به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ دانشجویان قرارگاه جهادی دانشگاه امام صادق(ع) درپی تعطیلی کسب و کارها و لطمه اقتصادی که به مردم و دولت وارد شده است، برای کنترل این معضل اقتصادی در اقدامی با عنوان «به فکر باشیم» به گفتگو و مصاحبه اینستاگرامی با کارشناسان اقتصادی پرداختند.
موضوع گفتگوی لایو اینستاگرامی یازدهم با لایو یازدهم: «علی مروی»؛ کارشناس اقتصاد کشوری و تهیه کننده مجله اقتصادی چوب خط شبکه افق درباره سیاست‌های ایمن‌سازی اقتصاد و عدم تعطیلی کسب و کارهای اقتصادی است.
متن کامل این گفتگو در ادامه آمده است:
رد یک نظریه
اولین نکته‌ای که وجود دارد اینست که ما می‌خواهیم ببینیم کرونا چه تأثیری در اقتصاد داشته است و به شکل کلی می خواهیم عرض بکنیم و در خیلی از مقالات هم دارند در مورد آن صحبت می‌کنند، اینست که کرونا تعاملات اقتصادی جهان را عوض می کند. حداقل تغییری کلانی ایجاد کرده است، اینست که آن پارادایمی که قبلاً بود که می‌گفت اقتصاد بدون دخالت دولت‌ها و بدون مرزهای جغرافیایی می‌تواند به سمت پیشرفت حرکت بکند با ویروس کرونا این فرضیه و این نظریه حداقل نشان داده شد که غیرممکن است. امروز دولت‌های مختلف در آمریکا 6 هزار میلیارد دلار که 2 هزار میلیارد دلار آن فقط برای حمایت از صنایعی که به خاطر کرونا آسیب دیده‌اند، بودجه تصویب شد و در فرانسه همین‌طور و در چین همین‌طور و خیلی از کشورهای دیگر مداخلات مستقیم دولت را داشتند. ما در ایران گرچه خیلی جسته و گریخته اما به‌هرحال ورودی به این حوزه داشتیم و نشان می‌دهد که این حوزه بدون دخالت دولت‌ها نمی‌تواند بگذرد. شاید بگویید که تئوری‌های اقتصادی در حوزه بهداشت و درمان، از قدیم می‌گفتند که باید دولت‌ها مداخله بکنند و این ربطی به آن نگاه اقتصاد بازار آزاد ندارد اما واقعیت اینست که ما خودمان هم در سالهای اخیر خیلی به این موضوع می پرداختیم که اقتصاد حتی در حوزه سلامت اگر که دولت‌ها کمترین مداخله را داشته باشند، به سمت بهینه حرکت می کند نمونه آن بیمارستان‌های خصوصی است که این روزها در کشور ما فعالیت می کنند بهرحال این یک نکته مهمی است.
نکته دومی که در حوزه اقتصاد جهانی وجود دارد این است که کرونا یک ویروسی است که حداقل در سال 2020 تا شش ماه اقتصاد جهانی را متأثر خواهد کرد اگر بیشتر از این نباشد یعنی از ابتدای آن که در چین شروع شد در همان ماه‌های اولیه 2020 تا پایان آن که در نیمکره جنوبی جهان شاید باشد یا حتی در خود ایالات متحده به پایان برسد، حداقل شش ماه از سال یعنی نیمی از سال را درگیر خود خواهد کرد که این درگیری اثرگذار خواهد بود و خسارت‌های بزرگی به اقتصاد جهانی وارد خواهد کرد اما در داخل کشور خودمان ببینیم وضعیت چگونه است و راه‌هایی که باید دربرابر آن داشته باشیم چیست؟ برآورد های متفاوتی در رابطه با خسارت کرونا به اقتصاد و بخش‌های مختلف اقتصادی گفته می شود که بعضی‌ها خیلی خوش‌بینانه می‌گویند و می‌گویند که مثلاً با عددهای مختلفی که برآورد های دولت یعنی وارد کردن بخش‌های مختلف که تاثیر گذار است، جمع می‌شود و در بدبینانه‌ترین حالت ها و شاید در یکی از بدبینانه‌ترین حالت ها تا 800 هزار میلیارد تومان خسارت این بخش است یعنی خسارت کرونا به اقتصاد ما در طول یک بازه سه ماهه که من فرض را در همین بدبینانه‌ترین میگذارم یعنی اگر قرار است که ما برنامه‌ریزی اقتصادی بکنیم به نظرم باید به بدبینانه‌ترین حالت نگاه کنیم تا برای آن آماده بشویم.
حجم خسارات
ما در یک محاسبه‌ای که داشتیم در یک میزان خسارتی که کرونا به اقتصاد ما می‌زند در یک بازه سه ماهه یعنی از ابتدای اسفندماه تا پایان اردیبهشت‌ماه محاسبه کردیم که خسارت بخش خرده‌فروشی ما چیزی حدود 50 هزار میلیارد تومان است( نحوه محاسبه را هم بگویم خدمت شما آمدیم متوسط درآمد یا متوسط گردش مالی روزانه هرکدام از این بخش‌ها را گرفتیم و برای یک دوره سه ماهه محاسبه کریم) طبیعتاً در بخش گردشگری این دوره، دوره پیک گردشگری است ولی ما از آن هم اغماض کردیم و گفتیم بگذارید یک شرایط مساوی را برای آن ببینیم بر همین مبنا یعنی فقط 90 روز، اقتصاد ما 50 درصد کمتر از حد متعارف کار بکند با این فرضیه ببینید چه خسارت هایی به ما می خورد در حوزه عمده‌فروشی خرده‌فروشی و خدماتی که در این سطح ما حدود 50 هزار میلیارد تومان خسارت خواهیم داشت و برای یک بازه 90روزه در حوزه حمل و نقل چیزی حدود 21 هزار میلیارد تومان خسارت خواهد خورد که اینها براساس آمارهای مرکز آمار است و در حوزه خدمات شهری 46 هزار میلیارد تومان و فعالیت‌های مالی در بهترین حالت حدود 18 هزار میلیارد تومان خسارت خواهیم داشت و خدمات عمومی و اجتماعی حدود20 هزار میلیارد تومان و گردشگری به‌تنهایی حدود 400 هزار میلیارد تومان فقط در این مدت خسارت خواهد خورد و این خسارتی است که اقتصاد ما در یک بازی سه ماه ضربه می‌خورد.
حالا شما بگویید براساس این خسارتی داریم و می‌بینیم آیا رفتاری که دولت دارد و رفتاری که مجموعه حاکمیت دارد از دولت، قوه مقننه تا نهاده‌های وابسته به حکومت و سایر آیا به همان اندازه توانستند فعالیت کنند؟ اساساً تصوری از این حجم از خسارت در اقتصاد وجود دارد؟ متأسفانه نه یعنی متأسفانه نگاه مسئولین و نگاه مدیران و نگاه دولت‌مردان ما به این حوزه یک نگاه بسیار سطحی است و تصورها اینست که ما دو هزارنفر الی سه هزار نفر از هم‌وطنانمان جانشان را از دست دادند و حدود 30 هزار نفر هم مریض شدند که ان‌شاالله سلامتی‌شان را بدست می آورند و برمی‌گردند و بعد در یک بازی دو سه ماه هم کلی کار تمام می‌شود شما دیگر در اظهارات آقای رئیس جمهور به کرات دارید می‌بینید که می‌گویند از این شنبه دیگر تمام می شود چون فکر می‌کنند که مثلاً تمام می شوند و همه چیز خوب می شود در صورتی که نشده است و اصلاً اینها نیست یعنی تازه ما اگر از بیماری کرونا بیرون بیاییم که به این زودی‌ها بعید است تازه بعد از آن وارد دام اقتصادی آن می‌شویم یعنی خسارت‌های اقتصادی وسیعی که برای ما به کار گذاشته شده است بنابراین ما در این حوزه، تصورمان از میزان خسارت تصور درستی نیست و اساساً خیلی کمتر از آن چیزی است که خسارت را ببینیم، خسارت اتفاق افتاده است.
همین نگاه در خود مقابله با بیماری‌ها وجود دارد یعنی ما به اندازه کافی در بررسی ابعاد بیماری دچار ضعف هستیم یک مطلبی این روزها در فضای مجازی به نرم قبل از بیل گیتس دارد مطرح می‌شود بیل گیتس می‌گوید که یک ماه تاریکی در مقابله با کرونا داشتیم و می گوید که مثلاً در آمریکا اگر یک ماه زودتر شروع می‌کردیم وضع این‌طور نمی‌شد. ما در اقتصاد خودمان هم باید بگوییم که بیش از یک ماه تقویم می‌توانیم بگوییم که بیش از یک ماه است که در رابطه با کرونا فضا فضای تاریکی است و مسئولین کاملاً خاموش دارند عمل می‌کنند و این خسارتی است که به اقتصاد ما وارد شده است. حالا با یک خسارت این‌چنینی چکار باید بکنیم و راه‌حل چیست؟ یک هم‌چین خسارتی وارد شده‌است و یک فکری باید به حال آن کرد نکته‌ای که وجود دارد راه‌حل‌ها را من به یک دوره ضربتی کوتاه‌مدت یعنی یک‌ماهه‌ای که در پیش داریم تا پایان اردیبهشت‌ماه که باید برای آن برنامه‌ریزی بکنیم می‌بینم بعد از آن یک دوره شش ماهه یعنی تا پایان شهریور ماه و بعد هم باید بریم سراغ دارای حداقل یک‌سال که این آسیب‌ها را جبران بکنیم.
راه حل دوره کوتاه مدت
در دوره کوتاه‌مدت ما باید برویم سراغ گروه هایی که الان بیشترین آسیب را که اینها چه کسانی هستند؟ طبیعتاً گروه‌های کم‌درآمد ما هستند، کسانی که مشاغل روزمزد داشتند و کسانی که درآمدهای اندکی را داشتند که به‌هرحال پس‌اندازی برای یک دوره خانه‌نشینی یا قرنطینه شدید، ندارند اولین سوالی که مطرح می‌شود اینست که ما از اینا چه اطلاعاتی داریم و کدام بانک اطلاعاتی می‌تواند ما را به اینها وصل بکند؟ روشی که دولت دارد، روشی است که خودش هم می‌داند که غلط است و آن هم این است که از طریق سبد معیشتی و بسته‌های حمایتی بیاید جلو که همین الان ما برویم سراغ دولت بگوییم که شما الان سه الی چهار مرتبه تجربه سبد معیشتی که دادی، کدام موفق بوده است هیچ پاسخی وجود ندارد که از آن سبد بسته کالا که سال اول دولت دادند چه این آخری آن که بعد از بنزین بود. ما تنها اطلاعاتی که از این آدم‌ها داریم کارت ملی آن‌ها است تنها چیزی که همه ایرانی‌ها دارند و می‌‌توان براساس آن مردم را فراخوان کرد و سنجش کرد و بررسی کرد با یک شماره ملی که مانند شناسنامه سابق است. به نظر بنده در کوتاه‌ترین حالت یعنی در کوتاه‌مدت تنها راه‌حل می‌تواند موضوع کوپن باشد. کوپن به همان معنای کاملاً سنتی و به معنای سوسیالیستی ترین حالت که که یک برگ کاغذ بده و به شکلی خیلی سریع دولت باید بیاید و خیلی کار ساده ایست که بیاید اعلام بکند هر فردی در همین سایت های مرتبط، اعلام بکند و کد ملی خود را بزند و براساس کد ملی یک برگ کاغذ برای پرینت می‌گیرد. اگر این کار را بکنیم، این‌طوری ما مطمئن می‌شویم که حداقل افرادی که الان این روزها درآمدی ندارند و ما هم دسترسی به آن‌ها نداریم حداقل می‌توانند معیشت لازم خودشان را تامین بکنند.
نکته مهم‌تر آن و جالب‌تر آن اینست که اگر شما اینکار را بکنید و اعلام بکنید که این مثلاً بسته دو سه ماهه به مردم داده بشود ممکن است بگویید که همه مردم حمله می‌کنند می‌خواهند بگیرند چون به‌هرحال یک بخشی از جامعه خودش را طوری می‌بیند که نمی‌خواهد در صف بایستد و کوپن کاغذی دست خود بگیرد و می رود طبیعتاً یک بخشی از جامعه خودش را وارد این کار نمی‌کنند و کسانی که بیشتر نیاز دارند، وارد آن می‌شود. دولت امروز باید اینکار را انجام بدهد پس راه‌حلی که به نظر می‌آید، شدنی است و کاملاً عملیاتی است یک برگ کاغذ کوپنی است به همان روش سنتی یعنی این‌که می گویم سنتیبه خاطر این نیست که سنتی خوب باشد بلکه سطح توقع من از دولت‌مردان این نیست که کار پیچیده ای بکنند و می گویم شما به همان حد اقلیتی که یک ده و نیم در این اقتصاد تجربه می‌شد، بسنده بکنید و همان را اجرا بکنید. یک برگ کوپن بده دست مردم و بگویید از این فروشگاه بروید و انجام بدهید.
یک اشتباه
تسهیلاتی که دولت می دهد دو اشکال عمده دارد یکی این‌که منابع تسهیلات از کجاست؟ از منابع مردم است؟ هر چقدر که دولت‌ها دستشان را در استفاده از تسهیلات بانکی بازتر ببینند یعنی دستشان را در جیب مردم کردند و عادت کردند چون منابع بانکی، منابع مردم است گرچه دولت باید هدایت کند و مدیریت بکند اما این‌که بخواهد بار خود را از آن‌جا تامین بکند، اشتباه است. نکته دوم این است که شما وقتی به بنگاه‌ها تسهیلات می دهی، بنگاه را بدهکار می کنیم و بدهکار کردن که راه نیست شما الان داری خسارت می‌زنی با یک بدیهی آن خسارت را داری به یک دوره‌ای تعویق می‌اندازی پس راه جبران خسارت، بدهکار کردن بنگاه‌ها نیست چه وام چهار درصدی بدیم چه هشت درصدی بدیم و چه دوازده درصدی بدیم این روش وام، به نظر من روش غلطی است که ما داریم انجام می‌دهیم. یک آمار خود دولت منتشر کرد در سال 1394 که دولت اولین بسته محرک اقتصادی خودش را که داده بود بعداز یک سال که این بسته را بررسی کرده بودند، دیده بودند نه‌تنها بسته موجب رشد اقتصادی آن‌چنان نشده بود بلکه باعث شده بود که در کوتاه‌مدت بنگاه‌های اقتصادی 30 درصد بدهی‌های مالی آن‌ها افزایش پیدا کرده باشد یعنی این پول به جای این‌که تبدیل بشود به تولید، در بخش بدیهی مالی خودش را نشان داد لذا دادن تسهیلات غلط است.
آیا کوپن باعث رشد حبابی نمیشود؟
اتفاقاً نمیشود چراکه کوپن روی قیمت‌ها تاثیر ندارد زیرا دولت پول آن را پرداخت می‌کند و اینجا تعهدی است که دولت بر دوش خودش ایجاد می‌کند که من به خرج دولت می‌توانم بروم پنیر شکر ماست و هر چیزی که نیاز دارم بگیرم پس کوپن برای این گروه از جامعه می‌تواند خیلی تاثیرگذار باشد.
نکته دومی که به نظرم در کوتاه‌مدت می‌شود کارکرد استفاده از ظرفیت نهاد های اقتصادی حاکمیت است نهادهایی که در این‌همه سال به هرحال دارایی‌هایی را داشتند و منابعی را برای خودشان به هم زدند و الان وقت استفاده کردن از آن هاست و الان وقت آنست که بیایند و وارد کار بشوند مثل ستاد اجرایی فرمان امام و بنیاد مستضعفان و آستان قدس رضوی و بنیادهای وابسته به دولت سازمان اقتصادی کوثر و... همه این سازمان‌ها، سازمان‌هایی هستند که دستشان به دهنشان می‌رسد و می‌توانند در این دوره دوماهه سه ماهه کوتاه‌مدت برای جبران کمبودهای دولت وارد بشوند لذا از ظرفیت اینها هم باید استفاده بکنیم باز الان دارم می گویم ستاد اجرایی فرمان امام وارد شده است اما در حد تولید ماسک که اینها کار اساسی نمیشود.
می شود تنظیم بازار آزاد را از این طریق انجام داد یا خیر؟
نه نمیشود اساساً شکست بازار و مادر این مزدور داریم تنظیم بازار در این موضوع کاملاً کاملاً یک موضوع انحرافی است الان زمان زمان مداخله دولت است زمانی که حتی لیبرال‌ترین دولت‌ها مثل آمریکا مثل آلمان مثل فرانسه هم می‌گویند ما مستقیم باید کمک بکنیم الان زمانی است که دولت‌ها باید از خواب چند دهه‌ای که دچار آن شده‌اند بیرون بیاید و بروند سراغ دوره بعد. ما برای آنکه بعد از کرونا در رکود عمیق فرونرویم نیاز به تحریک تقاضا داریم و تحریک تقاضا چگونه از دولت و دستگاه‌های پیرامونی باید تقاضا ایجاد بکند تقاضایی که بنگاه اقتصادی که الان در شوک هستند را دوباره فعال بکند و ظرفیت‌های آن‌ها را بکار بگیرد و بتواند به تولید کمک بکند که در یک نگاه خنده‌دار اما نگاه معروف اقتصادی که کینز در دهه 1930 این را می‌گفت که حتی اگر لازم است کارگرها را برای یک جایی امروز بکنند و به آن‌ها حقوق بدهید و فردا همان جا را پر کنند و دوباره به آن‌ها حقوق بدهید پس این کار را بکنید تا چرخه اقتصادی به حرکت بیفتد.
راه حل میان مدت
الان دقیقاً ما بعد از این بحران یعنی فرض کنید که خدا کمک بکند و اول اردیبهشت یا اول خرداد واقع‌بینانه‌تر توانستیم کرونا را به‌‌عنوان یک بیرون بیماری کنترل بکنیم ما بعد از آن باید بیاییم دنبال تحریک تقاضا و تحریک تقاضا کاملاً توسط دولت است یعنی بنگاه خصوصی و مردم را نمیشود این‌طور رها کرد و در این حالت، دولت باید بیاید سراغ این‌که تقاضا ایجاد بکند و می‌گویید تقاضا ایجاد کردن دولت نیاز به منابع مالی دارد و دولت هم پول ندارد و قیمت نفت پایین آمده است و تحریم هستیم پس باید چکار بکنیم؟ کاری که شروع کردند در فرابورس قبل از عید آمدند اوراق فرابورس را منتشر کرد برای کرونا همین روش را می شود ادامه داد یعنی برای خارج شدن از بحران برویم سراغ تامین مالی کردن پروژه ها توسط خود مردم یا اوراق قرضه دولتی منتشر کردن و اوراق خزانه اسلامی هر اسمی که دارد به طوری که دارایی ها و اموال مردم را در تحریک تقاضا به کار بگیریم و این کار شدنی است به یک معنا ما یک مقداری باید در ظرفیت های فرابورس کار بکنیم.
دولت زمان مناسبی را برای انتشار اوراق قرضه انتخاب کند یا اوراق مشارکت و این کار کمک می کند اگر دولت به هر دلیلی خودش را از ایجاد تقاضا در اقتصاد کنار بکشد قطعا رکود بزرگی اتقاق می افتد چون این اتفاقی که در اقتصاد دارد می افتد و این ضعفی که ما در اقتصاد داریم بدون تحریک بزرگ نمی توان فعال بشود و این تحریک هم باید با همین موضوع اتفاق بیفتد پس برویم سراغ این موضوع که بعد از دوره سه ماهه چهار ماهه، زمان این را داریم که دولت تحریک بزرگ را در اقتصاد خودش ایجاد بکند و راه آن هم تامین مالی کردن آن از طریق تامین مالی خرد است از طریق ایجاد و انتشار اوراق قرضه و از این طریق در بلند مدت یک ساله هم اگر بخواهیم بگوییم اصلی ترین کاری که باید انجام بشود خالی کردن بار از روی تولید کنندگان و فعالین اقتصادی است.
فعالین اقتصادی در کشورما همیشه پاسوز سیاست مداران ما شدند و هرموقع بحران اقتصادی پیش می آید، دولت می گوید که من دچار کسری بودجه هستم پس باید مالیات مرا بدهید تا زنده بمانم و کارم را انجام دهم اما این نیست حداقل در این بحرانی که ایجاد شد و به واسطه کرونا در حال عمیق تر شدن است، دولت باید فشار مالیاتی خودش را پایین بیاورد. اگر نرخ مالیاتی را پایین بیاوریم و پایه های مالیاتی را اضافه بکنیم نه تنها درامد دولت کم نمی شود بلکه درامد دولت افزایش پیدا می کند و رشد اقتصادی که ایجاد می کند می تواند آن کاهش نرخ را هم جبران بکند که این هم باید اتفاق بیفتد چون دولت در مقوله کرونا به فعالین اقتصادی بدهکار است. امروز که به کسبه و فعالین اقتصادی می گوییم تعطیل کنید این یعنی خسارت زدن دولت به مردم که این خسارت مستقیم باید توسط خود دولت برطرف بشود. کاهش نرخ مالیاتی و بار مالیاتی فعالین اقتصادی از جمله کارهایی است که باید به صورت بلندمدت یک ساله برای ان برنامه ریزی کرد. اگر شرایط اقتصادی مثل سالهای قبل باشد، ما بلافاصله بعد از خروج کرونا زمانی می شود که فعالین اقتصادی باید بروند اظهارنامه مالیاتی را بدهند وقتی بخواهیم اظهارنامه مالیاتی را در خرداد ماه و تیر ماه بدهیم با این شرایط اقتصادی و با این بدنه حتی اگر در طول سال هم درامد داشته باشد چون نقدینگی اخر دوره ان هم کم است، توان پرداخت مالیات را ندارد و اگر بخواهید فشار بیشتری را به این بدنه بیاورید که مالیات بیشتر پرداخت بکند قطعا زیرش می ماند در نتیجه فعالیت اقتصادی خودش را ادامه نمی دهد.
پس جمع بندی این است که نه سبد کالا نه تزریق پول نه حمایت های نقدی که پول پاشی کورکورانه انجام می شود، جواب می دهد در کوتاه مدت بلکه ما از مردم بخواهیم که در سایت های مربوطه کوپن های خودشان را پرینت بگیرند و مردم به حساب دولت مایحتاج خودشان را تامین کنند. در دوره میانمدت بعد از کرونا، نیاز به تحریک تقاضا توسط دولت داریم که باید انجام بشود که اگر نشود، بنگاه های اقتصادی دچار مشکل می شوند و در بلند مدت، فشار مالیاتی را کاهش دهد. مالیات اعم از پرداخت های عمومی است که بنگاه های اقتصادی به دولت دارند را تعطیل بکنند.
سوال: بنگاه های خرد برای پخش کوپن چه سودی می برند در حالی که بیشتر کالاها از فروشگاه های بزرگ خریداری می شود؟
در این دوره کوتاه مدت یک ماهه، ما هیچ طرحی را نمی توانیم داشته باشیم که سریع به این کسب و کارهای خرد سود برساند چون خیلی از این کسب و کارها را نمی دانیم کجا هستند که بخواهیم کمک شان کنیم اما بعد از این یک ماه سیاست افزایش تقاضا را به سمت بنگاه های خرد می بریم مثلاً برای تامین مایحتاج ادارات دولتی با شرکت های کوچک قرارداد ببندیم و جبران خسارات بنگاه های کوچک برای بعد از دوران قرنطینگی است الان باید در این شرایط باید کمک بکنیم تا به نان شبشان محتاج نباشند.
