پارک فناوری دانشگاه تهران؛ از فعالیت‌های حمایتی تا سقوط احتمالی

خبرنامه دانشجویان ایران: «توسعه علم» و «توسعه اقتصاد» دو مالفه اصلی «اقتصاد دانش بنیان» است؛ دو مولفه ای که همپوشانی آنها باعث استفاده حداکثری از ارتباط «صنعت و دانشگاه» می شود.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در این میان پارک های فناوری (Science park) را می توان به عنوان حلقه وصل توسعه اقتصادی و توسعه علم مطرح کرد. سازمانی که با هدف کسب ثروت با استفاده از ظرفیت دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی می تواند نقش مهمی در «اقتصاد دانش بنیان» داشته باشد. ازجمله اهداف ایجاد این پارک‌ها، افزایش نوآوری در تکنولوژی، توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی متخصصان دانشجویان و محققین است و بسیاری از سیاستگذاران از پارک‌های فناوری، به عنوان بخشی از یک راهبرد برای توسعه ملی استفاده می کنند.

طبق آخرین آمارهای اعلام شده، ایران دارای 32 پارک علم وفناوری و حدود 170 مرکز و واحد فناور است و حدود 3 هزارو 500 شرکت دانش بنیان نیز با در اختیار داشتن در مجموع 25 هزار فناور مشغول فعالیت هستند که 30 درصد آن ها را اعضای هیئت علمی دانشگاه ها تشکیل می دهند و مابقی نیز دانش آموختگان دانشگاه ها هستند.

ما در ادامه مقالات بازشناسی چالش های اقتصاد دانش بنیان در ایران (+ + + + + + + + ) به معرفی همین پارک ها می پردازیم، پارک هایی که گرچه مسئولان بر اهمیت آن تاکید دارند اما عدم اختصاص بودجه مناسب به این مراکز فناور باعث شده است، اکثر آنها با مشکلات جدی مواجه شوند.

پارک فناوری دانشگاه تهران
ایده تاسیس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران در سال 1380 مطرح و اقدامات اولیه برای راه اندازی آن از همان زمان آغاز شد. در اولین گام اجرایی مرکز رشد واحدهای فناوری در سال 1382 با کسب مجوز از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت خود را آغاز کرد وپس از آن مرکز کارآفرینی با مصوبه هیات رئیسه دانشگاه به مجموعه پارک ملحق شد.

با جدی شدن فعالین این پارک سرانجام در تیرماه 1384، دانشگاه تهران موافقت اصولی تاسیس پارک علم و فناوری را از وزارت متبوع در یافت کرد. و به دنبال آن، تدوین و تصویب اساسنامه و ساختار سازمانی پارک و مراکز تابعه، شکل گیری ستاد و آغاز به کار شوری پارک و پذیرش و استقرار واحدهای فناور صورت پذیرفت.

در 14 اسفند سال 1384 فعالیت این مجموعه به طور رسمی اعلام شد، که هدف اصلی، کمک به توسعه کسب و کارهای دانش محور و در نتیجه افزایش توان اقتصادی-علمی ایران با تکیه بر توان علمی دانشگاه تهران می باشد. از جمله ماموریت های پارک علم و فناوری دانشگاه تهران میتوان به انتقال و آفرینش تکنولوژی، تسهیل انتقال دانش از دانشگاه به صنعت؛ افزایش توان رقابتی صنایع کشور؛ ارتقاء فرهنگ نوآوری در کشور، پرورش شرکت های نوپا در زمینه فناوری نوین، فراهم سازی بستری مناسب برای فعالیت کسب و کارهای دانش محور در پارک اشاره کرد.

ریاست فعلی این پارک محمدجعفر صدیق دامغانی زاده است که در سال 93 از سوی نیلی احمد آبادی به مدیریت این مجموعه انتخاب شد.

این پارک دارای چهار مرکز، رشد، کارآفرینی، توسعه و ارزیابی است، که این مراکز روند حمایت از طرح ها تا عملیاتی کردن آنها را دنبال می کند.

مرکز توسعه
این مرکز با هدف ارائه خدمات به کلیه شرکتهای فناور در بهار سال 92 تاسیس شد. که دارای حدود 90 شرکت فناور در حوزه های تخصصی،  زیست فناوری و مهندسی پزشکی،  فناوری نانو، مواد پیشرفته،  فناوری اطلاعات و علوم ارتباطات و کنترل، مکانیک، الکترونیک، کامپیوتر؛ علوم زمین و نفت؛ علوم کشاورزی و منابع طبیعی؛ علوم انسانی و هنر؛ صنایع غذایی و دارویی؛ انرژی و محیط زیست؛ علو م و فناوری ساختمان و عمران و هوا و فضا فعالیت می کند.

نظارت بر عملکرد شرکت ها برای تعیین میزان ارائه خدمات مالی و اعتباری، تدوین و اصلاح پروپوزالها، صدور معرفی نامه ها از مهمترین وظایف این مرکز است.

مرکز رشد
این مرکز نیز یکی از مراکز زیر مجموعه پارک علم و فناوری دانشگاه تهران است. هدف آن تأمین زیر ساخت های حمایتی و ارائه خدمات تخصصی، کارآفرینان دارای ایده های دانش بنیان در دو شکل حقوقی (شرکتهای کوچک و متوسط) و حقیقی است، که باعث می شود ریسک پذیری مشتریان و شکست پذیری آنها را کاهش داده و آنها را به خلق بازارهای جدید و حضور در بازارهای رقابتی تشویق کند.

شعبه پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، شعبه پردیس ابوریحان، شعبه دانشکده های فنی فومن و کاسپین، شعبه مرکز آموزش عالی امام خمینی (وزارت جهاد کشاورزی)، شعبه دانشگاه پیام نور مرکز استان تهران و شعبه شرکت صنایع شیمی ساختمان آبادگران از مراکز مرتبط با مرکز رشد پارک علم و فناوری دانشگاه تهران است.

مرکز ارزیابی
این مرکز با هدف تجمیع و یکپارچگی فعالیت های مختلف پارک در وظایفی نظیر پذیرش متقاضیان، استقرار در پارک، استقرار به صورت سرزمینی، ارزیابی واحدها و شرکت های مستقر و نیز صدور مجوز فعالیت از ابتدای تابستان 1392 تشکیل و آغاز به کار کرده است.

استفاده از رویکردهای علمی – تخصصی برای بررسی متقاضیان پذیرش، تدوین و بکارگیری مدل های ارزیابی جامع و تأکید بر جنبه های مختلف دانش بنیان بودن شرکت ها از وظایف این مرکز است. در مدل های ارزیابی چندوجهی، واحدها و شرکت های مستقر در پارک تنها براساس خروجی ها و دستاوردهایشان بررسی نمی شوند، بلکه ورودی ها، منابع و فرآیندهای توانمندساز آنها نیز مورد ارزیابی قرار می گیرد.

به طور کلی در مرکز ارزیابی  پنج فرآیند اصلی ارزیابی به شرح زیر انجام می شود:
1-    ارزیابی متقاضیان پذیرش در پارک علم و فناوری
2-     ارزیابی واحدهای فناوری، مهندسی و پژوهشی مستقر در پارک علم و فناوری
3-     ارزیابی معافیت مالیاتی واحدهای فناوری، مهندسی و پژوهشی مستقر در پارک علم و فناوری
4-     ارزیابی ثبت اختراع متقاضیان
5-     ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکتها و مؤسسات دانش بنیان
6- مرکز کارآفرینی و مشاوره تخصصی

این مرکز نیز که یکی از مراکز پارک فناوری دانشگاه تهران است که طراحی و برگزاری دوره های آموزش و مهارت آموزی را بر عهده دارد.

میزان موفقیت
اما یکی از مسائلی که طی مدت تاسیس این پارک مطرح شده است، میزان تاثیر و موفقیت آمیز بودن این پارک است؛ با جستجویی در خبرها می توان دریافت کرد به غیر از چند وعده حمایتی درباره ایده‌های نوآورانه حداقل آنچه که تا به امروز رسانه ای شده است، اقدام های عملیاتی که بتوان آن را به عنوان یک حرکت در رشد «اقتصاد دانش بینان» کشور عنوان کرد، دیده نشده است.

البته پاسخ این موضوع را می توان به مشکلات حمایتی و مالی از این پارک ها دانست، بطوری که صدیق رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران اخیرا در گفتگویی با باشگاه خبرنگاران با انتقاد از بودجه پیشبینی شده برای این منظور گفته بود: " این میزان بودجه تنها برای اداره کارمندان این دانشگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد."

از سویی دیگر با توجه به سیل فارغ التحصیلان دانشگاهی، اهمیت پارک های فناوری به عنوان دروازه ورود فارغ التحصیلان به صنعت بیش از پیش است؛ صدیق درباره این مسئله نیز می‌گوید: "براساس تخمین های موجود، تا انتهای برنامه ششم توسعه کشور تقریبا پنج میلیون فارغ التحصیل دانشگاهی خواهیم داشت. این افراد پس از فارغ التحصیلی سه راه در پیش رو دارند یکی اینکه در یکی از بخش های داخل کشور استخدام شوند که این به معنای تقاضای بسیار زیاد برای شغل است، راه دیگر اینکه به آنها کمک کنیم تا کسب و کار راه بیاندازند و مشغول به کار شوند و اگر هیچکدام از این دو راه محقق نشود برخی از آنها که معمولا از بهترین ها هم هستند تصمیم می گیرند راهی خارج کشور شوند که در اینجا مهاجرت مغزها رخ می دهد."

به هر حال گرچه طی سال های اخیر حمایت از شرکت های دانش بنیان از مهمترین مطالبات رهبر انقلاب بوده است، اما درد و دل مسئولان پارک های فناوری نشان می دهد اگر "از شرکت های دانش بنیان حمایت صورت نگیرد و محصولات آنها تجاری سازی نشده و وارد بازار نشود شکست بزرگی برای آنها در پیش خواهد بود و انتظار می رود صاحبان این شرکتها راه خارج از کشور را در پیش بگیرند."

* گزارش از محمدرضا حیاتی