به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ این حادثه طی یک هفته به عنوان خبر اول رسانه های داخلی مطرح شد، حادثه ای که در ابتدا ناتوانی راننده در کنترل اتوبوس، علت این واقعه مطرح شد اما تا به امروز هیچ گروه یا نهادی مسئولیت این حادثه تلخ را برعهده نگرفته اند. این مسئله در حالی است که در همان روزهای ابتدایی وزیر دفاع جانشین و معاون وزیر مأمور رسیدگی به وضعیت سربازان شدند. (اینجــا)
پیام تسلیت رهبر انقلاب در پی درگذشت جوانان سرباز
خبر غم‌انگیز این حادثه به حدی بود که رهبر انقلاب نیز در پیامی من همدردری با خانواده های این جوانان از مسئولان «نظامی» و «غیر نظامی» خواستار پیگیری این مسئله شدند.(اینجــا)
این مسئله حتی به لایه های مختلف جامعه، و به ویژه دانشجویان و تشکل های دانشجویی نیز کشید؛ جمعی از دانشجویان، دو روز پس از این حدثه به دعوت سهیل کریمی، مستند ساز انقلابی کشورمان در مقابل سازمان نظام وظیفه عمومی گرد هم آمدند و به مقام شهدای سرباز حادثه اخیر ادای احترام کردند. این دانشجویان با شاخه های گل سرخ به استقبال سربازان نظام وظیفه آمده بودند و آنجا به فاتحه خوانی پرداختند. (اینجــا)
در این بین تشکل های دانشجویی نیز با صدور پیامی خواستار رسیدگی به مسئله سربازی شدند؛ دفتر تحکیم وحدت (اینجــا)، انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه یزد (اینجــا)، و بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع) از جمله تشکل هایی بودند که در همان ساعات اول واکنش نشان دادند؛ به طوری که بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع) در بخشی بیانیه خود آورده بود: مسئولان به جای تسلیت‌گویی و ابراز همدردی، در قوانین و شرایط نامطلوب سربازی بازنگری کنند. (اینجــا)
اما هرچه از این حادثه گذشت، نه تنها مقصرین معرفی نشدند بلکه مسئولان و نهادهای مرتبط تنها با چند پیام تسلیت و «وعده» کمک به خانواده های درگذشتان، حمل و نقل سربازان با قطار (اینجــا) طرح از کمیسیون های مجلس و مسائلی از این دست مسئله اصلی و ریشه ای سربازان را کم رنگ جلوه دادند.
مسئله سربازی رفت آمد با قطار است؟
بیش از 20 روز از ان حادثه دردناک می گذرد؛ و می توان بدون هیچ نگاه «احساسی» و «سیاسی»، به این مسئله پرداخت؛ بدون شک قوانین سربازی اجباری یکی از «مصیبت های» خانواده ها و حتی مسئولان نظامی و غیر نظامی تبدیل شده است، موضوعی که هراز چندگاهی با وقوع حادثه ای «پر رنگ» می شود و پس از اظهاراتی به حاشیه می رود.
اما در حالی که همواره مسئولان نظام وظیفه از نبود طرح و «مجازی» بودن الگویی برای حل مشکل همیشگی قوانین سربازی سخن به میان می آورند، اما قوانین محکم و دقیقی وجود دارد.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در مرداد ماه سال 92 طرحی تحت عنوان «الگوهای سربازی آینده در جمهوری اسلامی ایران» را منتشر کرد، طرحی که هنگام انتشار سر و صدای زیادی به پا کرد و با توجه به همزمانی‌اش با آغاز به کار دولت روحانی برخی امیدوار بودند که بزودی یکی از الگوهای ارائه شده در این طرح در کشور اجرایی شود اما سرانجام با مخالفت ستاد کل نیروهای مسلح این اقدام در حد همان طرح باقی ماند، انتقاد اصلی ستادکل به این طرح عمقی نبودن آن و عدم تناسبش با موقعیت کشور بود.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در این طرح هفت مدل را برای سربازی پیشنهاد کرده بود که یکی از آنها شیوه فعلی خدمت سربازی و شش مورد آن طرح‌هایی بود که درصورت تصویب مجلس و ابلاغ دولت می‌توانست جایگزین الگوی صد و یک ساله فعلی شود.
این طرح‌ها که در کنار آن برخی از مشکلات فعلی سربازی نیز مطرح شده بود علاوه بر «الگو و مدل حاکم کنونی» عبارتند از «الگوی سربازی حرفه ای» که این مدل شایع‌ترین مدل‌های خدمت سربازی در جهان است و دارای مزایا و همچنین معایبی است. از مهم‌ترین مزایای این سیستم افزایش کارآمدی نیروهای مسلح به دلیل تخصصی شدن خدمت، انگیزه بالای سربازان به دلیل اختیاری شدن خدمت، استفاده از فناوری‌های نوین، کاهش ریسک امنیتی، دفاعی، کاهش هزینه‌های اقتصادی دولت، کاهش تلفات انسانی و کاهش تخلفاتی مانند فرار از خدمت و غیبت و... است.
معایب این الگو نیز عبارتند از محروم ماندن از نیروهای مردمی و داوطلب، ضعف فرهنگ‌سازی امنیت و دفاع در میان جامعه و جوانان، افزایش بودجه نظامی در برخی موارد و ضعف در تربیت جوانان و جامعه پذیری. «الگوی سربازی داوطلبی- بسیجی چابک» پیشنهاد دیگر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به ستادکل نیروهای مسلح است، بر اساس این طرح با توجه به اینکه داوطلب بودن و الگوهای رفتار و فعالیت‌های داوطلبانه بالاترین نتایج را در عرصه‌های مختلف به دنبال دارد و این الگو می‌تواند اثربخش‌ترین و کارآمدترین مدل‌های سربازی باشد چه اینکه متغیر داوطلبانه بودن و انگیره مثبت، بیشترین نقش را در انجام صحیح و مؤثر وظیفه و خدمت ایفا کند.
«الگوی سربازی علمی تخصصی» به منظور استفاده بیشتر از توانایی‌های تخصصی سربازان پیشنهاد شده و در آن شاخص و معیار خدمت سربازی تخصص‌ها و توانمندی‌های علمی مشمولان است و سربازان پس از گذراندن دوره مناسب آموزش نظامی - دفاعی در محیط‌های خدمتی تخصصی و علمی متناسب با رشته تخصصی خود به کار گرفته می‌شوند.«الگوی خرید خدمت هدفمند» که در حال حاضر نیز مشابه آن در قانون بودجه و تحت عنوان جریمه ریالی مشمولان غایب اجرا می‌شود، پیشنهاد دیگر مرکز پژوهش‌های مجلس است، در این الگو متغیر خرید خدمت که امروزه به اشکال گوناگونی در سیستم وظیفه عمومی وجود دارد مورد نظر قرار گرفته و از سوی دیگر متغیر اقتصادی برای برخی از واجدین شرایط مد نظر قرار می‌گیرد. در این مدل خدمتی افراد مجاز خواهند بود یا گزینه خدمت رایج را با مزایای پیش‌بینی شده کنونی پذیرا باشند و به خدمت اعزام شوند یا اینکه با پرداخت هزینه‌های دوران خدمت متناسب با ارزش پول ملی در آن زمان و با سپری کردن دوره آموزش از انجام خدمت معاف شوند. ستادکل نیروهای مسلح از مخالفان سرسخت این طرح است.
«الگوی خدمت سربازی یک ساله در دوران صلح» را شاید بتوان الگوی بهتر دانست که احتمال موافقت ستادکل نیروهای مسلح نیز با آن بیشتر است، در این مدل سربازی در دوران صلح، اجباری و مدت آن یک سال است. محدود شدن زمان سربازی به یک سال باعث افزایش انگیزه برای خدمت در میان خانواده جوانان و همچنین رضایتمندی بیشتر آنها می‌شود و در کنار آن منطقی‌تر شدن روش‌های به کارگیری کاهش اتلاف زمان مؤثر و افزایش کارآمدی و بهره‌وری می‌شود. آخرین الگو، «تلفیقی چند جانبه هدفمند» نام دارد و ترکیبی است از تمام الگوهای گفته شده که البته چندان نمیتوان اجرای همزمان چند مدل را موفقیت‌آمیز دانست.
بررسی الگوهای جدید برای سربازی
روزنامه ایران در این باره مینویسد: هفت الگوی پیشنهادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در حالی طی سه سال گذشته اجرایی نشده که مهدی احمدی معین، کارشناس دفتر سیاسی این مرکز از بررسی الگوهای دیگر سربازی در مرکز پژوهش‌ها خبر داده می‌گوید: بررسی سربازی در مرکز پژوهش‌ها همچنان ادامه دارد و چند الگوی دیگر هم برای سربازی پیشنهاد شده اما به دلیل محرمانه بودن جزئیات آن منتشر نشده است. او با تأکید بر اینکه در حوزه سربازی مرکز پژوهش‌های مجلس تنها پیشنهادهای خود را منتقل می‌کند و تصمیم‌گیری در این زمینه بر عهده مجلس، دولت و ستادکل نیروهای مسلح است، ادامه می‌دهد: «آنچه به عنوان الگوهای سربازی معرفی شد هم در حقیقت تنها پیشنهادهایی بود که به منظور بهبود خدمت سربازی ارائه شد.»
احمدی معین همچنین از تشکیل کارگروهی مشخص برای بررسی خدمت سربازی در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی خبر داده و می‌گوید: «ما قدرت تعیین کنندگی نداریم و همانطور که گفتم پیشنهاد دهنده هستیم و این کارگروه هم با همین هدف فعالیت می‌کند. او همچنین درباره اینکه آیا نشانه‌های مثبتی از رئیس جدید ستادکل درباره سربازی دریافت کرده‌اند، یا خیر نیز می‌گوید: «ما همواره با ستادکل رابطه مستمری داریم و موضوعات را به آنان منتقل می‌کنیم. خوشبختانه در موارد متعددی هم نتایج خوبی به دست آورده‌ایم که تسهیلات در نظر گرفته شده برای سربازان متأهل، تغییر در خوراک و پوشاک سربازان و.... از جمله آنهاست.»
جدایی از این طرح ها دو طرح و الگو دیگر نیز از سوی نهادهای مختلف معرفی شده اند، «سرباز صنعت» یکی از این طرح هایی است که از سوی کارشناسان اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران تهیه شده است؛ که با اجرایی‌شدن این طرح سربازان پس از گذراندن دوره‌های آموزشی به جای تقسیم‌بندی در پادگان‌ها در کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی مشغول شوند تا بتوانند پس از گذراندن دوره خدمت سربازی، کارآفرینی کنند یا درهمان کارخانه یا واحد صنعتی فوق جذب و به کار گرفته شوند. این طرح قرار است در آینده ای نزدیک به وزیر کشور و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ارائه شود.
به هر حال آنچه که مشخص است تا وقتی که مسئولان مرتبط با مسئله سربازی دغدغه حل مشکل سربازان و جوانان را نداشته باشند، نمیتوان امیدی به این طرح ها داشت. همین مسئله است که پس از گذشت 20 روز از حادثه درگذشت «دردناک» سربازان هیچ نهاد و گروهی مسئولیت این واقعه را بر عهده نگرفتند.
