چرا آیت‌الله هاشمی طرح «سنجش و پذیرش» را «بمب» علیه دانشگاه آزاد نامید؟

خبرنامه دانشجویان ایران: روز پنجشنبه 30 اردیبهشت ماه بود که دانشگاه آزاد، سالگرد تاسیس خود را جشن گرفت؛ مراسمی که با حضور همه اعضای هیات امنای این دانشگاه از جمله آیت الله هاشمی رفسنجانی همراه بود.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ هاشمی رفسنجانی در این مراسم ضمن ارائه آمارهایی از وضعیت این دانشگاه از «مزاحمت» دولتی ها و محدود کردن این دانشگاه گفت.

وی در بخشی از سخنرانی خود گفت: "در دانشگاه آزاد هنوز مزاحمت‌هایی داریم به طوری که چند روز پیش مجلس در روزهای آخر عمر خود مصوبه‌ای تصویب کرد که دست دانشگاه آزاد را کامل ببندد، ما می‌توانستیم کارهایمان را خودمان انجام دهیم، ولی طرحی ریختند که ما تحت نظارت وزارت علوم قرار بگیریم و به گونه‌ای مصوبه را تصویب کردند که آنچه خودشان می‌خواهند انجام شود و این مسئله یک بمب بود که صورت گرفت."

با نگاهی به مصوبات اخیر مجلس شورای اسلامی و واکنش هایی که طی این مدت درباره دانشگاه آزاد منتشر شده است، بدون شک طرح «سنجش و پذیرش» دانشجو، منظور آیت الله هاشمی رفسنجانی بوده است، طرحی که 18 اسفندماه سال 94 تصویب شد. (اینجــا) و حتی شورای نگهبان آن را نیز در 29 اردیهشت ماه تایید کرد. (اینجــا)

این طرح که خبرنامه دانشجویان ایران چندی پیش آن را "تغییر تاریخی فرآیند پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی" خوانده بود، در یازدهم اردیبهشت توسط رئیس جمهور روحانی، ابلاغ می شود، مسئله ای که حتی همین مسئله باعث واکنش آیت الله هاشمی در این مراسم می شود: "دولتی ها که دوستان ما هستند برای ما مزاحمت ایجاد می کنند در دانشگاه آزاد و این به غیر از حسادت چیزی نیست."

اما مگر این طرح چه چیزی در داخل خود دارد که رئیس هیات امنای دانشگاه آزاد آن را «بمب» می نامد؟!

اگر نگاهی دقیق به این طرح بیاندازیم (اینجــا)، «نظارت دقیق» بر پذیرش و سنجش دانشجو در مقاطع ارشد و دکتری خلاصه این طرح است، طرحی که طبق ماده 2، "برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر نحوه سنجش و پذیرش دانشجوی تحصیلات تکمیلی" به شورای سپرده می شود که شش هفت عضو دارد و دانشگاه آزاد بدون رای است، که همین مسئله بر مخالفت های این دانشگاه که " 54 درصد فارغ‌التحصیلان کشور" را تامین کرده است، افزوده است.

ماجرای پر پیچ و خم طرح سنجش و پذیرش
طرح سنجش و پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه ها و مراکز آموزشی عالی کشور فروردین ماه سال 93 بود که در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در طرحی یک فوریتی اعلام وصل می شود؛ بر اساس این طرح، که طی دو سال اخیر چندین مرتبه ماده های مختلف آن با اصلاحیه هایی همراه بوده است،  برنامه‌ریزی، تصویب مقررات، هماهنگی و نظارت بر نحوه سنجش و پذیرش دانشجوی تحصیلات تکمیلی، به شورای سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها با ترکیب زیر واگذار می‌شود، این شورا که دی ماه سال 94 ترکیب آن مشخص شد (که عبارتند از،  وزیر علوم،  وزیر بهداشت، دو نفر از روسای دانشگاه‌های دولتی به انتخاب وزارتین، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی(بدون حق رای)، رئیس دانشگاه پیام‌نور، رئیس سازمان سنجش آموزش کشور به عنوان دبیر شورا و دو نفر از نمایندگان عضو کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری)، وظیفه دارند برنامه مدونی را برای پذیرش و سنجش دانشجویانی که قصد دارند در دوره کارشناسی ارشد و دکتری شرکت کنند، اتخاذ کنند. به طوری که گفته می شود با توجه به تصویب نهایی جزئیات این طرح، آزمونی واحد برای تحصیلات دوره‌های تکمیلی ارشد و دکتری برای دانشگاه‌های آزاد، پیام‌نور و سراسری در نظر گرفته می شود.

البته این طرح از همان ابتدا با واکنش ها و ایراداتی همراه بود؛ اوایل بهمن ماه سال گذشته بود که شورای نگهبان ضمن ایراد به بندهایی از این طرح که 20 دی ماه 94 تصویب شده بود، در بخشی از مصوبه خود می آورد: "وجود اعضاء غیردولتی در ترکیب آن، مغایر اصل ۶۰ قانون اساسی است". که این همین مسئله باعث اعتراض دانشگاه آزاد که به عنوان یکی از نهادهای غیردولتی شناخته می شود، قرار می گیرد.

همین مسئله باعث شد که میرزاده، رئیس دانشگاه آزاد در همان برهه از زمان واکنش نشان دهد؛ وی اواخر آذرماه همان سال با اشاره به تصویب طرح سنجش و پذیرش در مجلس گفت: برای ما کاملاً مشخص شده است، طرحی که به تازگی در دستور کار مجلس قرار دارد و برخی از مفاد آن نیز در صحن علنی به تصویب رسید، بر علیه دانشگاه آزاد طراحی شده است.

رئیس دانشگاه آزاد بیان کرد: به نظر می رسد یک اراده سیاسی در پس این طرح نهفته است و علی رغم طرح های دارای فوریت مجلس این طرح نیز در دستور بررسی قرار گرفت. از سوی دیگر از گفته های موافقان طرح نیز چنین مشخص می شود که آنها به دنبال ایجاد سد در مقابل توسعه تحصیلات تکمیلی در دانشگاه آزاد اسلامی هستند.

میرزاده افزود: با این وجود اگر این طرح به عنوان قانون به ما ابلاغ شود نمی توانیم در مقابل آن موضع منفی داشته باشیم اما امیدواریم دولت با تمهیداتی باعث وارد شدن حداقل خسارت به دانشگاه آزاد شود.

وی افزود: طرح ادغام آزمون های تحصیلات تکمیلی دانشگاههای دولتی و دانشگاه آزاد اسلامی، بار دیگر فشار روحی و روانی زیادی برای داوطلبان و خانواده هایشان به همراه خواهد داشت.

وی با بیان اینکه نتیجه طرح ادغام سنجش و پذیرش دانشگاهها، دولتی شدن بیشتر آموزش عالی است، افزود: هدف از اجرای این طرح دولتی کردن و اعمال بار مالی به دولت در حوزه آموزش عالی است.

میرزاده با بیان اینکه سازوکار پذیرش دانشجو در این طرح باعث تضییع حق دانشجویان نخبه خواهد شد، گفت: شایستگی علمی دانشجویان پیش از این با آزمون کتبی سنجیده می شد در حالی که در طرح جدید، مصاحبه عامل اصلی و تعیین کننده گزینش دانشجو خواهد بود. پیامد دیگر این اقدام، فسادی است که از سفارش و اعمال سلیقه و سوءاستفاده در انتخاب داوطلبان، می تواند شکل بگیرد و بالتبع باعث نزول کیفیت آموزش عالی ایران به ویژه در مقطع تحصیلات تکمیلی خواهد شد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی گفت: در دانشگاه آزاد اسلامی، 70درصد نمره قبولی، از طریق آزمون کتبی کسب می شود که این نشان دهنده شایستگی علمی فرد است. برای من جای هیچگونه شبهه ای باقی نمانده که افرادی که به دنبال اجرایی کردن این طرح هستند، تضعیف و تخریب دانشگاه آزاد اسلامی را می خواهند.

میرزاده با اشاره به تبعات اجرای این طرح گفت: کاهش پذیرش دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی در دانشگاه آزاد اسلامی، باعث خواهد شد به ناچار تعداد بسیاری از مشتاقان ورود به دانشگاه راهی دانشگاههای کم کیفیت خارج از کشور شوند که این امر باعث خروج هرساله مقادیر زیادی ارز از کشور خارج خواهد شد.

وی افزود: کسانی که تمام سعی خود را برای به نتیجه رسیدن این طرح صرف می کنند، آیا خبر دارند که با پول خانواده های متوسط ایرانی، دانشگاههای درجه چندم منطقه را آباد می کنند؟

وی در ادامه، با بیان اینکه با توجه به اینکه دانشگاه آزاد اسلامی 56درصد از بار تحصیلات تکمیلی کشور را برعهده دارد، تبعات اجرای این طرح بیش از همه، متوجه این دانشگاه خواهد بود، از اعضای هیأت رئیسه خواست بیشترین انرژی و زمان خود را صرف توسعه دانشگاه کنند و نمایندگان محترم هم همچنین از طرح توسعه تحصیلات تکمیلی این دانشگاه براساس قانون مصوب مجلس شورای اسلامی حمایت کنند. متأسفانه اشخاصی که مسئول تنظیم ارتباطات توسعه علمی ایران هستند، در مقام رقیب با دانشگاه آزاد اسلامی برخورد حذفی می کنند که این موضوع برای آموزش عالی ایران خطرناک است.

موافقین و مخالفین چه می گویند؟
هر چند این طرح امروز با حکم رئیس جمهور ابلاغ شده است، اما موافق و مخالفین خود را دارد:

صابری: لاریجانی معتقد به لزوم اصلاح روشهای سنجش و پذیرش دانشجویان است
رضا صابری نماینده مردم آزادشهر که از طراحان این طرح بود در موافقت با طرح سنجش گفت: یکی از بخش های سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری، لزوم اصلاح روش های سنجش و پذیرش دانشجو بوده است. وی ضمن تشکر از مرکز پژوهش ها برای همکاری با کمیسیون آموزش جهت بررسی این طرح، از علی لاریجانی رئیس مجلس به خاطر توجه به این طرح تشکر کرد و گفت: آقای لاریجانی ۳ بار ما را خواستند و درباره این طرح با ما مذاکره کردند و دغدغه هایشان را مطرح کردند. رئیس مجلس هم معتقد به لزوم اصلاح روشهای سنجش و پذیرش دانشجو بود.

وی با تاکید بر اینکه این طرح به دنبال ایجاد ثبات و عدالت آموزشی است، گفت: ما در حوزه سنجش دوره کارشناسی، قانونگذاری های متعددی انجام دادیم اما برای مقطع کارشناسی ارشد و دکتری هیچ قانونگذاری انجام نشده است در حالی که در حال حاضر دوره دکتری یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر داوطلب دارد.

نماینده آزادشهر با بیان اینکه عدم هماهنگی های موجود اعتبار سنجش را زیر سوال می برد، گفت: این طرح تلاش می کند سیاست گذاری های بخش سنجش و پذیرش دانشجویان را اثبات کند تا دولت اجازه نداشته باشد هر ساله سیاست گذاری ها را تغییر دهد.

فرهنگی: این طرح موجب مهاجرت دانشجویان برای ادامه تحصیل می شود
عبدالرضا عزیزی نماینده مردم شیروان در موافقت با این طرح می گوید: این طرح به نوعی انحصار و تمرکزگرایی را به همراه دارد و در مقابل بیانیه ۲۴۴ نماینده مجلس مبنی بر حمایت از توسعه تحصیلات تکمیلی در دانشگاه آزاد است.

وی با بیان اینکه خودم امضاء های این بیانیه را جمع کردم، تصریح کرد: این طرح نه تنها بخش خصوصی را تقویت نمی کند بلکه تضعیف نیز می کند.

وی یکی از نقاط ضعف جدی این طرح را مهاجرت دانشجویان به کشورهای خارجی برای ادامه تحصیل به ویژه در کشورهای سطح پایین خواند و گفت: در صورت تصویب نهایی این طرح، دانشگاه آزاد تضعیف شده و دانشجویان به جای اینکه در داخل کشور در دانشگاه های معتبر ادامه تحصیل دهند، مجبور به مهاجرت هستند.

وی دانشگاه آزاد را گنجینه مهم انقلاب خواند و گفت: با این کار توی سر دانشگاه آزاد می زنیم.

زاهدی: طرح سنجش برای تضعیف دانشگاه آزاد نیست
در ادامه محمد مهدی زاهدی رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات در مخالفت با مسکوت ماندن بررسی این طرح گفت:  در حال حاضر دانشگاه آزاد، پیام نور و سراسری هر کدام سبکی خاص برای پذیرش دانشجو دارند اما در صورت تصویب این طرح، برگزاری آزمون دانشگاه های مختلف برای مقطع دکتری تجمیع می شود.

وی تصریح کرد: چرا علی رغم افزایش دانشجویان دکتری، رشد علمی کشور کاهش یافته است؟ در میدان انقلاب، مقاله فروش و پایان نامه فروش ها وجود دارد که در صورت تصویب این طرح، این روند متوقف می شود.

خسروی: طرح سنجش موجب وحدت رویه در دانشگاه ها می شود
علیرضا خسروی نماینده مردم سمنان در مخالفت با کلیات این طرح نیز معتقد است: این طرح آنقدر شفاف نیست که همه مشکلات پذیرش و سنجش دانشجویان را حل کند. مشکل ما عدم آمایش است.

وی ادامه داد: در حال حاضر مشخص نیست که کشور ما با توجه به ظرفیت های مختلفی که در اختیار دارد، به چه تعداد فارغ التحصیل مقطع دکتری و کارشناسی ارشاد در چه رشته هایی نیاز دارد.

وی ادامه داد: بهتر بود قبل از ارائه این طرح، در مورد ادغام دانشگاه های علوم پزشکی در وزارت علوم صحبت می کردیم و یا مشکل بورسیه ها را حل می کردیم و یا وظایف و اختیارات دانشگاه آزاد معلوم می شد.

وی با تاکید بر اینکه این طرح بار مالی نداشته و وحدت رویه ایجاد می کند، گفت: مرکز پژوهش ها نیز اعلام کردند که با این طرح موافق است.

وی تصریح کرد: برخی معتقدند دانشگاه آزاد ضوابط لازم برای جذب دانشجویان مقطع دکتری را رعایت نمی کند، بنابراین طرح فوق ضوابط و وظایف را مشخص کرده و از قانون گریزی ها جلوگیری می کند.

مخالفت ماهیتی وزارت علوم با طرح سنجش و پذیرش
شریعتی نماینده وزارت علوم که چندی پیش در صحن مجلس حاضر شده بود، در مخالفت با این طرح گفت: در شرایطی که سیاست دولت بر ایجاد تمرکز در دانشگاه ها این طرح اختیارات دانشگاه ها را تضعیف می کند.

وی طرح سنجش و پذیرش را برگشت به عقب خواند و گفت: در صورت تصویب این طرح، اشتباهات گذشته مجدداً تکرار می شود.

نماینده دولت با تاکید بر اینکه محل تامین اعتبار اجرای این طرح پیش بینی نشده است، گفت: آمارها حاکی از آن است که کیفیت پذیرفته شدگان در آزمون دکتری نسبت به سالهای قبل بیشتر است.

وی گفت: اساساً در مقطع دکتری نیاز به افرادی داریم که قدرت استنباط و استدلال آنها بیشتر است.

مجتبی شریعتی نیاسر معاون آموزشی وزیر علوم اظهار داشت: پذیرش دانشجویان باید در چارچوب واحد انجام شود در حالی که این طرح در کمیسیون بهداشت و درمان رد شده است و به نظر می رسد وزارت علوم مخالف با پذیرش دانشجویان به این شیوه باشد.

شریعتی اظهار داشت: این طرح بر جزئیات امتیازدهی و برگزاری آزمون متمرکز تاکید کرده و اعلام کرده است که روش ها به مدت ۵ سال غیرقابل تغییر است. در حالی که اولاً باید امکان اصلاح روش ها وجود داشته باشد و ثانیاً انتخاب روش های اجرایی برگزاری آزمون ها بر عهده وزارت علوم و دانشگاه ها است.

چه اتفاقی می افتد؟
به هر حال آنچه که مهم است و در متـــــــن این طرح نیز آمده است، آموزش عالی کشور نیاز به یک حرکت و تکانی برای خروج است این وضعیت فعلی خود است؛ وضعیتی که باعث شده است که سالیانه نزدیک به یک میلیون بیکار فارغ التحصیل دانشجو در کشور داشته باشیم. و از طرفی چون یک نظارت یکپارچه ای بر نحوه پذیرش دانشجو موجود نیست، به نظر می رسد این طرح می تواند یک حرکت حداقلی را محقق کند؛ البته باید دید با توجه به موضع گیری آیت الله هاشمی رفسنجانی و مسئولان دانشگاه آزاد، آیا این طرح می تواند یک نظارت و سازوکاری جدید بر روند فعلی دانشجوگیری در دانشگاه ها داشته باشد؟

* گزارش از محمدرضا حیاتی