به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ علی‌رغم این‌که کمتر از ۳ ماه تا اعمال تحریم‌های جدید بر سر راه فروش نفت ایران در بازار جهانی باقی‌مانده است، هنوز هیچ راهکاری که بتواند از کاهش فروش نفت ایران همزمان با اعمال این تحریم‌ها جلوگیری کند، از سوی امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران در نظرگرفته نشده است. در نتیجه، بیم آن می‌رود که اتفاقات تلخ اوایل دهه ۹۰ -که سبب شد تا فروش نفت ایران در سال ۹۱ نسبت به سال قبل آن به نصف کاهش یابد- تکرار شود. در مقابل، ناباورانه شاهد آن هستیم که معدود طرح‌های پیشنهادی برای بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی، مورد هجمه مدیران فعلی یا سابق این شرکت واقع می‌شود.
از جمله مهمترین راهکارهای پیشنهادی در این رابطه، طرح عرضه نفت در بورس داخلی برای فروش به بخش خصوصی است که اوایل تیرماه امسال به عنوان راهکاری برای شکست برنامه آمریکا برای کاهش درآمدهای نفتی ایران مورد اشاره اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور قرار گرفت. در این طرح، نفت ایران از طریق بورس به خریداران و شرکت‌های خصوصی فروخته می‌شود. از آنجایی که در این روش نفت ایران به محموله‌های کوچک تقسیم می‌شود، دارندگان آن از طریق شبکه‌های تجاری خود در خارج از کشور، با انعطاف و چابکی بیشتر و اتخاذ روش‌های متنوع‌تری نسبت به امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، قادر به فروش آن خواهند بود و رصد آن توسط ابزارهای مختلف آمریکا نظیر شرکت‌های بزرگ بیمه، حمل و نقل و نظام بانکی بین المللی امکان پذیر نخواهد بود.
بیشتر بخوانید// عرضه نفت در بورس، یک تیر و سه نشان
پاسخ به دو اشکال مهم وارد شده به طرح عرضه نفت در بورس
از جمله مهمترین ایراداتی که برخی مدیران سابق امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران به این طرح وارد می‌کنند؛ امکان شناسایی نفت ایران با استفاده از خواص منحصر به فرد آن است که برخی تعبیر DNA نفتی را برای توصیف آن به کار می‌برند و معتقدند با آزمایش‌های ساده‌ای روی نفت، منشأ آن کشف خواهد شد و در نتیجه، در صورت برقراری تحریم نفت ایران، هیچ فروشنده‌ای قادر به فروش آن نخواهد بود.
در پاسخ، بررسی یک مسأله درخور توجه است؛ این که در مدل تحریم‌های آمریکا هیچ‌گاه شناسایی نفت ایران از طریق آزمایش و کشف خواص فیزیکی و شیمیایی مورد توجه واقع نشده است که این امر می‌تواند ۲ دلیل عمده داشته باشد: نخست آن‌که استفاده از این روش نسبت به ابزارهای موثق و همیشه در دسترسی مانند اطلاعات قراردادها، بیمه، حمل‌ونقل و تراکنش‌های بانکی برای آمریکا دشوارتر بوده است و هزینه بیشتری دارد؛ دوم آن که استفاده از چنین روشی غیرعملی بوده و از طریق آن رسیدن به نتیجه مطلوب یا همان شناسایی نفت ایران امکان پذیر نیست.
بررسی های صورت گرفته، دلیل دوم را تأیید می‌کند. مطابق گزاره‌های علمی ویژگی‌های بارز نفت نظیر API(از رایج‌ترین شاخص‌های کیفی نفت که برابر معکوس چگالی است) و میزان گوگرد آن متغیر بوده و در بازه‌های مختلف استخراج و نیز با تغییر دمای نفت، تغییر می‌کند. همچنین بررسی شاخص‌های دقیق‌تر نظیر نوع و تعداد حلقه‌های هیدروکربنی درصورتی که مقصود شناسایی منبع اولیه نفت باشد بسیار پرهزینه و زمان‌بر خواهد بود که با توجه به ۲ نکته می‌توان بررسی آن را غیرمنطقی دانست: اولاً: با ایجاد سازوکار بورس نفت و فروش نفت ایران در قالب محموله‌های کوچک و متعدد امکان انجام چنین آزمایش‌های پرهزینه‌ای بر روی تک‌تک محموله‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود ثانیاً: به فرض انجام چنین بررسی وسیع و پرهزینه‌ای به دلیل تشابه خواص نفت ایران و کشورهای همسایه به ویژه در میادین مشترک نتایج این آزمایشات برای تحریم یک محموله نفتی چندان قابل اعتنا نخواهد بود.
اشکال عمده دیگری که از سوی برخی مدیران سابق امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران در نقد طرح واگذاری نفت به بخش خصوصی مطرح می‌شود، بروز رانت و تکرار پدیده‌هایی مشابه بابک زنجانی است. در پاسخ به این اشکال می‌توان به اصلی‌ترین مزایای بورس که می‌تواند از وقوع چنین مسائلی جلوگیری می‌کند پرداخت:
باید دانست که با عرضه نفت خام در بورس، فروشنده و خریدار به‌اصطلاح در اتاق شیشه‌ای قرار خواهند گرفت و قیمت‌ها، قراردادها و ضمانت‌های لازم برای فروش نفت شفاف خواهد شد و همچنین با توجه به وجود فضای رقابتی در بورس، احتمال دلالی و رانت‌خواری به صفر خواهد رسید. خاطرنشان می گردد اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور هم در این رابطه بیان می‌کند: «فروش نفت در بورس شفاف‌ترین و سالم‌ترین روش معامله است زیرا در مقابل انظار عمومی مردم صورت می‌گیرد».
بیشتر بخوانید// خروج پتروشیمی‌ها از بورس کالا به نفع کیست؟
سایر اشکالات مطرح شده در نقد فروش نفت در بورس، اشکالات به مراتب ضعیف‌تری نسبت به دو اشکال فوق هستند.
در شرایطی که راهکار مناسبی از سوی امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران برای عبور از تحریم‌های احتمالی ارائه نشده، این اشکال‌تراشی‌ها تنها شائبه انحصارطلبی این مجموعه در فروش نفت را تقویت می‌کند که حتی در شرایط بحرانی تحریم نفت حاضر به کنارگذاشتن منافع خود و ارجحیت دادن به منافع ملی نیستند. امید است هر چه سریعتر این مانع‌تراشی‌ها برطرف گردد و با اجرایی شدن طرح «عرضه نفت در بورس»، شاهد تداوم فروش نفت ایران حتی در صورت بازگشت تحریم‌های نفتی باشیم.
* گزارش از امیرحسین اعزازی
