به گزارش نسیم، حدود دو سال از مذاکرات جدی هسته ای ایران با غرب میگذرد اما هنوز اتفاق خاصی در حوزه سیاسی رخ نداده. غرب ابتدا قول داده بود تا با جدی شدن مذاکرات، مقداری از تحریمهای ایران را لغو کند اما تاکنون، با توجه به مذاکرات فشرده،هیچ فشار اقتصادی از روی ایران برداشته نشده است. با این حال همه منتظرند تا ببینندنتیجه مذاکرات چه میشود و اتمام مذاکرات هسته ای ، در نهایت چه تاثیری بر اقتصاد ایران خواهد داشت.
با این حال بسیاری از کارشناسان معتقدند که دست بر روی دست گذاشتن و اتکا کردن به نتیجه مذاکرات تنها نتیجه‌ای که در پی خواهد داشت. غافل شدن از سامان بخشی به اقتصاد داخلی کشور است در صورتی که مسلما حتی اگر مذاکرات نیز به نتیجه برسد تمامی تحریمها لغو نخواهد شد. حال سوال این است چگونه میتوان کشور را با وجود تداوم تحریمهای فعلی مدیریت کنیم؟در این راستا«نسیم» با 10 تن از اقتصاددانان به گفتگو نشسته و از آنها پرسیده چگونه میتوان بدون توافقات هسته ای کشور را اداره کرد؟
دولت برنامه های اصلاحی را آغاز کند
دکتر خسرو پیرایی، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد شیراز در گفتگو با «نسیم» افزود: برداشته شدن تحریمها و حل مسئله هسته‌ای تنها به عنوان مرهم است نه درمان، زیرا مشکلات اقتصادی کشور منحصرأ از تحریم وجود نیامده که با حذف آن مشکلات برطرف شوند؛ اقتصاد کشور مشکلات ساختاری دارد.
هر چند توافق هسته ای و برداشتن تحریم های ناروا می تواند تأثیر مثبت بر بهبود اقتصاد کشور داشته باشد، اما برطرف کننده مسائل و مشکلات اقتصاد کشور نیست
بعلاوه در این شرایط که همچنان تحریمها برقرار است و احتمال تشدید آن نیز وجود دارد، مشکل اصلی و ساختاری اقتصاد یعنی وابستگی به نفت و بیماری هلندی موضوعیت یافته و اهمیت پیدا می کند و به طور جد می تواند مورد توجه قرار بگیرد.
حمایت از تولید و صادرات غیر نفتی و کاهش وابستگی اقتصاد به نفت باید سرلوحه هر برنامه اصلاحی قرار گیرد. تلاش جدی برای ریشه کنی فقر، برقراری انضباط مالی، از بین بردن زمینه هر گونه روزنه فساد، ثبات در بازار ارز و استقلال واقعی بانک مرکزی از جمله اصلاحاتی است که باید در رابطه با مدیریت اقتصادی با فرض تداوم تحریمها مدنظر قرار بگیرد.
اتکاء به درآمد نا پایدار و نامطمئن نفت و غفلت از بخش کشاورزی و صنعت، اقتصاد را همچنان بیمار نگاه داشته و در معرض خطرات جدی قرار می دهد در ضمن باید توجه داشته باشیم که غفلت از پدیده های مضر رانت جویی ، عدم شفافیت، و فساد اقتصادی که ماهیت ضد تولیدی دارند هر برنامه اصلاحی را با شکست مواجه می سازد.
تحریمها هم لغو شود اقتصاد نیاز به اصلاحات دارد
دکتر علی ارشدی، عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در گفتگو با «نسیم» افزود: چه تحریم ها در کشور وجود داشته باشد چه نه؛ مسلما اقتصاد کشور به اصلاحاتی نیاز دارد و این موضوع ربطی به این ندارد که آیا کشور ما در تحریم قرار دارد یا خیر؟ منتها وقتی این تحریم ها را در کشور داریم، ضرورت انجام این اصلاحات بیشتر خودنمایی می کند. اما پیش از انجام اصلاحات اقتصادی نیز نیاز داریم تا یک اصلاح مدیریتی جدی در کشور صورت دهیم. در واقع این نیاز به اصلاح مدیریتی، محوراصلی اصلاحات خواهد بود. ولی باید توجه داشت امکان تحریمها لغو نشود، باید سناریوها بر اساس تداوم تحریمها نوشته شود.
یکی از سرفصل های اصلاحت مدیریتی نیز مبارزه جدی با فساد اقتصادی است و این هیچ گونه ارتباطی به هیچ نوع تحریمی ندارد.این در واقع اصل قضیه‌ای است که بایستی در کشوراتفاق بیافتد. بقیه مسائل از قبیل اصلاح سیاست پولی و اصلاح سیاست اقتصادی؛ در فاز بعدی قرار می گیرند که ابتدا نیاز است زمینه فعالیت مدیریتی و زمینه فعالیت اقتصادی را سالم و کارآمد کنیم و بعد دنبال سایر اصلاحات برویم. ما نیاز به سیاست پولی و بودجه ای مناسب در این زمان نداریم ؛ بلکه به مدیریت‌های مناسب برای این کار نیاز داریم.
سیاست‌های کلی مقاومتی رهبری اولین کاری است که باید در حوزه اقتصاد داخلی کشور صورت بگیرد
شقاقی شهری، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در گفتگو با «نسیم» افزود: چه تحریمها باشد و چه نباشد و یا این که برخی لغو شود و برخی همچنان پابرجا بماند، به نظر بنده مسلما سیاست های کلی مقاومتی رهبری اولین کاری است که در حوزه اقتصادی ایران باید انجام بشود. اگر کشور می خواهد روی پای خودش بایستد و می خواهد که وابستگی اقتصاد را از نفت خارج کند، باید به سمت بحث مالیات برود.
از طرفی حدود 150 میلیارد تومان ظرفیت بالقوه مالیاتی در کشور داریم.در حالیکه دولت در لایحه سال 1394 درآمدهای مالیاتی را 86 هزار میلیارد تومان برآورد کرده است.لذا این شکاف را دولت باید با گسترش پایه های مالیاتی و شفافیت گردش اطلاعات مالی جبران کند.اگر مقداری فضای تحریم ها سبک تر شود؛ دولت می تواند این فرصت را پیدا کند که به کارهای بنیادی که سال‌ها و دهه‌ها دراقتصاد ایران مسکوت مانده است بپردازد و آن هم بحث مالیات است و مالیات هم منوط به شفافیت گردش اطلاعات مالیاتی است. دومین بحث این است که در کنار این بحث شفافیت اطلاعات مالی، دولت باید تکلیف یارانه ها را مشخص کرده و به قانون عمل کند. پرداخت یارانه ها با کسری 6 هزار میلیارد تومانی به صلاح دولت و ملت نیست. اما به نظر من دولت هنوزبر نامه تحول و توسعه اقتصادی که یک برنامه جامع باشد و بتواند ابعاد مختلف را بپوشاند را ندارد.
نباید از این موضوع غفلت کرد که سه تا 5 سال آینده حدود 8 میلیون بیکار وارد بازار خواهند شد. به عبارتی 5 میلیون فارغ التحصیل خواهیم داشت و با این 3 یا سه و نیم میلیون بیکار موجود، سیل بیکاران به 8 و نیم یا 9 میلیون نفر می رسد؛ که عمدتا تحصیل کرده هستند.
دولت مشکلات پیش رو را باید در نظر بگیرد و برای حل آنان بکوشد از جمله ورشکستگی صندوق های بازنشستگی کشور، مثل بحث یارانه ها، مثل بحث بیکاری جوانان که این نیاز دارد که سریعا برنامه های خود را اجرایی کند.
حتی اگر به توافق هم برسیم تضمینی نیست که همه تحریمها لغو شود
دکتر عباسعلی ابونوری، رئیس سابق دانشکده اقتصاد تهران مرکز در گفتگو با «نسیم» افزود: مسئله توافق ایران با 5+1 و تحریم هایی که توسط اروپا و کشورهای دیگر مثل امریکا انجام گرفته است ؛چیزی نیست که تصور کنیم بلافاصله تحریمها برداشته می شود و همه مشکلات نیز حل خواهد شد. حتی وقتی هم به توافق رسیدند دلیل بر این نیست که از نظر ساختاری بلافاصله تمام تحریم ها برداشته شود وهمه کشورها بخواهند به سمت ایران هجوم بیاورند و سرمایه گذاری کنند و از این قبیل اتفاقات صورت بگیرد. باید کشور را بر اساس سناریوی تداوم تحریمها پیش ببریم.
برنامه ریزی ها بر اساس اقتصاد مقاومتی باشد
دکتر مرتضی افقه، رئیس سابق دانشکده اقتصاد شهید چمران اهواز در گفتگو با «نسیم» افزود: اگر توافقی صورت بگیرد و روشن بشود که ارتباطات ما با خارج از کشور قرار است چگونه پیش برود حداقلش این است که از این بلاتکلیفی که نزدیک به 5/1 تا دو سال است که اقتصاد کشور و سایر برنامه ریزی ها را درگیر خود کرده است مشخص میشود.
چون در حال حاضر بسیاری از سرمایه گذاری‌ها چه دولتی و چه خصوصی منتظر نتیجه مذاکرات هستند ؛حال چه توافق صورت بگیرد و چه نگیرد.
بنابراین خارج شدن از این ابهام گشایش بزرگی خواهد بود. به هر حال آنچه که ما در حال حاضر به آن نیاز داریم رفع محدودیت‌های تجارت خارجی است. چه فروش نفت و چه واردات کالا و مطمئنا روی این بحث ها، در این توافق، کشور تمرکز بیشتری می کند؛ حال شاید بعضی تحریم های دیگر در سایر قسمت ها خیلی مورد توجه دولت نباشد ؛ولی این قضیه بیشتر مورد توجه است.
بنابر این پیشنهاد من این است که دولت فعلا بر اساس سناریوی تداوم تحریمها برنامه ریزی کند؛ چرا که یادمان باشد در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات، تمام تحریمها بلافاصله لغو نخواهد شد. بنابراین نمیتوان مردم را معطل مذاکرات کرد. در حال حاضر با کم شدن قیمت نفت و وضع مالیات ها نه تنها دولت بلکه همه اجزای تصمیم گیرنده دولت به صورت واقعی و نه به صورت شعاری باید به سمت کاهش وابستگی به نفت واقتصاد مقاومتی بروند. باید به سمتی برویم که اقتصادمان کمترآسیب پذیر شود و لازمه این موضوع نیز این است که سرمایه گذاری روی نیروهای انسانی داشته باشیم. البته نه سرمایه گذاری های تخصصی بلکه به صورتی که از نیروهای انسانی با دید نگرشی درست و بهتری استفاده کنیم.
می توان گفت که در کوتاه مدت یا میان مدت از این فرصت برای کم کردن وابستگی به نفت و تجارت خارجی می توان بهره برد.
درکل کشوری پیشرفته است که زیاد وابسته به منابع طبیعی اش نباشد. در شرایط فعلی که آسیب‌های متعددی از این وابستگی دیده‌ایم قرار گرفتن در تنگنا فرصت خوبی است که روی نیروی انسانی بیشتر تاکید بشود.
تا به حال هر وقت در تنگنا بودیم فقط شروع به گفتن شعار کردیم بدون اینکه هزینه های لازم برای انجام این هدف را بپذیریم.بنابر این شاید دوباره این فرصت پیش آمده است تا خود را محک بزنیم.در سال 1365 کاهش قیمت نفت داشتیم .سال 1377 همین وضعیت پیش آمد و همه اینها فرصتی بود ولی از این فرصت ها استفاده نکردیم.
در هشت ساله گذشته در آمدهای فراوان نفتی داشتیم.در شرایط وفورهم فرصتی بود که بدون ریاضت به این هدف نزدیک بشویم که از این هم استفاده ای نکردیم در حالی که این موارد فرصت‌هایی است تا با اندیشیدن به ضربات زیادی که از کشورهای خارجی در این مدت خوردیم فکری کنیم تا بتوانیم خود را از وابستگی به نفت رها کنیم.
گره زدن اقتصاد کشور به موضوعی تحت عنوان تحریم های اقتصادی یا بد خلقی هایی که علیه جمهوری اسلامی به عمل می آورند ؛میتواند خیلی دور از تدبیر باشد.
فکر کنیم تحریم ها ادامه دار است
دکتر محمد علی احمدی، رئیس پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با «نسیم» افزود: کاهش اتکا به نفت و مقاوم سازی اقتصاد، اصولی است که ربطی به تحریم ندارد.یعنی چه تحریم باشد چه نباشد ما باید تلاش کنیم که صرفه بهره وری و راندمان اقتصاد و استفاده درست از منابع و کاهش اتکا به نفت در دستور قرار بگیرد.
ما الان برای مذاکرات هسته ای و رسیدن به نتیجه دنبال این نیستیم که شرایطی پیش بیاید تا ما منابع نفتی را به بدنه اقتصاد تزریق بکنیم و مثل گذشته شروع به ولخرجی و عدم کارایی کنیم.ما باید اقتصاد داخلی مان را منهای جذب سرمایه خارجی مستقل از مذاکرات هسته ای و نفت در نظر بگیریم.
اگر تحریمی هم برداشته شد و موفق به فروش نفت شدیم باید این در آمد نفتی را در بخش های پیشتاز اقتصاد و سرمایه گذاری های زیر بنایی و در بخش بالا دستی نفت سرمایه گذاری کنیم و تلاش کنیم که این را به یک ثروت مولد تر تبدیل کنیم.
مذاکرات الان در وضعیتی است که شاید به نتیجه برسد ولی تحریم ها برداشته نشود
دکترآلبرت بغزیان؛ عضو شورای رقابت: به هر حال این حل مذاکرات اطمینانی به سرمایه گذاران خارجی می دهد که چون توافق قابل حصول بوده است بتوانند با اطمینان بیشتری وارد مذاکرات شوند.
اما در هر صورت باید این را باور داشته باشیم که اولویت همان اصول 24 گانه اقتصاد مقاومتی است بنابراین اگر تحریم ها هم برداشته شود بحث ایجاد اقتصاد مقاومتی نباید فراموش شود.
در این راستا یکی بحث‌ها موضوع دانش بنیان کردن تولید است تا بتوانیم زودتر انتقال تکتنولوژی به بدنه توسعه را انجام بدهیم. موضوع دیگر نیز در رابطه با اقتصاد مقاومتی بحث نفت و ضرورت های پیش تولید این بخش و کاستی ها و نیاز های سر مایه گذاریش است که باید روی این ها نیز تکیه شود.
اگر مذاکرات به نتیجه هم برسد و توافقی صورت بگیرد نباید دست و پای خود را گم کنیم
دکترسیدعزیزآرمن؛ رئیس دانشکده اقتصاد شهیدچمران اهواز: مدیران اقتصادی نباید فرض کنند که با ایجاد توافق؛ مشکلات همه حل می شود و شرایط درست می شود.حتی اگر توافق هم صورت بگیرد هنوز هم محدودیت ها وجود خواهد داشت.
ممکن است بهانه های دیگری هم از نظر سیاسی مطرح بشود.یا مشکلات دیگری از طرف کشورهای مقابل مطرح شود.مدیران اقتصادی ضمن اینکه باید خوشبین باشند ولی باید با احتیاط قدم بردارند و برنامه ریزی کنند و فرض نکنند که فضا خیلی خوب می شود.
اقتصاد باید اقتصادی با احتیاط باشد و برنامه ریزی ها نباید با فرض فراوانی ایجاد شود.بایستی با فرض بینابینی برنامه ریزی شود.در واقع همچنان اقتصاد مقاومتی در نظر گرفته شود.و نباید خودمان را گم کنیم.مثلا اینکه در آمد ارزی به دست آمده را در زمینه واردات هزینه کنیم و واردات را افزایش دهیم.قاعدتا نباید این کارها صورت بگیرد.
مشکلات اقتصادی کشور تنها به تحریم مربوط نمی‌شود بلکه مربوط به سیاست‌های داخلی نیز می باشد
دکتر رسول بخشی دستجردی، رئیس سابق دانشکده اقتصاد دانشگاه یزد: مشکلات اقتصادی کشور دو دلیل دارد.یک دلیل؛ دلیل خارجی است. البته این تحریم ها چیز جدیدی نیست و همیشه وجود داشته است.ما در 36 سال گذشته به روش های مختلفی تحریم های خارجی داشتیم و با وجود این تحریم ها به هر حال اقتصادمان رشد کرده است.
اما دلیل دوم موضوع داخلی است.سیاست گذاری های داخلی که؛ چه توسط مدیران اقتصاد چه توسط مقامات پولی و مالی کشور اتخاذ می شود؛ عامل خیلی مهمی در رابطه با مشکلات اقتصادی هستند و اتفاقا نیز نقش مهم تری نسبت به دلیل اول یعنی تحریمها دارند. متاسفانه سیاست گذاری های ما در زمینه مسائل پولی و مالی متناسب با دانش اقتصاد نیست.ما به راحتی قادریم با تغییر بعضی از سیاست ها در حوزه مسائل بانکی و حوزه مسائل مالیاتی مشکلات اقتصادی کشور را حل کنیم.و به این ترتیب قدرت بیشتری هم در برابر مشکلات از جمله تحریمها داشته باشیم.
به طور خاص در حوزه مسائل پولی نقش بانک خیلی برجسته است. مثلا در حوزه تعدیل نرخ بهره و بحث خلق پول که این دو کاملا مسئله داخلی است و ربطی به تحریم ندارد وقتی پول زیاد شود تولید نوسان پیدا میکند.
وقتی که بهره با نرخ های خیلی بالا روی پول خودش بزرگترین مشکل است این ها مسائل داخلی است.خیلی راحت می توان نرخ بهره را در فاصله زمانی نه چندان بلند کاهش داد.وقتی نرخ بهره کاهش پیدا کند سرمایه گذاری زیاد می شود.برای کاهش نرخ بهره هم باید به سراغ سیاست های مالی کشور رفت. بنابراین بسیاری از مسائل به تحریم ربطی ندارد بلکه داخلی است.
تحریمها قابل برداشته شدن نیستند
دکتر حجت الله عبدالملکی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق: آمریکا در 4 حوزه ما را تحریم کرده است عدم اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی، تحریم مربوط به تروریسم و تحریم های مربوط به حقوق بشر و سایر موارد. در توافقات ژنو 3 نیز صرفا بر روی تحریمهای هسته ای صحبت شده است که بخش کوچکی از تحریمهای مربوط به عدم اشاعه سلاح کشتار جمعی است زیرا بخش دیگر تحریمهای عدم اشاعه نیز مربوط به بحث موشکی ما است. بنابراین اگر توافقات نیز به نتیجه برسد باز تنها بخش کوچکی از تحریمهای عدم اشاعه برداشته خواهد شد و بقیه تحریمها همچنان باقی خواهد ماند.
جالب تر این است که حتی تمامی تحریمهای مربوط به سه مورد عدم اشاعه سلاح های کشتار جمعی، تحریم مروبط به تروریسم و حقوق بشر هم برداشته شود تحریم سایر موارد همچنان پابرجاست در صورتی که از 18 دستوری که رئیس جمهور آمریکا در رابطه با تحریم ایران داده است 11 مورد آن مربوط به همان سایر موارد می باشد. در نهایت باید این را بدانیم که اگر مذاکرات هم به نتیجه برسد و تحریمها هم برداشته شود باز نیز نباید انتظار داشت که ما نفس راحتی بکشیم.
در چنین حالتی منطق حکم می کند که تحریمها را به صورت ثابت فرض کنیم و به این فکر کنیم که در چنین شرایطی چگونه می توان اقتصاد را از درون تقویت و بازسازی نمود. پس مسئله مهم ما این است اما متأسفانه عده ای مسئله را اشتباه گرفته‌اند و با خود می‌گویند برای حل مشکلات اقتصادی باید چگونه تحریمها را برداریم در صورتی که اصلا تحریمها قابل برداشتن نیستند و این سخنانی که دشمنان هم سر می دهند تنها مشغولیتی است با این هدف که از اقتصاد داخلی‌مان غافل شویم. پس این را در نظر داشته باشیم که اقتصاد مقاومتی به معنای تلاش در حوزه رفع تحریمها نیست.
