به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ اصطلاح جمعیت شناسی یا دموگرافی، مرکب از دو کلمه یونانی دموس به معنی مردم و گر افوس به معنی نوشته و نگارش ترکیب یافته و برای نخستین بار توسط آشیل گیلارد فرانسوی در سال ۱۸۵۵ میلادی در کتاب (اصول آمار انسانی با جمعیت تطبیقی) بکار برده شده است. عوامل موثر بر تغییر جمعیت تحولاتی در میزان باروری زنان، تعداد فرزندان، بعد خانوار، میزان ازدواج، سن ازدواج، میزان طلاق و...است.
عمده فعالیت های کنترلی آمریکا بر کشورها از طریق صندوق بین المللی پول و آژانس های سازمان ملل متحد از جمله یونیسف UNICEF، صندوق جمعیت UNFPA، سازمان جهانی بهداشت WHO، یونسکو UNESCO و سازمان کشاورزی و تغذیه بین المللی فائو FAO صورت میگیرد زیرا آمریکا متوجه شده است که اگر سطح تکنولوژی و علم به ویژه در زمینه نظامی در کشورهای دیگر رشد یابد و با آنها مساوی شود، افزایش جمعیت ، عامل موفقیت ملت ها خواهد بود.
کنفرانس های جهانی کاهش جمعیت در گذشته برگزار شده که اولین کنفرانس سال ۱۹۴۵ در شهر رم ایتالیا بود و طی آن کارشناسان جمعیتی برای اولین بار هشدارهایی درباره تبعات رشد بسیار سریع جمعیتی دادند که البته این کنفرانس نتیجه کاربردی خاص و روشنی نداشت. ورود مباحث مرتبط با هر دو حوزه توسعه و جمعیت و تأثیر متقابل این دو بر هم، از ویژگی های اصلی کنفرانس دوم در سال ۱۹۶۵ در شهر بلگراد یوگسالوی بود.
در این کنفرانس، از باروری که یکی از مؤلفه های اصلی رشد جمعیت است به عنوان موضوعی سیاسی یاد شد که در برنامه ریزی های توسعه ای نقش عمده ای ایفا می کند. با وجود این هنوز هم هدف اصلی در این کنفرانس توسط دانش و مطالعات علمی بود تا یک هدف کاربردی خاص مانند توسعه سیاسی و اقتصادی کشورها در سال ۱۹۷۴ اولین کنفرانس بین دولتی ملل متحد در بخارست رومانی برگزار شد.
در این کنفرانس برای اولین بار جمعیت و رشد سریع آن به عنوان چالش اصلی بین المللی بیان شد. هدف مشخص کنترل رشد سریع جمعیت دنیا با استفاده از سیاست تحدید موالید یکی از پیامدهای این کنفرانس بود. در این کنفرانس از توسعه به عنوان بهترین عامل کاهش دهنده سطح باروری یاد شد. کنفرانس سال ۹۸۴ در مکزیکوسیتی نیز همان اهداف کنفرانس بخارست را ارزیابی و تجدیدنظر کرد.
آخرین کنفرانسی که در این زنجیره میتوان بررسی کرد، کنفرانس سال ۱۹۹۴ در مصر با عنوان (کنفرانس بین المللی جمعیت و توسعه) است که با تجدیدنظر در مفهوم توسعه و با رویکرد توسعه انسانی، این بار به نقش توسعه و توانمندسازی زنان در موفقیت برنامه های تنظیم خانواده متمرکز شد و در نتیجه، چارچوب ۳۰ ساله ای برای سیاست جمعیتی جهان در قرن ۲۱ به تصویب رسید.
جمع بندی نتایج این کنفرانس ها و بیانیه ها و اعلامیه های جمعیتی صادره از سوی آنها و راهکارهای مقابله با رشد جمعیت، همگی در شرایطی است که جوامع توسعه یافته غربی از نتایج منفی شدن رشد جمعیت و سالخوردگی جمعیت های خود رنج می برند و مجموعه مطالعات جمعیت شناختی این کشورها از دهه ۱۹۷۰ تاکنون بیانگر مواجهه با بحران جمعیتی و کاهش موالید و پیری جمعیت است و تلاش همه جانبه آنها برای افزایش میزان موالید و ممانعت از سالخوردگی جمعیت هایشان طی دو دهه گذشته قرین موفقیت نبوده است.
در ایران اولین زنگ خطر پس از سرشماری سال ۱۳۸۵ و اعلام میزان باروری کل به صدا در آمد و در سرشماری سال ۱۳۹۰ تایید شد و نگرانی هایی وجود دارد که در صورت استمرار این سطح از باروری، ایران در سال های نه چندان دور در آینده (۱۴۲۰-۱۴۳۵) دچار رشد منفی جمعیتی و سالخورده و پیر می شود .
از عواملی که در این کاهش باروری نقش بسزایی داشته اند میتوان به عوامل درونزا مانند رشد شهرنشینی، افزایش میزان سواد و تحصیلات عالیه (به ویژه نزد زنان)، افزایش میزان اشتغال زنان و تغییر نگرش در بعد خانوار متأثر از مدرنیزاسیون توسط سازمان ها و متأثر از رسانه های بیگانه اشاره کرد؛ اما عوامل برونزایی که معمولا و نهادهای بین المللی مستقیم یا غیرمستقیم بیشترین تأثیر را در این کاهش باروری دارد، اعمال سیاست های جمعیتی است که از نهادها و سازمان های جهانی نظیر سازمان ملل، بانک جهانی و صندوق بین المللی پول بر ایران اعمال شده است؛ مانند ارائه مساعدت های مالی و خدمات کنترل جمعیت و متعهد کردن ایران در کنفرانس قاهره در سال ۱۹۹۴، اعمال سیاست های کنترل جمعیت در ازای دریافت وام.
اما تأکید روی این نکته که چرا سازمان ها و نهادهای بین المللی اینگونه سخاوتمندانه در طرح ها و سیاست های جمعیتی کشورهای جهان سوم یا غیر سرمایه داری شرکت می کنند، اهمیت جمعیت را برای محققان، جمعیت شناسان و عالمان سیاسی و در گران‌سنگ بودن نقش جمعیت، و ساختار آن از نظر (ساخت، ترکیب و توزیع) در اقتدار و قدرت ملی هر کشوری اثبات می کند.
با توجه به هژمونی (سلطه) نظام سرمایه داری و نظام سلطه، به رغم اعمال بی سابقه ترین محاصره اقتصادی و دارویی علیه جمهوری اسلامی بعد از انقلاب، هرگز وقفه ای در برنامه های کنترل باروری از سوی بخش جمعیت سازمان ملل و بانک جهانی و نهادهای مشابه در سیاست کنترل جمعیت و لوازم پیشگیری از بارداری اتفاق نمی افتد.
بنابراین با توجه به پیش بینی جمعیت در ایران، دولت باید در زمینه های ازدواج با کاهش طلاق و کاهش سن ازدواج و با به حداقل رساندن باروری از طریق روابط نامشروع که از نظر کیفی جمعیتی ناسالم را پدید می آورد بکوشد، در حوزه اجتماعی نیز باید در ایجاد اشتغال با رفع نیاز های زندگی از جمله درامد، خانه داری، سلامت، تحصیل و امنیت اجتماعی تدبیر کند و با برنامه ای منسجم تر در تفکیک نقش های جنسیتی افراد دوجنسه با سیاست های مبنی بر خانواده و بکارگیری سازوکار تغییرات منظم دوره زندگی و ازدواج های محتاطانه با ایجاد الگوی واحد در خانواده عمل کند تا نرخ رشد جمیعت متعادل و قابل قبول باشد.
گزارش از ایمان گودرزدهقانی
