به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ حرکت ملت در این ماه با سقوط جمشید آموزگار نخست وزیر وقت آغاز شد با تظاهرات میلیونی مردم در روزهای بعد عید فطر تداوم پیدا کرد و در کشتار 17شهریور به اوج خود رسید.
بازخوانی وقایع آن ایام و چگونگی وقوع چنین حادثه ای، موضوع گزارش امروز یکشنبه روزنامه کیهان است که در ذیل می آید::
استاد اعظم فراماسونری نخست وزیر می‌شود
در مرداد ماه سال 1357 با فاجعه سینما رکس آبادان جمشید آموزگار نخست وزیر وقت به شدت مورد سوال قرار گرفت، وضعیت ایجاد شده برای آموزگار سبب ساز این شد که وی اندک مدتی بعد از این رویداد استعفا دهد.
پنج شهریور دولت جمشید آموزگار دبیرکل حزب واحد رستاخیز سقوط کرد و شاه استعفای او و وزیرانش را قبول کرد.
در همین روز شاه فرمان نخست وزیری جعفر شریف امامی رئیس مجلس سنا، مدیرعامل بنیاد پهلوی و رئیس هیئت مدیره بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران و نائب رئیس شیر و خورشید سرخ و عضو هیئت امنای ده دانشگاه و صاحب دامداری مفصل کرج و شریک کهبد سرمایه دار معروف را صادر و توشیح کرد.
شریف امامی نیز از شاه اختیارات تام گرفته و قرار شد شاه در امور کشور مداخله نکند. [رک رجال عصر پهلوی، جلد 17، جعفر شریف امامی، صفحه 22]
یکی از جنبه های شخصیتی شریف امامی عضویت او در فراماسونری است. پس از آن که در سال 1343 هویدا به نخست وزیری می‌رسد و دست شریف امامی از نخست وزیری کوتاه می‌گردد وی وقت بیشتری برای فراماسونری می‌گذارد و با پیشرفت در این زمینه به مقام استاد اعظمی ترقی پیدا می‌کند .
وی که بعد از رسیدن به مقام نخست وزیری در پنج شهریور ماه 57مدعی شده بود با مفاسد اقتصادی و اخلاقی از جمله کاباره ها مبارزه خواهد کرد خود مدیر یکی از کازینوهای آبعلی بود و از این محل درآمد کسب می‌کرد.
پرواضح بود که قصد رژیم از انتصاب شریف امامی به نخست وزیری نجات از مخمصه‌ای بود که انقلاب اسلامی برای شاه ایجاد کرده بود.
شریف امامی که با عنوان آشتی ملی این سمت را پذیرفته بود بیانیه‌ای صادر کرده و قصد خود را چنین اعلام می‌کند: اینک که خطراتی مهلک میهن ما را تهدید می کند، همه به پا خیزید تا همه با هم در فروغ جهانگیر قرآن و تعالیم عالیه اسلام و درقلمرو قانون اساسی به نجات مملکت همت ببندیم تا در این گذرگاه خطیر تاریخی در پیشگاه تاریخ وطن و نسل های آینده سرافکنده نباشیم.» [ رک روزنامه اطلاعات، 5شهریور 1357، صفحه 1]
بیانیه دولت جدید به صورتی آشکار نشان دهنده استیصال رژیم بود، مشخص بود که شریف امامی می‌خواهد مردم را فریب داده و از خیابان ها به خانه ها بکشاند و آتشفشانی که زبانه‌های آن در همه جا قابل مشاهده بود را خاموش کند .
دولت جدید در اولین بخشنامه خود تاریخ شاهنشاهی را ملغی اعلام کرده و به هجری شمسی تبدیل می‌می کند و با انتشار بیانیه‌ای وعده‌هایی را به مردم می‌دهد.
در این بیانیه به مردم وعده داده شده بود :
- فعالیت احزاب قانونی آزاد باشد.
- به روحانیت، علمای اسلام واحکام دین مبین اسلام احترام گذاشته شود.
- متجاوزین به بیت المال و عاملین دولتی حوادث اخیر مورد تعقیب قرار گیرند.
در همین روز که دولت سقوط کرد و شریف امامی نخست وزیر شد روزنامه اطلاعات در صفحه یک خود از دامنه انقلاب در اقصی نقاط کشور خبر داده و نوشت : آیتالله شریعتمداری و نمایندگان ایشان از مردم خواسته‌اند آرامش خود را حفظ کنند.
بدیهی می‌نمود که رژیم تلاش دارد از طریق هواداران و حامیان خود حرکت خروشان مردم را به آرامش سوق داده و در فرصت مناسب آن را سرکوب کند.
همین روزنامه در صفحه آخر شماره این روز خود با بر شمردن مخالفین حکومت از مثلثی نام می‌برد که در قم حضور دارند و به قانون اساسی وفادار بوده و حاضر به مصالحه با رژیم هستند .
اطلاعات به شریف امامی توصیه می‌کند با این قشر که اساس نظام را قبول دارند تفاهم کند تا اوضاع سامان یابد !
از سوی دیگر امام خمینی و انقلابیون، عوامفریبی تحت عنوان دولت آشتی ملی را باور نکرده و به افشاگری پرداختند.
امام یک روز پس از نخست وزیری شریف امامی بیانیه‌ای داد و دولت آشتی ملی را به استیضاح کشید.
در بیانیه امام خمینی به نکات زیر اشاره شده بود :
- در محیطی حکومت آشتی ملی را اعلام نموده‌اند که که توپ ها و تانک ها و مسلسل ها توسط ارتش و سایر ماموران در شهرستان ها مشغول سرکوبی ملتی است که حقوق اولیه بشر و اجرای احکام اسلام را خواستار است.
- آشتی کنیم که خون عزیزان اسلام را هدر دهیم ؟!
- امر بی ارزش بستن قمارخانه ها نیرنگ دیگری است برای اغفال جناح روحانی.
- در محیطی قمارخانه ها را به خاطر اسلام می‌بندند که تمام مراکز فحشا به قوت خود باقی است.
- جناح‌های سیاسی و جبهه ها و نهضت ها آشتی نخواهند کرد و نمی‌توانند آشتی کنند که آشتی به اسارت کشیدن ملت و از دست دادن مصالح کشور است.
جمعه سیاه نتیجه وعده‌های دولت آشتی ملی !
در حالی که دولت معروف به آشتی ملی شریف امامی از نخستین روزهای شکل گیری بر بازشدن فضای سیاسی کشور، آزادی فعالیت‌های احزاب و گروه‌های سیاسی و نیز احترام به اعتقادات و ارزش‌های اسلامی تاکید می‌کرد جمعه سیاه در تاریخ ایران ماندگار شد .
پیش از این مردم در روز 13شهریور مصادف با روز عید فطر در تپه‌های قیطریه تجمعی میلیونی برگزار کردند.
مردم شهرهای خمین، تهران، قم، کرج و ایلام و دیگر شهر‌ها پس از برگزاری نماز عید به حرکت در آمده و شعارهای کوبنده‌ای بر ضد رژیم سر دادند و بزرگ ترین راهپیمایی ها در تهران با شرکت نزدیک به یک میلیون نفر برگزار شد تا حساب کار دست رژیم بیاید .
در این تظاهرات میلیونی مردم با مشت‌های گره کرده و فریادهای کوبنده خواستار برکناری رژیم شاهنشاهی و تاسیس حکومت اسلامی شدند.
امام خمینی (ره) به مناسبت این راهپیمایی، اعلامیه‌ای منتشر و خطاب به ملت ایران فرمودند: «مردم مسلمان ایران به دنبال برگزاری نماز عید، دست به عبادت ارزنده دیگری زدند که آن فریادهای کوبنده علیه دستگاه جبار و چپاولگر برای به پا داشتن حکومت عدل الهی است که کوشش در این راه از اعظم عبادات است وفدایی دادن در راه آن سیره انبیا عظام خصوصا نبی اکرم اسلام و وصی بزرگ او امیرمومنان است... .»
امام خمینی (ره) در این اعلامیه ارتشیان را برادران خود خوانده و خواستار احترام بیشتر به آنان شده و ادامه دادند :«ای سربازان غیور که برای وطن و کشور خود فداکاری می‌کنید، به پا خیزید، ذلت و اسارت بس است، پیوند خود را با ملت عزیز استوارتر کنید...»
تظاهرات روز عید فطر زمینه‌ای برای تظاهرات 16 شهریور گردید. در این روز راهپیمایی بزرگ تهران انجام شد.
روزنامه اطلاعات در گزارشی از این راهپیمایی عظیم و میلیونی نوشت: مردم بر سر راهپیمایان گلاب می‌ریختند و در حالی که ابتدا ماموران کوشش می‌کردند که جلوی راهپیمایی را بگیرند بعد راه را بازکردند و به دنبال جمعیت به حرکت در آمدند .
راهپیمایی و تعطیل عمومی شانزدهم شهریور به واسطه اعتراض مردمی به جنایات رژیم و کشتار مردم در روزهای پیشین بود. ماموران رژیم از شب قبل در میدان‌های مهم شهر مستقر شده و آماده هرگونه درگیری با تظاهرکنندگان بودند. حرکت از قیطریه آغاز شد و به طرف میدان آزادی ادامه یافت. در این راهپیمایی شعارهای «خمینی رهبر ماست، ایران کشور ماست»، «برادر ارتشی چرا برادرکشی»، «مسلمان به پاخیز برادرت کشته شد» شنیده می‌شد و عکس‌هایی از امام خمینی برفراز دست ها مشاهده می‌گردید.
در این روز در بین مردم اعلام شد که صبح روز بعد یعنی جمعه 17 شهریور در میدان شهدا تجمع صورت خواهد گرفت.
در قطعنامه پایانی این راهپیمایی عظیم نیز شعارهای انقلاب به وضوح اعلام شد، استقلال، آزادی، برقراری حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی، آزادی زندانیان سیاسی، انحلال ساواک و در نهایت برچیده شدن رژیم شاه .
این شعار‌ها راه را بر هر گونه تفسیر و تحلیلی قطع کرد، عده‌ای که گمان می‌کردند می‌توانند با مذاکره با برخی جریان‌های ملی مذهبی و نیز روحانیون حافظ وضع موجود، نظام را از سقوط برهانند با اتمام این راهپیمایی عمق آن چیزی را که در جامعه در حال رخ‌دادن بود دریافتند.
به دنبال این تظاهرات بود که هیئت دولت به ریاست جعفر شریف امامی در ساعت 20:30 تصویبنامه‌ای صادر و به موجب آن مقرر گردید از بامداد روز 17 شهریور در 11شهر قم، تبریز، مشهد، اصفهان، شیراز، آبادان، اهواز، کرج، قزوین، کازرون و جهرم حکومت نظامی به مدت شش ماه برقرار گردد.
در اولین اعلامیه حکومت نظامی که به امضای ارتشبد غلامعلی اویسی رسیده بود وی اعلام کرد به فرمانداری نظامی تهران و حومه منصوب شده است .
از آنجایی که نخستین اعلامیه حکومت نظامی ساعت 20:30 منتشر شده بود و به دلیل در دسترس نبودن رسانه ها و محدود بودن آن‌ها و نیز تعطیل بودن روز 17 شهریور و مهم‌تر از همه به دلیل عدم اعتنای مردم به هشدار‌ها و تهدیدهای مقامات سیاسی و نظامی کشور سیل جمعیت روز 17شهریور به سمت میدان ژاله -که پس از شهادت چند تن از تظاهرکنندگان در شب‌های ماه رمضان به میدان شهدا تغییر نام یافته بود- راهی شدند ولی با دیدن تانک‌ها و زره پوش‌های نظامی و ماموران مسلسل به دست حکومت نظامی غافل‌گیر شدند.
ماموران مسلح، پس از چند بار اخطار از زمین و هوا جمعیت را هدف رگبار مسلسل قرار دادند و این گونه جمعه سیاه در تاریخ شکوهمند انقلاب اسلامی رقم خورد و در یاد‌ها و خاطره ها ماند.
طبق گزارش ساواک، تظاهرات از میدان شهدا به «خیابانهای دیگری از قسمت شرق تهران« کشیده شد، سپس تظاهرات به جنوب تهران، خیابانهای مولوی، میدان خراسان، میدان شوش و میدان راه‌آهن سرایت کرد و در مدت کوتاهی خیابانهای فردوسی، منوچهری، سعدی شمالی، نظام‌آباد، فرح‌آباد، منطقه نارمک، میدان سپه، خیابان لاله‌زار، به صحنه درگیری تبدیل شد.
فرماندار نظامی در اطلاعیه شماره چهار خود ضمن متهم‌کردن مردم، اعلام کرد در واقعه 17 شهریور 58 نفر کشته و 205 نفر مجروح شدهاند. دو روز بعد دادگستری اعلام کرد تعداد کشته‌شدگان به 95 نفر رسید. گر چه تعداد شهدای آن روز رسماً اعلام نشد، ولی آگاهان آمار وحشتناکی را از شهدای 17 شهریور ارائه کرده‌اند. پارسونز سفیر انگلیس تعداد شهدا راصد‌ها نفرذکر کرده است.
سولیوان سفیر آمریکا نیز گزارش می‌کند که در میدان شهدا بیش از 200 نفر از تظاهرکنندگان کشته شده بودند.
جان دی. استمپل که خود از مسؤولین رده بالای سفارت ایالات متحده آمریکا در ایران بود، بعد‌ها کتابی منتشر کرد. وی در کتاب خود درباره واقعه میدان شهدا می‌نویسد: بلادرنگ پس از آغاز برخورد در میدان شهدا، مجروحین حادثه به سه بیمارستان واقع در ناحیه روانه شدند. منابع پزشکی کشته شدگان را بین 200 تا 400 نفر برآورد کردند. در ابتدا دولت مدعی شد که مقتولین 58 نفر بوده‌اند اما در عرض یک هفته این رقم به 122 نفر افزایش یافت که به این رقم بین دوهزار تا سه‌هزار زخمی نیز افزوده گردید. در نیم روز هشت سپتامبر (17/6/57) رقم مقتولین اعلام شده از طرف مخالفین 400 تا 500 نفر بود، اما طی 24 ساعت تا حدود 1000 نفر بالا رفت ... قبرستان بهشت زهرا تنها محل رسمی دفن مردگان در تهران به کنترل مخالفین درآمد و نیز تحریکات قابل توجهی درباره ثبت ارقام قبور مقتولین از هر دو طرف به عمل آمد. پزشکانی که مدت 36 ساعت کار کرده بودند عقیده داشتند که رقم 300 تا 400 کشته و سه‌هزار تا چهار هزار مجروح که در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی درمان سرپایی شدهاند برآوردی منطقی است.
پیام امام خمینی به مناسبت فاجعه 17شهریور
یک روز پس از فاجعه 17شهریور امام خمینی در پیامی تاکید کردند :«روزهای اخیر، تهران و سایر شهرستانهای مهم ایران برای اظهار مظلومیت و مخالفت با مجرمی که ۳۵ سال بر مقدرات آنان سلطه دارد و جنایات و خیانتهای او در کشور و مخالفتهای او با قانون اساسی واضح است، شاهد راهپیماییهای آرام بود. اظهار مخالفت با مجرمی که تمام هستی ملت را به باد داده است، از طرف کسانی بود که در حد عالی شعور سیاسی و دینی بودند؛ به طوری که حاضر شدند ارتش را گلباران کنند ولی «دولت آشتی ملی» آنان را به عنوان شعار برخلاف قانون اساسی، محکوم نمود؛ و حال آنکه شعار آنان بر ضد قانون اساسی شکن - یعنی شاه - بود. شعار بر ضد رژیم تحمیلی غیر قانونی بود، اظهار مظلومیت بود ولی واقعیت این است که شاه می‌خواهد انتقام خود را از ملت بی‌دفاع بگیرد»
امام خمینی در این پیام تاریخی آرزو کرد‌ای کاش در میان مردم بود و به شهادت می‌رسید «چهره ایران امروز گلگون است و دلاوری و نشاط در تمام اماکن به چشم می‌خورد. آری این چنین است راه امیر مؤمنان علی و سرور شهیدان امام حسین.ای کاش «خمینی» در میان شما بود و در کنار شما در جبهه دفاع برای خدای تعالی کشته می‌شد.»
حضرت روح الله در بخش دیگری از پیام خود با اشاره به کید رژیم مبنی بر فریب روحانیت تاکید کردند :« شاه با حکومت آشتی ملی می‌خواهد روحانیت شریف ایران و سیاسیون محترم را در کشتار خود سهیم گرداند ولی فریب او خیلی زود برملا گردید. انَّ کَیْدَ الشَّیطانِ کانَ ضَعیفاً.» [رک صحیفه امام، جلد 3، صفحه 459]
امام خمینی همچنین در روز 23شهریور با انتشار پیامی به مناسبت هفتمین روز شهدای 17شهریور با تاکید بر ادامه اعتصاب‌ها، عزای عمومی اعلام کردند. [ رک صحیفه امام، جلد 3، صفحه 464]
واکنش‌های جهانی
خبر فاجعه قتل‌عام مردم در میدان شهدا به‌سرعت در جهان پیچید و سیاستمداران، دولتمداران، خبرگزاری‌ها و محافل بین‌المللی را وادار به عکس‌العمل کرد؛ امّا هیچ عکس‌العملی زشت‌تر از واکنش دولت آمریکا نسبت به این قتل‌عام فجیع نبود.
در آن روز‌ها رؤسای کشورهای آمریکا، مصر و رژیم صهیونیستی در کمپ‌دیوید مشغول مذاکرات سازش بودند. فردای آن روز وارن کریستوفر معاون وزیر امور خارجه آمریکا از واشنگتن با سایروس ونس وزیر امورخارجه که در کمپ‌دیوید بود، تماس برقرار و توصیه کرد که کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا هر چه زودتر با شاه صحبت کند.
انورسادات با شاه تماس گرفت ومراتب همدردی و پشتیبانی خود را از شاه به وی اطلاع داد و سپس کارتر با شاه تلفنی صحبت کرد وپشتیبانی آمریکا را از وی در اقداماتی که برای برقراری نظم به عمل می‌آورد تأیید کرد.
روزنامه‌های کیهان و اطلاعات اعلام کردند که کارتر با شاهنشاه مکالمه تلفنی کرده است.
در گزارش کاخ سفید آمده بود: کارتر با شاه تماس گرفته و وضع کنونی ایران را که در آن تظاهرات ضددولتی به رهبری افراطی‌ها جریان داشته و دست کم 95 نفر کشته بر جای گذارده مورد بحث قرار داده است. پرزیدنت کارتر مناسبات نزدیک و دوستانه میان ایران و آمریکا را مورد تأیید قرار داده است و نسبت به ادامه جنبش اعطای آزادی سیاسی اظهار امیدواری کرده است.
خبر حمایت کارتر از شاه آن هم بعد از قتل‌عام مردم تهران، موضع امام خمینی را به شدت تثبیت کرد. امام خمینی درعکس‌العمل به این پیام کارتر در مصاحبه با رادیو تلویزیون فرانسه فرمودند:«آقای کارتر که برای یک زندانی در شوروی آن قدر هیاهو درآورد، پس از کشتارهای پیاپی شاه، پشتیبانی خود را از او دریغ نکرد. این به خاطر این است که آمریکا به دنبال منافع خودش فقط هست.»[رک صحیفه امام، جلد 3، صفحه 466]
علما نیز به عنوان تاثیرگذارترین قشر در عرصه حیات سیاسی کشورمان نسبت به این واقعه عکس‌العمل‌های مختلفی داشتند؛ چنانچه آیتالله گلپایگانی با انتشار نامه‌ای سرگشاده به شریف‌امامی اخطار کردند: اعلام حکومت نظامی و جوی خون راه انداختن هیچ دردی را دوا نخواهد کرد.
آیتالله گلپایگانی علاوه بر نامه‌های فوق‌الذکر اطلاعیه‌ای صادر و اعلام نمودند: « فاجعه‌ی خونین کشتار بیرحمانه دیروز تهران مملکت را غرق در عزا و مصیبت ساخت»
آیتالله مرعشی نیز با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کردند «بار دیگر هیأت حاکمه ایران دست از آستین ظلم به در آورده، صد‌ها مردم ستمدیده و شریف ایران را به ضرب گلوله در تهران مقتول و مضروب و مجروح کرد.» ایشان بار دیگر خواست خود را مبنی بر« اجرای احکام شرعیه و برقراری عدالت و بازگشت هر چه زودتر امام خمینی» مورد تأکید قرار دادند.
رای اعتماد مجلس به دولتی که نیامده جوی خون راه انداخت
یک روز پس از فاجعه 17شهریور شریف امامی با ایده دولت آشتی ملی در مجلس شورای ملی حاضر شد تا برای دولت خود از نمایندگان رای اعتماد بگیرد.
ایجاد محیط امن برای انتخابات آزاد، کاهش فشار مالیاتی بر طبقات کم درآمد، متناسب ساختن حقوق کارکنان دولت، اقدام به لغو سریع قوانین نامناسب، وفق همه برنامه ها با آداب مذهبی و ملی از جمله برنامه‌هایی بود که شریف امامی از آن‌ها سخن گفت هر چند که همه می‌دانستند که شریف امامی و دولت وی در شرایط فعلی کشور دیگر تاب مقاومت در برابر انقلاب گسترده مردم نداشته و به زودی سقوط خواهد کرد ولی یک روز بعد از حضور شریف امامی در مجلس دولت وی توانست رای اعتماد نمایندگان را کسب کند.
یک روز پس از فاجعه 17شهریور هویدا وزیر دربار استعفا داد. از قرائن مشخص بود که بخت هویدا برای یکه تازی در کشور دیگر افول کرده و باید قربانی رژیمی گردد که عمری برای آن نوکری کرده است .
میر عباس هویدا، پس از پایان دوران وزارت ۱۳ ساله اش، به وزارت دربار منصوب شد و تا یک روز پس از جمعه سیاه این منصب را در اختیار داشت.
پس لرزه‌های 17 شهریور ...
چند روزی از جمعه سیاه نگذشته بود که پس لرزه‌های جنایت رژیم شروع شد، نظام برای این که مردم را قانع کند که اقداماتی برای رفع فساد در کشور در حال انجام است دست به یک عوامفریبی تازه زد، دستگیری مقامات دون پایه دولتی سابق اولین کاری بود که رژیم به آن دست یازید ولی افاقه نکرد و رژیم روز به روز به سقوط نزدیک‌تر شد .
روزنامه اطلاعات دوشنبه بیستم شهریور با تیتر درشت در صفحه اول خود از بازداشت مقامات عالی متهم به سوء استفاده خبر داد و نوشت: شایع است در لیست کسانی که به اتهام سوء استفاده تعقیب می‌شوند نام چند تن از وزرا، معاونان و مدیران عامل و شهرداران سابق و جمعی از مقامات بخش خصوصی وجود دارد .
وزیر سابق بهداری و دو معاون وی از جمله بخت برگشتگانی بودند که باید قربانی می‌شدند و در این روز خبر بازداشت آنان اعلام شد .
در این روز همچنین اطلاعات در خبر دیگری از دستور جلوگیری از خروج جمعی از مقامات سابق به خارج از کشور خبر داد و نوشت پرونده قریب به 600نفر از مقامات سابق تحویل دادسرای دیوان کیفر و دادسرای تهران شده است.
در این روز همچنین اعلام شد رضا قطبی رئیس سازمان صدا و سیمای ایران به صورت اجباری از سمت خود کناره گیری کرده است. به دنبال کنار رفتن قطبی، محمود جعفریان معاون سیاسی رادیو و تلویزیون نیز استعفا کرد.
