روایتی خواندنی از استعمار انگلیس در دوران ناصرالدین شاه

خبرنامه دانشجویان ایران: وقتی از یک داستان صحبت می‌کنیم، باید اول ازهمه انتظارمان از داستان را مشخص کنیم. دشت‌های سوزان از منظر ادبی یک رمان حادثه‌ای واقعیت‌گراست که پس زمینه‌ای تاریخی دارد. در کارهایی از این دست، تطبیق زمان و زبان قصه اهمیت بالایی دارد و این موضوع در کار کرمیار در اوج است.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»، رمان "دشت های سوزان" روايتگر وقايعي است که در مقطعي خاص در تاريخ ايران رخ داده است. قبل از اینکه خواندن رمان را آغاز کنی، این عبارت توجهت را جلب می کند: "به غیر از شخصیت های تاریخی همه شخصیت های داستان خیالی اند." و این نشان می دهد که کرمیار در روایت تاریخی خود تمام شخصیت‌های داستانی‌اش را حتی در ساده‌ترین و بی‌اهمیت‌ترین نقش، هوشمندانه وارد فضای روایی داستان می‌کند و پس از ایفای نقش به سرانجامی منطقی هدایت می‌کند و این در هم تنیدگی ایفای نقش از سوی آنها در کنار سیر پرشتاب و با اهمیت رویدادهای تاریخ معاصر ایران در این برهه از زمان به ویژه کشف نفت در ایران، داستان او را در نهایت به اثری پرکشش و جذاب تبدیل کرده است. رمانی که شاید به میزان لذت‌مندی خواننده چیزی از یک اثر عامه‌پسند کم ندارد، اما به معنی حقیقی کلمه اثری عامه پسند نیست.

کرمیار سعی کرده برای داستانی کردن روایت تاریخی خود دست به توصيف برخي جزييات تاريخي در دل داستاني با زبان ساده كه قصه‌گويي در آن نقش پررنگي دارد بزند. پرداختن به مسايل و دقايقي از رويدادهاي اين دوره از تاريخ ایران كه پيرامون وقايعي از جنگ جهاني اول و حضور كشورهاي بيگانه در ايران است، همراه با نگاهي به دوران حكومت ناصرالدين شاه در لابه‌لاي عباراتي كه از حال ‌و هواي قصه‌اي دور نمي‌شوند، از وجوه تاثيرگذار اين كتاب به شمار مي‌آيند.

وی همچنين تمركز بر نقش و حضور كشورهاي انگليس و آلمان بر وقايع آن دوره از تاريخ ایران را از نقاط تمركز خود بر اين رمان دانسته است. به عبارت دیگر می توان گفت رمان "دشت های سوزان" به حمله انگلیس به ایران و تلاش این استعمارگر پیر برای تسلط بر منابع نفتی ایران و ماجرای پیدایش نفت تا سال ۱۹۱۴ اشاره دارد.

نویسنده رمان "غنیمت" ابتدای رمان "دشت های سوزان" را با فصل «شیخی با شصت زن» آغاز می کند. در این فصل با شخصیتی به نام ریحانی آشنا می شویم که تصمیم گرفته هر شب به باغ نظام السلطنه برود و پای صحبت های شیخ خزعل که هشتاد سال دارد بنشیند. کرمیار می نویسد: "... ریحانی نفهمید چند شب طول کشید که شیخ تمام ماجرا را تعریف کرد اما نوشتن اینها برایش حدود یک سال طول کشید. داستان که تمام شد یک هفته فکر می کرد چه اسمی براش بگذارد. آخر سر به پیشنهاد میرزا اصغر روزنامه چی اسم داستانش را گذاشت: «دشت های سوزان»"

بعد ادامه می دهد: " البته تجربه کتاب نویسی ریحانی به او می گفت که نباید فقط به حرف های شیخ خزعل اکتفا کند و گرنه کتابش می شود مثل همان "سفرنامه خوزستان" که برای رضاشاه نوشت و کسی هم نخواند." خواننده رمان، شاید ابتدای امر با شخصیت هایی مانند شیخ خزعل، شیخ مزعل، بدران و... که در فصل اول کتاب آمده آشنا نباشد و به همین علت با سوالاتی روبرو شود و این انگیزه در خواننده ایجاد می شود که برای پی بردن به ابهامات خود به مطالعه ادامه دهد.

در پایان فصل اول که همان "شیخی با شصت زن" است و منظور شیخ خزعل می باشد، کرمیار می نویسد که ریحانی به طور کاملا اتفاقی متوجه شد که خواندن کتاب "دشت های سوزان" برای شیخ خزعل دقیقا ده شب غیر متوالی طول کشیده و برای همین تصمیم گرفت فصل های داستانش را بر اساس شب هایی که به خانه نظام السلطنه می رفت و داستانش را برای شیخ می خواند تقسیم بندی کند. به همین دلیل رمان "دشت های سوزان" غیر از فصل ابتدایی و پایانی دارای ده فصل است که با عناوین شب اول،شب دوم و... تنظیم یافته است.

روایت نویسنده از تاریخ را می‌توان با اندکی توجه روایتی چند لایه دانست که شخصیت‌های داستانی آن به هیچ عنوان تنها ایفاکننده نقش خود نیستند. در موارد بسیاری از زبان بسیاری از راویان این رمان می‌توان به دیالوگ‌هایی برخورد کرد که کارکرد آن را نباید روایت داستانی صرف تصور کرد، بلکه می‌توان از خلاء آن به برش‌هایی فکری از اندیشه آزادی‌خواهانه و ضداستبدادی ایرانیان در گذر تاریخ برخورد. به هوشمندی و کاردانی مردمانی که تنها به جرم نپسندیدن شیوه و روش حاکمان زمانه خود و تن ندادن به پیوند موجود میان آنها و قدرت و ثروت راهی جز فریاد زدن و ایستادن با تمامی دارایی خود در برابر آنها نداشته‌اند و این نکات ظریف با هنرمندی تمام نویسنده در قالب یک متن داستانی برای مخاطب امروز ادبیات در حالی بازگو می‌شود که فضای عمومی رمان و ادبیات فارسی‌زبان را می‌توان به روشنی فضایی افسرده عبوس و واخورده از دارایی‌های معاصرش و نیز تجربه ذهنی و زبانی موجود در آن دانست.

کرمیار در واپسین فصل از رمان خود با پرشی تاریخی به روایت فرجام تاریخی شیخ خزعل می‌پردازد که داستان بر محور شقاوت‌های وی شکل می‌گیرد. او در این بخش به ارائه گزارش تاریخی در این باره می‌پردازد که به اعتقاد نگارنده، با وجود حفظ وجه تاریخی و روایت داستانی رمان، نزدیکی ادبیات تاریخی این بخش از رمان به یک گزارش تاریخی صرف در کنار توصیف استعاره‌گون فرجام برخی از شخصیت‌های داستانی در فصول قبل، اندکی به موج تعلیق گونه داستان صدمه زده و به اصطلاح پایانی غیرقابل پیش بینی و غیرداستانی برای رمان رقم می‌زند. شاید روایت این واقعه به صورتی داستانی‌تر با حفظ کشش و حتی گره‌افکنی موجود در سایر فصول رمان، می‌توانست اثر کرمیار را با پایان بندی مناسب‌تری نیز همراه کند.
«دشت‌های سوزان» اما با این وصف می‌تواند فصل تازه‌ای در روایت داستانی بر مبنای وقایع تاریخی در ایران به شمار رود. روایتی بر مبنای حقیقت که نویسنده آن در کنار تاکید بر وجوب مسلم ایجاد یک ساختار داستانی منسجم در شیوه روایت رمان و دوری از فرم‌گرایی بیمارگونه داستان‌نویسی امروز نیز تلاش ستودنی را به انجام رسانده است؛ تلاشی که باید آن را بالاتر از یک تجربه در فضای داستان نویسی دانست و شاید حتی بتوان گفت که اگر صاحب آن از این پس نیز اثر داستانی دیگری را نیز خلق نکند، می‌توان او و کارنامه‌اش را موفق و قابل احترام و قبول متصور شد.

«دشت‌هاي سوزان»، ‌در  362 صفحه نوشته صادق كرميار، ‌از سوي انتشارات كتاب نيستان منتشر شده وقيمت آن هشت هزار و 500 تومان است.