خبرنامه دانشجویان ایران: از چاپ کتاب در افغانستان تا توزیع در فضای مجازی؛ «نسیم» در گزارشی به بررسی راه‌های دور زدن ممیزی توسط نویسندگان متخلف می‌پردازد
به گزارش نسیم، ممیزی کتاب در کشور فرآیندی است که طی آن، ناشران کتاب‌های خود را پیش از انتشار برای بررسی و صدور مجوز به وزارت ارشاد می فرستند، تا بعد از انجام بررسی های لازم اجازه انتشار آن صادر گردد، البته در بعضی موارد که کتاب مشکل محتوایی داشته باشد، ناشر ملزم به رفع آن خواهد بود.
**سابقه ممیزی به زمان ناصرالدین شاه برمی‌گردد
وجود ممیزی در ایران سابقه ای 100 ساله دارد و به گفته خسرو معتضد ممیزی در کشور از زمان ناصرالدین‌شاه وجود داشته، به گونه ای که اعتماد السلطنه در کتاب «مأثر والاثار»به برقراری سانسور در ایران اشاره کرد، زیرا در آن زمان مطبوعات و کتاب‌هایی علیه رژیم استبدادی در خارج از کشور چاپ می‌شدند و چون ناصرالدین شاه و شاهزادگان و رجال استبداد از این مسئله ناراضی بوند، سانسور در کشور برقرار شد.
اگرچه بعد از مشروطه سانسور برداشته شد اما در همان دوران نیز مطالبی انتشار می‌یافت که موجب ناراحتی می‌شد؛ چرا که در آن زمان نشریاتی منتشر می‌شدند که در آنها صریحا به «ام خاقان» مادر محمدعلی شاه، سلطان وقت، همسر مظفرالدین شاه که نوه دختری امیرکبیر بود، اهانت می‌شد. این امر حتی یکی از علل خشم محمدعلی شاه و اقدامات علیه مجلس و مشروطه خواهان نیز بود. به‌رغم استبداد صغیر از تابستان 1287 تا تابستان 1288 مجددا پس از پیروزی مشروطه خواهان، سانسور برداشته شد. تا این که رضاخان کودتا کرد و چون وجود نشریات منتقد برایش سنگین بود، طی 18 سال یعنی 1302 تا 1320 سانسور کامل و شدید و قشری وکور بر مطبوعات و کتاب های منتشره کشور برقرار شد.
**دادگاه انقلاب اسلامی از مرداد 58 مجوز نشر را چارچوب دار کرد
از شهریور 1357 تقریبا سانسور گسسته و همه نوع کتابی با جلد سفید منتشر می‌شد. کتاب های کمونیستی، کتاب های طرفدار جبهه ملی، کتاب‌های مذهبی و دینی که با تیراژ بسیار بالا نشر یافت، همین طور کتاب‌های مذهبی روحانیون که قبلا از انتشار آنها جلوگیری می‌شد، روی قفسه کتابخانه‌ها قرار گرفت. در مهر سال 1357 دولت بسیاری از نشریات توقیف شده در تصفیه 1353 را آزاد اعلام کرد. دولت بختیار نیز برای مبارزه با اعتصاب، به مطبوعات بزرگ و کثیرالانتشار مانند اطلاعات، کیهان، آیندگان و رستاخیز اجازه انتشار داد و تمامی نشریات دارای پروانه نشر از 1329 به بعد منتشر شدند.
در مورد کتاب نیز هر نوع قید و بندی برداشته شد کتاب‌هایی که در این دوران منتشر می‌شدند، جنبه سیاسی و متاسفانه کمونیستی و حتی تجزیه طلبی داشتند. این تا مرداد 1358 ادامه یافت تا این که بر اثر آشفتگی‌ها و هرج و مرجی که در بازار نشر روی داده بود، مقررات بررسی مجلات و نشریات ابتدا از سوی دادگاه انقلاب اسلامی در اواخر تابستان آن سال برقرار شد و پس از آن با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در مهر ماه 1359، نشر مطبوعات و صدور مجوز کتاب، محدود به چارچوب‌هایی شد. اما به تدریج این محدودیت‌ها از بین رفت تا جایی که تعداد مجوز مطبوعات به حدود 2500 عنوان رسید و رقم عناوین کتاب نیز به 30 یا 40 هزار رسید که این مطلب در خور توجه است.
**بعد از انقلاب شاهد وجود ممیزی بودیم نه سانسور
در واقع باید گفت بعد از وقوع انقلاب اسلامی شاهد وجود ممیزی در حوزه کتاب بودیم نه سانسور؛ چرا که ممیزی در دوران فعلی شامل اصولی است که در ارتباط با قانون اساسی دین اسلام و مسایل اخلاقی می باشد که در قوانین موجود، کاملا مشخص و تصریح شده است و قطعا در مورد مسایل قومی و نژادی و حاکمیت ملی و استقلال و وحدت کشور نمی‌توان مطالبی نوشت یا بیان کرد که به اصول آسیب برساند؛ یا در مورد مسایل اخلاقی، آنچه که در آمریکا و انگلیس عنوان می‌شود و آزاد است، در کشور ما بنابر معتقدات مردم و آداب و سنن ایرانی با آن مغایرت وجود دارد و نمی‌توان آنها در این جامعه پیاده کرد؛ زیرا طبع و اخلاق و خصوصیات مردم ایران اینگونه پرده‌دری را نمی‌پذیرد.
**دور زدن ممیزی با راه های مختلف
با تمامی این تفاسیر و اینکه وجود ممیزی با توجه به فرهنگ، سنت ها و آداب و رسوم مردم کشور برای حفظ سلامت روحی و فکری افراد جامعه مان مفید است، اما این روزها متاسفانه شاهد دور زدن این قانون از سوی برخی نویسندگان و شاعران هستیم. به عبارت دیگر برخی از نویسندگان که با ممیزی مخالف هستند معتقدند یکی از راه‌های مبارزه با ممیزی در کشور انتشار کتاب در افغانستان است؛ چرا که ناشران رسمی این کشور ممیزی ندارند؛ نکته قابل تامل اینجا است که همین نویسندگان بعد از چاپ کتاب هایشان، آثارشان را در داخل کشور توزیع می کنند.
یکی از نویسندگانی که اقدام به چاپ کتاب در افغانستان کرده است، یونس تراکمه است که به گفته خودش به هیچ وجه حاضر به تن دادن به ممیزی نیست.
**انتشار کتاب در فضای مجازی با خط قرمزهای فراوان
البته چاپ کتاب توسط ناشران افغانستانی تنها یکی از راه های فرار از ممیزی به شمار می رود؛ چرا که هستند نویسندگان و شاعرانی که به خاطر عدم اصلاح محتوای آثارشان که مغایر احکام اسلام و قانون اساسی کشور است، حاضر به انتشار آنها در فضای مجازی هستند؛ این در حالی است که با چنین کاری نه تنها سرقت ادبی چنین آثاری زیاد صورت می گیرد، بلکه هیچگونه منفعت مالی نیز نصیب نویسنده اثر نمی شود؛ با این حال این دسته از نویسندگان و شاعران که ممیزی را که در همه کشورهای دنیا وجود دارد و تنها قوانین آن متفاوت است، سانسور تلقی می کنند؛ حاضر به تن دادن به انتشار آثارشان در فضای مجازی هستند.
انتشار آثار این چنینی در فضای مجازی به حدی گسترش یافته که حتی سایتی مخصوص دانلود رمان و داستان راه اندازی شده و افراد به راحتی می توانند به اینگونه کتابها و بعضا کتاب های مسئله دار دسترسی پیدا کنند. محمدرضا رستم‌بگلو، محمد زارعی و.... از جمله نویسندگانی هستند که تاکنون برخی از آثار خود را در فضای مجازی منتشر کرده اند آنها معتقدند حذف سطر از کتاب ها باعث فرو ریختن تمام ارکان اثر می شود.
** ارشاد چگونه جلوی این دور زدن های ممنوع را میگیرد؟
نکته مهم در این گزارش این است که چرا کشور افغانستان برای چاپ از سوی این ناشران انتخاب می‌شود؛ افغانستان با توجه به همجواری با ایران و نقاط مشترک زبانی مطمئنا کشوری مناسب برای این انتخاب است.
این روزها که تفاهم‌نامه‌های مشترک با افغانستان امضا می شود و طبق یکی از این تفاهم نامه ها فروشگاهی برای ارائه و عرضه کتاب های چاپ این کشور تدارک دیده می شود مطمئنا باید نظارت در این حوزه بیشتر شود.
نویسندگان و شاعرانی که تحت هیچ شرایطی حاضر به تن دادن به قانون ممیزی نیستند و از سوی دیگر می خواهند به طریق های مختلف اثر خود را به دست مخاطبان برسانند، مسئله کمی نیست و نمی توان به راحتی از کنار آن گذشت؛ با این حال باید گفت اینها تنها دو مورد از راه های دور زدن ممیزی در کشورمان بود و احتمال وجود راه های بیشتر وجود دارد، طبیعی است که مسئولان باید با بررسی و رسیدگی آنها هر چه سریعتر با نویسنده و شاعر متخلف برخورده کرده و مانع از انجام چنین کاری شوند.
