پخش شده باشد. وقتی این خاطره مغایر آن باشد، قابل نقد است. همچنین مثلاً وقتی در انتخابات تخریب کاندیدا‌ها توسط کاندیدای دیگری یا سیاه نمایی را می‌زنیم، هرکدام از این مطالب، بحث و نقد جدی را پشت خود دارد.

همچنین در تلاشیم از جایی به بعد از نقد نیز عبور کنیم. تا حدی موفق بوده‌ایم و تلاش می‌کنیم بخشی از آن را در آینده محقق سازیم. ما می‌خواهیم جامعه را از نقد یک پله بالا‌تر ببریم و به مرحله تحلیل برسانیم. یعنی مخاطبمان با اتفاقات به این شکل که می‌آیند و می‌روند و در ‌‌نهایت تمام می‌شوند برخورد نکند. ما بتوانیم آگاهی بخشی سیاسی جامعه‌مان را بالا ببریم.

ما در انتخابات‌های مختلف زیاد می‌شنویم حافظه سیاسی مردم مقداری ضعیف است و زود یادشان می‌رود؛ مثلاً ۸ سال قبل فلان اتفاق افتاد. ناگهان با یک اتفاق رأی جامعه عوض می‌شود. همین اتفاقی که شاید در دو انتخابات گذشته افتاد و شما می‌بینید یک تک اتفاق مثل یک مناظره می‌تواند روی آرای مردم مؤثر باشد. ما در تلاشیم آگاهی سیاسی آن قدر زیاد شود تا به جای آنکه مردم بخواهند احساساتی تصمیم بگیرند، با دید بازی نسبت به افراد و جریان‌های مختلف تصمیم بگیرند. یعنی بدانند این جریان‌‌ همان جریانی است که عملکرد آن را در دوره‌های مختلف دیده‌اند. حتی مفاهیم مختلف را برای مردم جا بیاندازیم.

• برای تمام این مطالبی که گفتید باید اتاق فکر بزرگی داشته باشید. چند درصد اتاق فکر شما دانشجو هستند؟

اتاق فکر دکتر سلام، یک اتاق فکر ۵ نفره است. این گروه متشکل از دانشجویان مختلف در رشته‌های مختلف هستند. بیشترشان در رشته‌های مرتبط با رسانه و ارتباطات حضور دارند.

• برای آنکه محتوای دکتر سلام ماهیت استهزا، تخریب، غیبت و تهمت پیدا نکند، چه مقدار از مشاور مذهبی کمک می‌گیرید؟

به این دلیل که تا به حال چنین پدیده‌ای در فضای کشور نبوده، کار قدری سخت است. یعنی ما روی خط قرمز‌ها و مرز‌ها حرکت می‌کنیم. لذا گاهی با وجود آنکه حواسمان به این نکته جمع بوده که موجب تمسخر و بی‌احترامی شخصی نشویم، این اتفاق افتاده است. این کار باید با سرعت عمل تهیه شود زیرا سوژه‌ها مسایلی هستند که در طول هفته اتفاق می‌افتند. این سوژه‌ها باید پرورش پیدا کنند، این پرورش در راستای قسمت‌های قبلی و بعدی باشد یعنی با قسمت‌های قبل و بعد ما ارتباط داشته باشد، تکه فیلم مناسب آن پیدا شود و...، همگی موجب بالا رفتن سرعت تهیه برنامه می‌شود. به همین دلیل گاهی اتفاق افتاده به فردی توهین شده باشد. خودمان نیز تلاش کردیم هر جا این اتفاق افتاد، سریعاً اصلاح کرده و عذرخواهی کنیم.

تا جایی که شده سعی کردیم از نظرات دوستانی که در حوزۀ کار‌شناسی مذهبی فعال بوده‌اند، استفاده کنیم. به این معنا که یک کار‌شناس مذهبی ثابت در کنار پروژه داشته باشیم، به دلیل سرعتی که باید در کار می‌بود، نداشتیم. اما در برهه‌های مختلف از نظرات افراد مختلف استفاده کردیم. مثلاً چندی قبل حجت الاسلام مؤمنی به خبرگزاری آمدند و ما از نظراتشان استفاده کردیم. یا در جشن دکتر سلام دیدید که افراد مختلف مانند دکتر صفارهرندی، دکتر حسن عباسی و... نظراتشان نسبت به کار و ضروریات آن را بیان کردند تا موجب تمسخر افراد نشود. ما نیز تلاش می‌کنیم در برهه‌های مختلف از این نظرات استفاده کنیم.

• به نظر می‌رسد دکتر سلام پس از جشن یک سالگی افت کرده است. چند هفته دکتر‌ترین دکتر هفته نداشت، نوآوری چندانی که مزیت جدیدی به آن اضافه کند به وجود نیامد و.... نظر خودتان چیست؟

من این امر را قبول ندارم. مثلاً خود من معتقدم قسمت ۵۰ دکتر سلام که «ویژه نامه به جهنم» بود، اتفاقاً نقطه اوج دکتر سلام بود. اگر بخواهیم قله‌ای را برای دکتر سلام در نظر بگیریم، قسمت ۵۰‌‌ مجموعه، همان قله بود زیرا همه چیز یک پرونده کامل بود، به تمام زوایا پرداخته بودیم و کاملاً ویژه و طنز بود.

اما یک نکته مهم وجود دارد. ما تا پیش از جشن دکتر سلام در برهه‌های مختلف توقف‌های یک یا دو ماهه داشتیم، پیش تولید و در واقع فضای کار برای تولید قسمت‌های بعد را داشتیم. ولی از آغاز سال جدید ۷ ماه است بدون توقف کار تولید می‌شود. ممکن است برای یک هفته تعطیل شود، اما کار جلو می‌رود. در چنین شرایطی جنس سوژه‌ها، سوژه‌های ثابتی می‌شود. یعنی سوژه‌های مهم هفته مشخص است. مثلاً سرنوشت توافق ژنو یکی از سوژه‌ها است. داستان پرونده کرسنت، داستان خواب بون مسئولین فرهنگی و... از سوژه‌هایی هستند که هر هفته به آن‌ها پرداخته می‌شود. متأسفانه این سوژه‌ها هر هفته در وزارت خانه‌های ما اتفاق می‌افتد و ما مجبوریم به آن‌ها بپردازیم و نشان دهیم به آن‌ها حساسیم. لذا حالت یک نواختی که در سوژه‌ها وجود دارد به این اتفاق کمک کرده است. در عین حال در انتخاب بخش طنز تلاش کردیم خلاقیت را چاشنی کار کنیم. به این دلیل که حالا در روزهای محرم و صفر هستیم یک بازۀ دو ماهه کار متوقف شده، در آن فضا فرصت تولید بخش‌های جدید را داریم تا خلاقیت کار با پوشش جدید تولید شود.

البته تا الان نیز همچنان باخلاقیت در بخش‌های مختلف مواجه هستیم. مثلاً بخشی که چند هفته است اضافه شده با نام «دفترچه خاطرات حاج آقا» یک بخش پر طرفدار است، اگر یک قسمت پخش نشود، خود مخاطبان پیگیر آن می‌شوند. بخش باشگاه مخاطبان دکتر سلام، ارتباط دکتر سلام با مخاطبان است و حاصل زحمات مردم را انعکاس می‌دهد.

در این خصوص که چرا در بعضی هفته‌ها دکتر‌ترین دکتر هفته نداشتیم، باید بگویم در شورای سیاست گذاری به این نتیجه رسیدیم که اصلاً اتفاق بدی نیست بعضی هفته‌ها دکتر‌ترین دکتر هفته نداشته باشیم. چرا به هر قیمتی باید دکتر‌ترین دکتر هفته داشته باشیم؟ اتفاقاً زمانی که فردی عملکردش در یک هفته، به عنوان عملکرد شاذ و خارج از قاعده نبوده، ما به هر قیمتی، یک نفر را به عنوان دکتر‌ترین دکتر هفته معرفی نکنیم. یعنی این جایگاه را جایگاه ویژه‌ای نگه داریم برای آن افرادی که عملکرد شاذی داشته‌اند. یعنی ما گاهی در دکتر سلام به طنز می‌گوییم، اما درست نیز همین است که افراد شایسته یک جایگاه فاخر باشند تا این مقام را به آن‌ها اعطا کنیم.

• آیا از جناح‌های مختلف نیز پیشنهادی داشته‌اید؟ سوژه‌ای را پیشنهاد کرده باشند و یا خواستار حذف بخش‌هایی از دکتر سلام باشند؟

به این معنا که پیشنهاد سوژه داشته باشند نه، اما جسته و گریخته پیشنهادهایی داشته‌اند. مثلاً ممکن است برخی سیاسیون را که ملاقات کرده‌ایم، سوژه‌ای داشته باشند. در آن مواقع نیز به این دلیل که دکتر سلام شخص محور نیست و در اتاق فکر تصمیم‌ها گرفته می‌شود، از آن‌ها عذرخواهی کرده‌ایم. اما بعضا اتفاق افتاده که بعضی از سیاسیون نسبت به بخشی از کار نقد داشته باشند. یعنی نقد پس از انتشار داشته‌ایم.

• چه مقدار از دکتر سلام اعتقاد خودتان بوده و چقدر بر اساس فشار بیرونی تهیه شده است؟

الحمدلله تا این جای کار به خاطر ندارم امری را به خاطر فشار بیرونی اضافه کرده باشیم. از ابتدای کار یکی از نکاتی که برای خودمان پیش شرط قرار دادیم این مسأله بود که فضای دانشجویی و روحیه استقلال دانشجویی را تا انتها حفظ کنیم و اگر جایی احساس کردیم این روحیه استقلال حفظ نشد، کار را ادامه ندهیم. زیرا زیبایی دکتر سلام که به دل مخاطب نشسته این بود که این کار استقلال داشته است.

این نکته جالب است که بعد از انتخابات تمام گروه‌ها به ما انتقاد داشتند. طرفداران دکتر قالیباف می‌گفتند شما طرفدار دکتر جلیلی هستید. طرفداران دکتر روحانی از دست ما ناراحت می‌شدند. طرفداران جلیلی می‌گفتند قالیبافی هستید. طرفداران پایداری و طرفداران احمدی‌نژاد نیز ما را به حمایت از گروه‌های مخالف خود متهم می‌کردند. هر کدام از طیف‌های مختلف معتقد بودند ما را به جدی‌ترین شکل نقد کردید. واقعاً نیز فضای انتخابات را نگاه کنید؛ تمام کاندیدا‌ها را مورد نقد قرار دادیم.

تا به این جای کار نیز همین رویه را ادامه دادیم. درست است؛ به واسطه آنکه بار اجرایی کشور روی دوش دولت است و کسی که کار می‌کند، ایراد‌ها و اشکالاتش بیشتر دیده می‌شود، روی نقد ما بیشتر روی دولت است. شاید از هر قسمت ۶۰ درصد انتقادات به دولت، ۲۰ درصد به اصلاح گرایان و ۲۰ درصد به اصولگرایان و مجلس و دیگر نهادها باشد، اما در مجموع بر اساس وزن سوژه‌ها تصمیم گیری کرده‌ایم. یعنی هیچ‌گاه نگفته‌ایم چون این سوژه مربوط به جناح خاصی است نزنیم و سوژه دیگر به این دلیل که به جناح دیگر مربوط است بزنیم. سعی کرده‌ایم در چارچوب نظم متعادل، استقلال دانشجویی خود را حفظ کنیم و با آن عینک به تمام مسایل نگاه کنیم.

• یکی از سئوالاتی که ذهن بسیاری از مخاطبان را به خود مشغول کرده و حتی مخاطبان خاص و مشهور شما نیز در نمایشگاه رسانه‌های دیجیتال انقلاب اسلامی سئوال می‌کردند این بود که بریده فیلم‌هایی که در دکتر سلام استفاده می‌کنید را چگونه پیدا کرده و با سوژه‌های سیاسی تطبیق می‌کنید؟

بخش اندکی از کار به خصوص قسمت‌های اول، حافظه محور پیش می‌رفت. اما از جایی به بعد به دلیل گسترده شدن کار، دیدیم نمی‌شود حافظه محور پیش برود. لذا دو یا سه نفر از تیم دکتر سلام در طول هفته فیلم‌ها و سریال‌ها را می‌بینند و خود این افراد در نوشتن دکتر سلام کمک می‌کنند. سپس کار باز بینی می‌شود. به هر حال برخی فیلم‌ها قدیمی‌تر هستند و برخی قسمت‌ها در ذهن ما نمانده است. مجموع کمک این دوستان است که موجب می‌شود این فیلم‌ها بریده شده و با سوژه‌ها تطابق پیدا کند.

یک بخش مهم آن نیز خود مخاطبان هستند. یعنی ایمیل دکتر سلام بسیار فعال است و مخاطبان بسیاری تکه فیلم‌ها را می‌فرستند. این امر خود یک ظرفیت خوب مردمی است.

• پس از مستند «من روحانی هستم» با یکی از اساتید مذهبی و انقلابی رشته علوم اجتماعی صحبت می‌کردم. او می‌گفت: من به مشاور رسانه‌ای دولت اخطار داده بودم که در صدد تخریب قشر مذهبی و حزب اللهی برنیایند. این دوره مانند ۱۶ سال و ۱۲ سال قبل نیست. جوانان مذهبی جامعه، رسانه و خبرگزاری دارند، از توان رسانه‌ای بالایی نیز برخوردارند و می‌توانند فیلم، انیمیشن و مستند تولید کنند. یعنی ابزارهای گوناگونی در دست دارند. حال قشر مذهبی و حزب اللهی جامعه در چه جهتی این ابزار‌ها را استفاده می‌کند؟

فضایی بعد از فتنه سال ۸۸ اتفاق افتاد و بچه‌های جبهه انقلاب احساس دغدغه کرده و وارد فضای رسانه شدند. شاید در این برهه آن فضای و ورودی که به این عرصه آغاز شد، نمود بیشتری پیدا می‌کند و به میزانی از پختگی می‌رسند که خروجی می‌دهند. یکی از دوستان در یک یادداشتی نوشته بود: یکی از دغدغه‌های من این بود که این مقدار کلاس‌های رسانه‌ای که دوستان حزب اللهی می‌روند چه می‌شود؟ چرا این کلاس‌ها خروجی نمی‌دهند؟ ولی پس از «من روحانی هستم» متوجه شدم آن کلاس‌ها در حال ثمر دهی هستند.

به واقع نیز همین طور است. یعنی در رسانه‌های مختلف گروه‌های مختلف شکل می‌گیرد و همه در حال تولید فیلم سینمایی، فیلم کوتاه، انیمیشن، کلیپ، مستند و... هستند. در حقیقت تمام این عرصه‌ها، فضای ورود بچه‌های حزب اللهی شده است. این امر بسیار کمک می‌کند این فضا به سمت اهداف انقلاب اسلامی پیش رود. اهدافی که از ابتدا ترسیم شده‌اند اما برای رسیدن به آن بعضی بازو‌ها را کم داشتیم و یکی از آن‌ها رسانه بود.

منبع:: ویژه نامه خبرنامه کاغذی دانشجویان ایران [9/16]