لطفاً وارد نشوید! فیلتر نیست اما برای «شما» خطر دارد!

خبرنامه دانشجویان ایران: همه ما می دانیم هر پدیده فراگیری که با رشد تکنولوژی به زندگی روزمره مان وارد می شود. می تواند به طور همزمان دارای مزایا و معایب خاص خودش باشد. هر کسی هم با توجه به شرایط خاص خودش و سنجیدن منافع و مضرات آن پدیده نوظهور، در نهایت نسبت به آن موضع گیری می کند اما بعضی چیزها با چنان سرعتی راهشان را به یکباره در زندگی شخصی و اجتماعی مردم باز می کنند که انگار دسته جمعی پیش از هر نوع سنجشی ناچار آنها را پذیرفته ایم. فضای مجازی و به طور خاص شبکه های اجتماعی نمونه ای از همین پدیدهاست.

به گزارش خبرنگار فناوری اطلاعات «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ فضای جذاب و فراگیر اینترنت همان طور که برای حل مشکلات شغلی و شخصی بعضی از افراد، معجزه و خیر و برکت است، برای عده ای هم مثل سمی است که ذره ذره توانشان را می گیرد. پس باید پذیرفت که خیر و شر اینترنت و شبکه های اجتماعی برای همه افراد یکسان نیست.

در تهیه این گزارش سعی کردیم احتمال آسیب های فضای مجازی را براساس ویژگی های شخصیتی افراد بررسی کنیم و بفهمیم چه کسانی به احتمال زیاد در روابط مجازی خود دچار مشکل می شوند و چه تیپ شخصیت هایی بهتر است برای پرهیز از آسیب هایی که برایشان حتمی است به فضای مجازی نیایند!

پیش از شروع باید بدانیم
هر انسان ویژگی های شخصیتی منحصر به فرد خود را دارد که اگر ما به عنوان کارشناس علم روان شناسی در مورد سایر ویژگی های فردی اش آگاهی یا دقت نداشته باشیم، آنها را اغلب به زبان خودمان تعبیر می کنیم و می فهمیم. برای نمونه خیلی ها به کسی که دوست ندارد در جمع باشد و به طور واضحی سرد و منزوی است خجالتی می گویند اما ممکن است از نظر علم روانشناسی که به طور دقیق تری خلق و خوی انسان ها را مورد بررسی قرار می دهد، فرد گفته شده اسکیزوئید (در خود مانده) یا پارانوئید (بدگمان) باشد، نه خجالتی.

به گفته روانشناسان هر انسان معمولی حداقل دارای یک یا چند ویژگی شخصیتی است که در علم روان شناسی به دسته های مشخصی تقسیم شده اند و ما در زیر تیتروار به آنها اشاره کرده ایم. ممکن است تعداد کمی از این ویژگی ها در وجود شما باشد اما بدون هیچ تردیدی حداقل یکی از این ویژگی ها در وجودتان هست.
این ویژگی های شخصیتی عبارتند از: در خودماندگی (اسکیزوئید)، بدبینی یا بدگمانی، خودشیفتگی، مرزی بودن، نمایشگری، ضداجتماعی و جامعه ستیز بودن، وابستگی، پرهیزگرایی، مردم گریزی، وسواسی و وابسته بودن.

حالا خطرات و آسیب های فضای مجازی را برای هر کدام از این دسته ها توضیح می دهیم:

فضای مجازی برای در خودماندگان و بدگمان ها!
دسته اولی که خوب است در موردشان بدانیم شامل  «در خودماندگان» و «بدگمان»هاست؛ در خودماندگان آن دسته از افراد هستند که برای ما عجیب و غریب و به لحاظ عاطفی سرد و کاملاً خنثی به نظر می رسند. اما ممکن است در کار و تحصیلشان نبوغ آمیز و موفق باشند. این افراد از روابط اجتماعی و حتی دید و بازدید فامیلی خوششان نمی آید. اصلا ممکن است سال ها بگذرد و دلشان برای خاله مهربانشان هم تنگ نشود چه برسد برای دوست و رفیق! در خودماندگان زندگی خصوصی و تنهایی را دوست دارند و حتی از آن لذت می برند؛ بنابراین فضای مجازی برایشان فقط از یک لحاظ می تواند جذاب باشد و آن هم اینکه با استفاده از اینترنت و گوشی همراه می شود هیچ کس را ندید و زندگی را گذراند. این دسته از افراد روابط نزدیک خانوادگی هم به سختی تکانشان می دهد، چه برسد به اینترنت! پس فضای مجازی برایشان کاملاً امن است اما زنگ خطر وقتی به صدا در می آید که یک فرد بدگمان یا پارانوئید بخواهد در فضای مجازی حضور داشته باشد، چون این فرد به طور بالقوه برای مشکوک شدن به همه چیز استعداد دارد و کوچکترین حرکتی از طرف بستگان درجه یک، یا دورترین اقوام و دوستانش ممکن است برای او بزرگترین افکار منفی، استرس ها بدخلقی ها را درست کند. یک فرد بدگمان در فضای آزاد اینترنت دائماً به روابط و عملکرد دیگران با هم و روابط و عملکرد دیگران با خودش مشکوک می شود و حتی ممکن است در نهایت کار به جای باریک بکشد و دیگران را تهدید بکند، یا در فضای واقعی بخواهد با افرادی براساس توهماتش درگیر شود؛ بنابراین فضای روابط اینترنتی و شبکه های مجازی برای این گروه مناسب نیست و حتی گاهی خطرناک است.

اینترنت برای خودشیفتگان!
در دسته دوم از ویژگی های شخصیتی که شامل خصوصیات افراد هیجانی، خودشیفته، نمایشگر، ضداجتماعی و مرزی ها می شود، ویژگی مشترکی وجود دارد . آن هم پذیرش اینترنت با آغوش باز و حتی استفاده از اینترنت در حد افراط است. قبل از پرداختن جزئی تر به این گروه و خطرات فضای مجازی برای آنها بهتر است ابتدا خلق و خوی مرزی ها و نمایشگرها را توضیح بدهیم:
شخصیت های نمایشگر کسانی هستند که از نمایش افراطی خودشان و جلب توجه و تحسین لذت می برند. این قبیل از افراد رفتار اغواگرانه و پر سر و صدا و سطحی دارند، از ظاهر خودشان دائم حرف می زنند و تعریف می کنند و در عین حال اگر در مرکز توجه قرار نگیرند عصبی شده و پرخاشگر می شوند. نمایشگرها اغلب تلقین پذیرند، روابط معمولی را صمیمانه تر از چیزی که واقعا هست تصور می کنند و به طور خلاصه حالشان فقط وقتی خوب است که به چشم بیایند.

مرزی ها اما افرادی هستند که دارای روابط کم ثبات با فامیل و اطرافیان خودشان هستند و دائم از این شاخه به آن شاخه می پرند. بی ثباتی عاطفه، خلق و خو و رفتار، نشانه بارز مرزی هاست. افراد مرزی یک روز عاشق و فردا فارغند اما به طور کلی جدایی و ترس از تنها ماندن آن ها را به شدت به هم می ریزد، خشم شدید و اقدام مکرر به خودکشی و خود زنی در این گروه، خیلی دیده می شود.
حالا به بررسی خطرات فضای مجازی در این گروه می رسیم: اولین دسته هیجانی ها هستند؛ افرادی که دارای روحیه هیجانی هستند به شبکه های اجتماعی علاقه نشان می دهند، چون با استفاده از این ابزار می توانند روابط متعددی ایجاد کنند و عضو ده ها گروه هیجان انگیز مجازی باشند. خطر اینترنت برای این دسته، اتلاف تمام وقت مفیدشان است. ممکن است بر اثر تمایل به حضور در جمع تمام وقت شبانه روزشان پای اینترنت بگذرد و شبکه های اجتماعی تمام فکر، عواطف و توانشان را درگیر کرده و مانع تمرکزشان روی فعالیت های مهم تر و جدی تر زندگی شود و از طرف دیگر گاهی اقدامات هیجان زده و صرفاً احساسی آنان در فضای مجازی که ابعاد گسترده ای هم دارد خطرساز است.

افراد خودشیفته یا دارای شخصیت نمایشگر هم اغلب فضای مجازی را دوست دارند اما افراد خودشیفته تا وقتی در این فضا می توانند دوام بیاورند و برایشان مثبت است که مورد تحسین بقیه واقع شوند، دائم اظهار فضل کنند و مورد تشویق قرار بگیرند، در غیر اینصورت سرخورده و عصبی و منزجر می شوند.

اما اوج خطر در این گروه برای شخصیت های نمایشگر و مرزی هاست. این دسته از افراد در فضای مجازی روابط متعددی برقرار می کنند و همان هایی هستند که اگر توجه مورد نظرشان را از جمع نکیرند به شدت افسرده شده و واکنش نشان می دهند. مرزی ها و نمایشگرها اگر در حین ارتباطات متنوعشان به فردی به طور جدی علاقمند شده و بعد به دلایلی موفق به جذب و نگهداری مخاطب خاصشان نشوند ممکن است اقدام به خودکشی کنند. البته یک فرد نمایشگر اگر اقدام به خودکشی کند دیگر برای نمایش نیست اما شخصیت های مرزی بیشتر به طور نمایشی خودکشی و یا اقدام به زخمی کردن خود می کنند.

اینترنت برای عاطفی ها!
بین افراد گروه سوم یعنی افراد مضطرب، وسواسی ها، مردم گریزها و افرادی که دارای شخصیت وابسته هستند بیشترین خطر وابسته ها را تهدید می کند، اما آسیب هایی برای افراد وسواسی یا مردم گریز هم ممکن است در این فضا وجود داشته باشد. به طور نمونه یک فرد وسواسی ممکن است با حضور در فضای مجازی در شبکه ای فعال شده و نظرات شخصی خودش را اعلام کند اما به دلیل وسواسی بودن بعد از این کار مطابق معمول بلافاصله پشیمان می شود و با تحمل فشار روانی مدام، ملامت خودش را آغاز می کند، برای همین شبکه های اجتماعی به نوعی اضطراب ها و ترس هایی را برای شخص وسواسی به همراه دارد.

آسیب ها برای افراد مردم گریز
برای افراد مردم گریز که به دلیل اضطرابشان از دیدار حضوری، قضاوت و احتمالاً نقد شدن توسط افراد به هیچ وجه دوست ندارند در فضای واقعی با مردم در تماس باشند، فضای مجازی در ظاهر یک نعمت است که نیاز ارتباطیشان را برطرف می کند اما آسیبی که در این میان هست عادت به فضای مجازی، فرو رفتن بیشتر این افراد در لاک خودشان و بیشتر شدن ترس آنان از فضای واقعی روابط انسانی است. فضای مجازی برای این دسته از افراد به شرطی خوب است که از آن به عنوان امکانی برای آشنایی اولیه استفاده کنند و کم کم در فضای واقعی هم روابطشان را گسترده تر کنند؛ در غیر این صورت منزوی تر می شوند. اما قبل از آنکه آسیب های فضای مجازی را برای خطر پذیرترین تیپ شخصیتی این گروه یعنی افراد وابسته بگوییم ابتدا کمی درباره شان بدانیم:

افراد وابسته به کسانی می گویند که به طور مستقل و بدون حضور دیگران نمی توانند زندگی کنند. این افراد خیلی زود به پدر و مادر و دوست و همسر خود وابسته می شوند و برای راضی نگه داشتن آن اشخاص، هر کار سختی را به سادگی انجام می دهند. وابسته ها در ظاهر مطیع و فروتن هستند اما در واقع به دلیل ترس از جدایی و تنها ماندن است که تا این حد پذیرای هر نوع رفتار بد و حتی توهین آمیزی از طرف دیگران می شوند. همان طور که می شود حدس زد روابط آنها به دلیل انعطافشان در رفتار با فرد مقابل اغلب پایدار است اما اگر به هر دلیلی رابطه عاطفیشان از بین برود بلافاصله رابطه جدیدی را آغاز می کنند.

افراد با ویژگی شخصیتی وابسته اعتماد به نفس پائین و تلقین پذیری بالایی دارند، بنابراین اگر در فضای مجازی با کسی که دارای تیپ شخصیتی ضداجتماعی و نابهنجار است آشنا شوند ممکن است سال ها توسط آن فرد مورد سوء استفاده مالی، عاطفی و... قرار بگیرند و به همین دلیل فضای مجازی برای شخصیت های وابسته فضای پر خطر و آسیب زاست.

آسیب های واقعی در فضای مجازی وجود دارد؟
در مجموع می شود نتیجه گرفت که هر چند فضای مجازی در نظر اول از فضای زندگی واقعی امن تر به نظر می رسد اما در نهایت آسیب های فضای مجازی کاملاً واقعی است و افراد تنها با شناخت درست از وضعیت روحی و روانی خودشان و آگاهی از قواعد بازی و آسیب های دنیای مجازی می توانند حضورشان را در ان فضا به درستی مدیریت کنند و مانع سوء استفاده افراد دیگر از ضعف هایشان شوند. برای شروع بد نیست سری به سایت های معتبر روان شناسی بزنید و ببینید خصوصیات فردی شما در کدام دسته از ویژگی های شخصیتی بیشتر دیده می شود. با این روش خیلی زود نقطه ضعف ها و روش برخورد با آنها را می فهمید و دیگر بازی از همان لحظه در دست شماست.

* کارشناس: دکتر حامد محمدی کنگرانی، روان پزشک