هر انسان ویژگی های شخصیتی منحصر به فرد خود را دارد که اگر ما به عنوان کارشناس علم روان شناسی در مورد سایر ویژگی های فردی اش آگاهی یا دقت نداشته باشیم، آنها را اغلب به زبان خودمان تعبیر می کنیم و می فهمیم. برای نمونه خیلی ها به کسی که دوست ندارد در جمع باشد و به طور واضحی سرد و منزوی است خجالتی می گویند اما ممکن است از نظر علم روانشناسی که به طور دقیق تری خلق و خوی انسان ها را مورد بررسی قرار می دهد، فرد گفته شده اسکیزوئید (در خود مانده) یا پارانوئید (بدگمان) باشد، نه خجالتی.
این ویژگی های شخصیتی عبارتند از: در خودماندگی (اسکیزوئید)، بدبینی یا بدگمانی، خودشیفتگی، مرزی بودن، نمایشگری، ضداجتماعی و جامعه ستیز بودن، وابستگی، پرهیزگرایی، مردم گریزی، وسواسی و وابسته بودن.
دسته اولی که خوب است در موردشان بدانیم شامل «در خودماندگان» و «بدگمان»هاست؛ در خودماندگان آن دسته از افراد هستند که برای ما عجیب و غریب و به لحاظ عاطفی سرد و کاملاً خنثی به نظر می رسند. اما ممکن است در کار و تحصیلشان نبوغ آمیز و موفق باشند. این افراد از روابط اجتماعی و حتی دید و بازدید فامیلی خوششان نمی آید. اصلا ممکن است سال ها بگذرد و دلشان برای خاله مهربانشان هم تنگ نشود چه برسد برای دوست و رفیق! در خودماندگان زندگی خصوصی و تنهایی را دوست دارند و حتی از آن لذت می برند؛ بنابراین فضای مجازی برایشان فقط از یک لحاظ می تواند جذاب باشد و آن هم اینکه با استفاده از اینترنت و گوشی همراه می شود هیچ کس را ندید و زندگی را گذراند. این دسته از افراد روابط نزدیک خانوادگی هم به سختی تکانشان می دهد، چه برسد به اینترنت! پس فضای مجازی برایشان کاملاً امن است اما زنگ خطر وقتی به صدا در می آید که یک فرد بدگمان یا پارانوئید بخواهد در فضای مجازی حضور داشته باشد، چون این فرد به طور بالقوه برای مشکوک شدن به همه چیز استعداد دارد و کوچکترین حرکتی از طرف بستگان درجه یک، یا دورترین اقوام و دوستانش ممکن است برای او بزرگترین افکار منفی، استرس ها بدخلقی ها را درست کند. یک فرد بدگمان در فضای آزاد اینترنت دائماً به روابط و عملکرد دیگران با هم و روابط و عملکرد دیگران با خودش مشکوک می شود و حتی ممکن است در نهایت کار به جای باریک بکشد و دیگران را تهدید بکند، یا در فضای واقعی بخواهد با افرادی براساس توهماتش درگیر شود؛ بنابراین فضای روابط اینترنتی و شبکه های مجازی برای این گروه مناسب نیست و حتی گاهی خطرناک است.
در دسته دوم از ویژگی های شخصیتی که شامل خصوصیات افراد هیجانی، خودشیفته، نمایشگر، ضداجتماعی و مرزی ها می شود، ویژگی مشترکی وجود دارد . آن هم پذیرش اینترنت با آغوش باز و حتی استفاده از اینترنت در حد افراط است. قبل از پرداختن جزئی تر به این گروه و خطرات فضای مجازی برای آنها بهتر است ابتدا خلق و خوی مرزی ها و نمایشگرها را توضیح بدهیم:
شخصیت های نمایشگر کسانی هستند که از نمایش افراطی خودشان و جلب توجه و تحسین لذت می برند. این قبیل از افراد رفتار اغواگرانه و پر سر و صدا و سطحی دارند، از ظاهر خودشان دائم حرف می زنند و تعریف می کنند و در عین حال اگر در مرکز توجه قرار نگیرند عصبی شده و پرخاشگر می شوند. نمایشگرها اغلب تلقین پذیرند، روابط معمولی را صمیمانه تر از چیزی که واقعا هست تصور می کنند و به طور خلاصه حالشان فقط وقتی خوب است که به چشم بیایند.
حالا به بررسی خطرات فضای مجازی در این گروه می رسیم: اولین دسته هیجانی ها هستند؛ افرادی که دارای روحیه هیجانی هستند به شبکه های اجتماعی علاقه نشان می دهند، چون با استفاده از این ابزار می توانند روابط متعددی ایجاد کنند و عضو ده ها گروه هیجان انگیز مجازی باشند. خطر اینترنت برای این دسته، اتلاف تمام وقت مفیدشان است. ممکن است بر اثر تمایل به حضور در جمع تمام وقت شبانه روزشان پای اینترنت بگذرد و شبکه های اجتماعی تمام فکر، عواطف و توانشان را درگیر کرده و مانع تمرکزشان روی فعالیت های مهم تر و جدی تر زندگی شود و از طرف دیگر گاهی اقدامات هیجان زده و صرفاً احساسی آنان در فضای مجازی که ابعاد گسترده ای هم دارد خطرساز است.
بین افراد گروه سوم یعنی افراد مضطرب، وسواسی ها، مردم گریزها و افرادی که دارای شخصیت وابسته هستند بیشترین خطر وابسته ها را تهدید می کند، اما آسیب هایی برای افراد وسواسی یا مردم گریز هم ممکن است در این فضا وجود داشته باشد. به طور نمونه یک فرد وسواسی ممکن است با حضور در فضای مجازی در شبکه ای فعال شده و نظرات شخصی خودش را اعلام کند اما به دلیل وسواسی بودن بعد از این کار مطابق معمول بلافاصله پشیمان می شود و با تحمل فشار روانی مدام، ملامت خودش را آغاز می کند، برای همین شبکه های اجتماعی به نوعی اضطراب ها و ترس هایی را برای شخص وسواسی به همراه دارد.
برای افراد مردم گریز که به دلیل اضطرابشان از دیدار حضوری، قضاوت و احتمالاً نقد شدن توسط افراد به هیچ وجه دوست ندارند در فضای واقعی با مردم در تماس باشند، فضای مجازی در ظاهر یک نعمت است که نیاز ارتباطیشان را برطرف می کند اما آسیبی که در این میان هست عادت به فضای مجازی، فرو رفتن بیشتر این افراد در لاک خودشان و بیشتر شدن ترس آنان از فضای واقعی روابط انسانی است. فضای مجازی برای این دسته از افراد به شرطی خوب است که از آن به عنوان امکانی برای آشنایی اولیه استفاده کنند و کم کم در فضای واقعی هم روابطشان را گسترده تر کنند؛ در غیر این صورت منزوی تر می شوند. اما قبل از آنکه آسیب های فضای مجازی را برای خطر پذیرترین تیپ شخصیتی این گروه یعنی افراد وابسته بگوییم ابتدا کمی درباره شان بدانیم:
در مجموع می شود نتیجه گرفت که هر چند فضای مجازی در نظر اول از فضای زندگی واقعی امن تر به نظر می رسد اما در نهایت آسیب های فضای مجازی کاملاً واقعی است و افراد تنها با شناخت درست از وضعیت روحی و روانی خودشان و آگاهی از قواعد بازی و آسیب های دنیای مجازی می توانند حضورشان را در ان فضا به درستی مدیریت کنند و مانع سوء استفاده افراد دیگر از ضعف هایشان شوند. برای شروع بد نیست سری به سایت های معتبر روان شناسی بزنید و ببینید خصوصیات فردی شما در کدام دسته از ویژگی های شخصیتی بیشتر دیده می شود. با این روش خیلی زود نقطه ضعف ها و روش برخورد با آنها را می فهمید و دیگر بازی از همان لحظه در دست شماست.
* کارشناس: دکتر حامد محمدی کنگرانی، روان پزشک